Lesbók Morgunblaðsins - 24.11.1968, Blaðsíða 9

Hin fræga bókabrenna nazistanna.
götunni. Maðurinn á götunni kærði sig
kollóttan um drengilega þátttöku og
íþróttaanda. Þ-að sem hann viidi var
þýzkur sigur — vafalaus og alger sig-
ur hans megin, eins og sigur Max Schmel
ing yfir Joe Louis árið áður.
Að þessu marki hafði þýzka sveitin
stefnt með ósleitilegri þjálfun mánuðum
saman: hún hafði æft af slíkri ákefð og
vísindalegri nákvæmni að það var or-
sök illskeyttra bréfaskipta um „atvinnu-
mennsku" til The Times eftir leikana.
En henni hafði aðeins tekizt það sem
vilji og þjálfun fær áorkað. Hún hafði
ekki getað búið sig undir viðureign
við mannlegt furðuverk.
James Cleveland Owens var fæddur
23 árum áður á 'leigubýli í norður Ala-
bama, einn sjö barna sem hjálpuðust að
við að tína baðmull á ekru fjölskyld-
unnar. f bernsku hafði hann flutzt með
foreldrum sínum norður á bóginn og
það var við innritun í gagnfræðaskóla
í Cleveland, Ohio, sem hann gaf kenn-
aranum upp upphafsstafi sína í stað for-
nafnanna og gælunafnið „Jesse“ festist
við hann. Það var í gagnfræðaskólan-
um sem hann sýndi fyrst fram á hæfi-
leika sína með því að hlaupa 100 yards
930 m. á 10 sekúndum.
Fyrsta árið við Ohio háskólann í Col-
umbus vann hann fyrir sér á benzín-
stöð. Síðar varð svertingi, sem sæti átti
á löggjafarþingi Ohiofýlkis, til þess að
útvega honum starf sem vikapiltur í
Ríkisþinghúsinu. Á sama tíma tók hann,
með Larry Snyder sem þjálfara, þátt í
lands- og skólakeppni í frjálsum íþrótt-
um við Michigan háskóla árið 1935 og
setti þrjú heimsmet þar — í 220 yarda
hlaupi í 20.3 sekúndum, 220 yarda
grindahlaupi á 22.6 sekúndum og lang-
stökki, þar sem hann stökk 8 m 27 Vz sm.
Til uppbótar hljóp hann 100 yardana
á heimsmettíma, 9,4 sekúndum.
Frægð „Brúnu Byssukúlunnar“ hafði
borizt á undan honum til Berlínar en
enginn var viðbúinn hinum miklu yfir-
burðum hans og spretthörku. „Að vaxt-
arlagi og skapgerð var hann nýjung á
vettvangi spretth'laupara,“ segir Robert
Bateman, síðasti Olympíusöguritarinn,
„limamýkri, afslappaðri með nýtt og ef
til vill vísindalegra viðhorf til hinna
þriggja stiga spretthlaupsins". Fyrstu
þrjá daga brautargreinanna geystist
hann gegnum 100 m. undanrásirnar og
sigraði í úrslitahlaupinu 3. ágúst á tíma
sem bar af Olympíumetinu — 10.3 sek-
úndum — en fékkst ekki viðurkenndur
vegna meðvinds. Tveim dögum siðar
bætti hann Olympíumetið í 200 metra
hlaupi með 20.7 sekúndna tíma. Nú
hafði hann unnið tvenn gullverðlaun
fyrir Bandaríkin og lagt skerf til þeirra
þriðju með því að hlaupa í 400 metra
boðhlaupssveitinni sem sigraði.
Nazistaforingjarnir gátu ekki leynt
gremju sinni. í hinum almennu fagnað-
arlátum var andlit Hitlers uppi í há-
sætinu augljós óánægjugretta og í sam-
tali minntist Göbbels í bræði sinni á
„svarta ameríska hjálpartækið". En það
versta var enn eftir. í úrslitakeppn-
inni í langstökki bætti Þjóðverjinn
Luiz Long sín fyrri afrek með nýju
Olympíumeti, um 8.01 m. Owens fylgdi
á eftir. Hann hringaði sig saman eins
og stá'lfjöður en hentist síðan 7 þuml-
unum fram fyrir mark Longs í ótrú-
legu stökki, sem mældist um 8.19 m.
Ameríski rithöfundurinn Thomas Wolfe,
sem sat á diplómatabekkjunum við hlið
Mörtu dóttur Dodds ambassadors, spratt
á fætur með svo geigvænlegu indíána-
öskri, að Hitler sneri sér við og litaðist
um í mannþrönginni til að sjá hvaðan
það hefði komið. Nú, rúmum 30 árum
síðar er það enn ein af kærustu minn-
ingum Jesse Owens, þegar Lutz Long
hljóp fram og gekk með honum að
bekkjunum, með handlegg sinn um herð-
ar Bandaríkjamannsins. (Owens býr
nú í Chicago og starfar á vegum Æsku-
lýðsráðs Illinoisríkis). En bræði Hitlers
duldist engum. Flestir gu'llverðlauna-
hafanna höfðu verið kallaðir að stúku
hans til þess að hann gæti tekið í
hönd þeirra. Nú lét hann ákveðinn
kalla Long fyrir sig til að óska honum
til hamingju, eins og ósigur hans fyrir
manni af óæðri kynþætti væri jafn
marklaus og hann hefði þreytt kapp-
hlaup við hest. Strax og hann gat það
með góðu móti skálmaði hann út af
leikvanginum.
