Lesbók Morgunblaðsins - 24.11.1968, Blaðsíða 8

Erlendir fréttaritarar, sem séð höfðu
upphefð nazistanna og Gyðingaofsókn-
irnar ásamt annarri mikilli leiksýningu
Hitlers, þegar flugvélar hans lentu í
sólar'iagsroða á Tempelhof flugvelli
kvöldið eftir dráp Röhms og félaga
hans, reyndu að gefa löndum sínum í
skyn að þetta væri ekki hið rétta and-
lit Þriðja ríkisins. Fáir léðu því eyra.
Kveikt hafði verið á Olympíukyndl-
inum í hinum heilaga eldi í hofi Seifs
þann 20. júlí og dagblöðin sögðu með
vaxandi hrifningu frá för hans norður
á bóginn yfir Balkanlöndin. í Vín
var komu hans fagnað með ólátum naz-
ista á staðnum, sem æt'last var til að
hefðu af sjálfsdáðum hægt um sig vegna
hins nýgerða samnings. í Prag tók
Benes forseti á móti honum og loksins
að morgni sunnudagsins 1. ágúst töltu
síðustu blysberarnir með hann niður
miðja Unter den Linden til móttökunn-
ar sem undirbúin hafði verið í Berlín.
Pierre de Coubertin, barón Frakkinn
sém endurreisti Olympíuleikana í nú-
tímamynd í Aþenu árið 1896, hafði
kveðið svo á, að setning þeirra skyldi
„vers í anda níundu hljómkviðu Beet-
hovens". Hitler og Göbbels höfðu gert
sitt ýtrasta. Fylking 26.000 ungmenna
úr Hitlersæskunni raðaði sér upp til
að taka á móti kyndlinum. Hinn heil-
agi logi var fluttur með heiðursfylgd
til litla prússneska varðturnsins, sem
Hindenburg hafði vígt sem stríðsminnis-
merki og þar stóð Hitlersæskan vörð
um hann þar til setningarhátíðin hófst
um kvöldið.
Alian daginn var mergð skrautbíla
að þokast hina 10 kílómetra löngu leið
frá Tiergarten að leikvanginum. Fánar
þátttökuþjóðanna blöktu á stöngum með
fram henni: nazistaveifur héngu fá
gluggum hvers einasta húss. Að lokum
var hinn mikli leikvangur troðfullur og
gegnum hátalarana hljómaði „Deutseh-
land Úber Alles“ með dynjandi trumbu-
slætti. Foringinn var á leið í sæti sitt í
þjóðhöfðingjastúkunni.
Ekki er sennilegt að neinn eigi eftir
að kalla leikvang Werner March fall-
egan, en sínum tilgangi þjónaði hann
frábærlega vel. Hann er sporöskjúlag-
aður, um 327 metrar á lengd en 250 á
breidd og erir þessi lögun hans að
verkum að hann virðist í senn geysi-
víður og þröngur, ekki sízt vegna hins
eðlilega hljómburðar, sem lætur hósta-
kjöltur í botni skálarinnar heyrast
greinilega alla leið upp í efstu sætaröð,
nærri 29 metrum ofar. Engir útúrdúrar
tefja augað sem rennt er eftir stein-
steyptum pöllunum, þar beinist athygl-
in aðeins að þremur stöðum sem eru
eins og eyja í mannhafinu: grasi gróinn
völlurinn: maraþonhliðið, sem myndar
skarð í vesturenda skálarinnar út að
Maifeld og þar sem glóðarpannan með
Olympíueldinum ber við sólroðinn
kvöldhimininn og stúka þjóðhöfðingjans.
Af tilviljun eða vísvitandi hefur
henni verið komið þannig fyrir að hún
skagar fram úr hinum yfirbyggða suð-
•urenda skálarinnar á þann hátt að ská-
hallir geislar síðdegissólarinnar lýsa
hana eina upp á stórum kafla skyggðra
sætaraða. Ævisöguritarinn Hector Bol-
itho sem vann þetta sumar í Þýzka-
'landi að bók sinni um Albert prins,
minnist þess enn hversu athygli hans
dróst í sífellu eins og að kastljósi þang-
að sem Hitler stóð og hreyfði höfuðið
snögglega sitt á hvað eins og aðgætinn
fugl. Svo Ijóslifandi varð honum ná-
lægð Hitlers að honum fannst hann
geta séð æðarnar á handarbökum hans.
Jafnvel þótt byggingameistarinn hefi
ekkert gert til að beina athyglinni að
Hitler, hefði mannfjöldinn gert það. Um
leið og hann birtist reis skógur hand-
'leggja um allan leikvanginn og bentu
á Foringjann og vissu lófar þeirra til
jarðar. Þrátt fyrir friðandi útskýringar
— kveðjan var tekin upp eftir Wand-
ervogel hreyfingunni þýzku fyrir stríð,
sem aftur hafði hana frá hinum fornu
Olympíuleikum sjálfum sögðu sumir —
var gestunum vandi búinn af nazista-
kveðjunni. Er íþróttasveitirnar gengu
inn á leikvanginn voru það eingöngu
fasistisku vinaríkin — Austurríki, ítal-
ía og Japan — sem notuðu hana, við
greinilega aukin fagnaðarlæti áhorfenda
En svo gerðist undrið. Þegar frönsku
þátttakendurnir gengu framhjá stúku
Hitlers lyftu þeir skyndilega höndum
út og upp. Undrunar og fagnaðarþruma
fór um leikvanginn.
Fallbyssur drundu. Dúfnamergð flaug
eins og sprenging í állar áttir. Lúðra-
þytur kvað við og hvítklæddur kór í
þéttum ferning hóf að syngja Olympíu-
sálminn, sem Richard Strauss hafði sam-
ið sérstaklega fyrir þetta tækifæri. Þá
hljóp fram ljóshærður ungur maður við
austurenda leikvangsins og bar hann
kyndilinn í hendi. Hann hljóp einn
hring, síðan upp hin 150 þrep að
Maraþon hliðinu og bar kyndilinn að
glóðarpönnunni. Reyksúla gaus upp og
síðan logi en hlauparinn ungi stóð með
ljóst hárið flaksandi í gólunni og bar
við skýjaðan himininn. Olympíuleikarn-
ir voru hafnir.
Um kvöldið, þegar leikarar og dans-
fólk komu fram á leikvanginum í há-
tíðaleik sem endaði í blaktandi fána-
þyrpingu, opinberaðist sú furðusýn sem
af öllum öðrum bar. Sýningin hafði ver
ið upplýst með kastljósum sem komið
var fyrir aftanvert við leikvanginn.
Þegar hún var á enda, var kastljósun-
uin lyft hægt og beint upp í næturhimin-
inr unz þau runnu saman í bláhvíta
ljóskrónu mörg hundruð metrum uppi
yfir borginni. Slík áhrif hafði loftskip-
ið Hindenburg, sem sveimað hafðieins
og silfurhvalur yfir leikvanginum fyrr
um daginn, jafnvel ekki getað vakið.
Þetta kvöld gátu nazistaforingjarnir
óskað sjálfum sér til hamingju. Þeir
höfðu dregið athygli heimsins að Ber-
lín. Þeir höfðu blindað hann með sýn-
ingardýrð sem skyggði á al'la fyrri Ol-
ympíuleiki, sýnt honum auðlegð og hag-
leik hins nýja Þýzkalands og mátulega
mikið af afli þess til þess að vekja hjá
honum spurninguna um hvort æskilegra
væri að eiga það að vini eða óvini.
En eitt höfðu þeir ekki tekið með í
reikninginn. Þeir höfðu ekki reiknað
me'ö Jesse Owens.
Áhættan, sem fólst í tilraun nazist-
anna að gera lýðum ljósa hina harð-
geru nýju, þýzku kynslóð og hæfni
herraþjóðarinnar til að stjórna veröld-
inni var sú, að þýzkir íþróttamenn
urðu að bera sigur af hólmi. Það gat
verið gott og b'lessað hjá Hitler að
bjóða gestina velkomna með skyldu-
ræknisræðum á þá lund að „keppni í
gagnkvæmum skilningi og virðingu."
gagnkvæmum skilningi og virðingu".
drengilegum íþróttaanda slítur engin
bönd heldur sameinar keppendurna í
gagnkvæmum skilningi og virðingu".
Nazistarnir vildu nota sér Olympíuleik-
ana til áróðurs og eins og allur þeirra
áróður var hann ætlaður manninum á
Þessar myndir tók Ijósmvndari, scm fékk einn að vera viðstaddur, þegar
Hitler æfði tæknileg brögð í ræðumennsku fyrir framan spegil.

nJiiuiroiní°i
nn
A

v
A
CZIJ
A

Síðari hluti — Eftir Ronald Bryden
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
24. nóv. 1968