í raun máttu Þjóðverjar vel við una
hvað heildarútkomuna snerti. Enda þótt
Bandaríkjamenn réðu lögum og 'lofum
í brautargreinunum og sundi höfðu
Þjóðverjar yfirburði í reiðmennsku og
fimleikum, auk þess sem Handrick vann
fimmtarþrautina og Gisela Mauermeyer
varð sigurvegari í kringlukasti kvenna
eftir mjög spennandi úrslitakeppni. Að
fjölda gullverðlauna varð Þýzkaland
efst með 31 en Bandaríkin næst með 26.
En mörg þýzku verðlaunanna voru unn
in utan leikvangsins, í keppnum sem
h'lutu að sýnast hálfgert aukaatriði. Á
hinum mikla leikvangi þar sem á mestu
valt, var Jesse Owens konungur leikj-
anna. Á veitingastöðunum og manna í
milli var hann „Svarti undramaðurinn"
og þeim sem var illa við nazistaveldið
var mikil gleði að sigri hans.
Með sigrum Owens var eins og ófarn-
aðarþoka legðist yfir allan útbúnað naz-
istanna. Margar og miklar veizlur voru
fyrirhugaðar síðari vikuna en al'lsstað
ar varð eitthvað til að skyggja á eða
fara aflögu. Þann 13. ágúst hafði Gör-
ing mikla móttöku í garðinum við hinn
opinbera bústað sinn, gamla prússneska
konungssetrið. „Sú höll var bæði stærri
og íburðarmeiri en Hvítahúsið í Was-
hington," sagði Dodd ambassador ólund-
arlega. Svæðið var upplýst með fló’ð-
ljósum sem komið var fyrir á nærliggj-
andi húsum og ljósaraðir héngu úr
greinum trjánna yfir hundruðum borða
þar sem útikvöldverður var framreidd-
ur. En er kvöldaði tók að gusta köldu
og röku úr norðaustri. Skrautk'læðin
blotnuðu á dansfólkinu sem dansaði
ballet á grasflötinni. Margt fólk, þar á
meðal Dodd og brezki ambassadorinn,
Sii Eric Phipps, fóru snemma burt.
En leikunum lauk án þess að fleira
bæri til tíðinda. Aftur mjakaðist lúxus-
bílamergðin vestureftir borginni milli
raða stormsveitarmanna og svartk'læddra
SS varða. Nazistaforingjarnir og hers-
höfðingjarnir voru allir mættir og sæti
voru seld dýru verði. Klukkan átta
var svo komið að verðlaunaúthlutun og
tilkynningum, meðal annars þeirri að
Göbbels hefði gefið fyrirmæli um að
flögg og skreytingar yrðu höfð uppi í
borginni eina viku til viðbótar. Olym-
píusálmur Strauss var sunginn aftur og
Olympíueldurinn í Maraþonhliðinu
s'lökktur. f myrkrinu heyrðist rödd
hrópa gegnum hátalarana. „Tii Tókíó!"
—■ en í þeirri borg hafði verið ákveð-
ið að halda tólftu Olympíuleikana árið
1940. Svo var öðru sinni á þessum leik-
um leitarljósunum kringum leikvanginn
bein.t upp í loftið. Þau risu í fullkomnu
samræmi, sveigðu upp og innávið, þar
til geislar þeirra mættust hundruð
metra fyrir ofan mannfjöldann og mynd-
uðu yfirnáttúrlegan si’lfurljósahjálm.
Fólk greip andann á lofti en síðan
brutust fagnaðarlætin út.
Bragðið hafði heppnast. Enginn, sem
séð hafði elleftu Olympíuleikana myndi
gleyma þeim aftur. Þýzkaland Hitlers
hafði boðið Evrópu uppá stórkostlegra
fyrirbæri en hún hafði nokkurntíma séð
áður. Þeir sem heim héldu með minn-
ingar um þau undur er fyrir augun
hafði borið, myndu tala um atorku, aga,
tign og viðhöfn. En ennþá mikilvægari
yrðu þau áhrif sem þeir gátu ekki skil-
greint: af mannfjöldanum, fánadýrðinni.
.

Hitler kannar sveitir æskur.anna ásamt æskulýðsleiðtoga sinum.
Baldri von Schirach.
Leikfimi á Olympíuleikunum 1936.
ljósunum og hávaðanum, af því að vera
hluti af þögulli athygli 100.000. manna
sem horfðu á einn mann taka sér sæti
í stúku: hluti af ólmum fagnaðarlátum
fjöldans yfir líkamsafrekum eins íþrótta-
manns. Þeir höfðu ekki aðeins séð drek-
ann breiða úr sér. Þeir höfðu verið
gerðir að hluta af honum.
í dag lifa þessir Olympíuleikar aðal-
lega í ímynd þeirri sem hin einstæða
kvikmynd Leni Riefenstahl skilar okk-
ur af þeim. Það að við getum gert okk-
ur grein fyrir áhrifum þeirra á þá, sem
á þá horfðu er að mik'lu leyti að þakka
því að heimildarverk hinnar 27 ára
gömlu, þýzku leikkonu er ein af snilld-
arsköpunum kvikmyndagerðarinnar.
Hvort sú snilldarsköpun er góð eða ill,
söguleg eða áróðurskennd er enn deilu-
efni. En um mátt hennar er ekki hægt
að deila. Enn þann dag í dag, 30 árum
eftir að hún var gerð, neitar brezka
Stríðsminj asaf nið, þar sem geymt er
eina eintakið sem til er í Bretíandi af
þessari mynd ásamt annarri mynd henn-
ar „Sigur viljans" að lána hana öðrum
en viðurkenndu námsfólki í íþróttum
Framh. á bls. 15
24. nóv. 1M8
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9