Lesbók Morgunblaðsins - 24.11.1968, Blaðsíða 15

Skegg Lincolns
Framh. af bls. 5
í>éttvaxinn, bláeygur, skeggjaður
maður gekk inn án þess að berja að
dyrum. Hann sagði: „Góðan dag“ og
Hay sagði: „Ég skýt máli mínu til yðar
hr. Herndon ... “
Nicolay lét fem hann heyrði þetta
ekki: „Sleppum skegginu. Engar smá-
stúlkur. Ég skírskota til ábyrgðartil-
finningannnar.“
„Smástúlkur?" Augu Herndons urðu
blíðleg og hann gekk að innri hurð-
inni. Hún var opin til hálfs og Hern-
don hvíslaði: „Honum þykir mjög vænt
um litlar stúlkur. Fer ekki svo fram hjá
þeim á götu, að hann tali ekki við þær og
hver beirra er „litla systir“ hans. Hvað
voruð þið að segja um litla stúlku?"
„Ég sagði, að hún ætti að fara í bréfa-
körfuna,“ sagði Nicolay reiðilega.
„Og, Hay, þér væri nær að koma í gegn
svarinu til ríkisstjórans í Pennsyl-
vania.“
„Hvers vegna? Hann er nógu gamall
til að vera þolinmóður," sagði Lincoln
rólegri röddu úr innra herberginu.
Litlu síðar fékk Grace eftirfarandi
bréf:
Einkamál.
Springfield, Illinois.
9. október, 1860.
Fröken Grace Bedell,
Westfield, New York.
Kæra litla fröken.
Ég hef fengið þitt vingjarnlega bréf.
Mér þykir það leitt, en ég á engar
dætur. Ég á þrjá syni, einn er 17 ára,
einn 9 og sá þriðji 7. Þeir og móðir
þeirra er öll sú fjölskylda, sem ég á.
Hvað snertir vangaskeggið hef ég aldrei
haft neitt. Heldurðu ekki, að fólki
mundi finnast það hégómlegt uppátæki,
ef ég byrjaði á slíku núna?
Þinn einlægur,
A. Lincoln.
Orðrómur barst um það, að 16. feb-
rúar mundi lest, sem flytja ætti hinn
nýkjörna forseta, Lincoln, til Hvíta
Hússins staðnæmst á stöð í nágrenni
Westfield. Bedellfjölskyldan kom þang-
að og á stórum borða þvert yfir braut-
ina stóð: Við hyllum forsetann.
Grace leit yfir mannþröngina og svo
varð skyndilega þögn. „Þarna kemur
hann!“ Allir hlustuðu í ofvæni. Hún stóð
á tánum og teygði sig til að sjá svarta
eimlestina færast rólega nær, blásandi
og spúandi gufu, þá flöt þökin á hverj-
um vagninum á fætur öðrum og loks
rann vagn, sem var skrýddur banda-
ríska fánanum.
Mjög hár, mjög svartur hattur, sem
skar sig úr öðrum dökkum höttum —
var allt og sumt, sem Grace sá. Hróp:
„Ræðu! Rseðu!“ og Grace hélt niðri í
sér andanum.
„Herrar mínir og frúr“, sagði ein-
hver. „Ég hef enga ræðu að flytja og
engan tíma til að halda ræðu. Hér er ég
til þess að sjá ykkur og til þess að
þið getið séð mig“.
Grace stirðnaði upp. Það var HANN.
Hún teygði svo úr sér, að hún sárfann
til, en allt og sumt sem hún sá var
þvældi pípuhatturinn.
„Og mér er ljúft að játa, að hvað
kvenfólkið snertir er ég viss um, að ég
hef tromp á hendi.“
Hláturinn brauzt í gegn um mann-
fjöldann eins og töfrasprota hefði ver-
ið slegið niður.
Lincoln hélt áfram: „f huga mér er
einungis ein spurning, þar sem ég nú
stend undir þjóðarfána okkar: Viljið þið
standa með mér eins og ég nú stend við
fánann?"
Hendur, hattar og vasaklútar flugu
um loftið og rr annfjöldinn þrumaði:Já
— Já — það gerum við vissulega, Abe.“
Enn heyrði hún röddina, sem öilum
fannst þeir hafa þekkt allt sitt líf: „Ég
á lítinn pennavin á þessum stað,“ sagði
hann. „Sú ágæta kona sá strax hvernig
hressa mætti upp á útlit mitt. Sé hún
hér langar mig til að tala við hana.
Hún heitir Grace Bedell.“
Faðir Grace tók í hönd hennar og
leiddi hana fram. Hún gekk í leiðslu,
án þess að taka eftir göngunum, sem
mynduðust í mannþrönginni, bendingum
og hvísli. Faðir hennar lyfti henni upp
á pallinn fyrir framan þúsundir áhorf-
enda, upp að svartstígvéluðum fótum.
Einhvers staðar langt fyrir ofan heyrði
hún lágan hlátur. „Hún skrifaði mér,
að sér fyndist ég mundi verða laglegri
með vangaskegg ... “
Hann þagnaði. Grace fann tvær
sterkar hendur taka utan um sig.
Snögglega og eins áreynslulaust og væri
hún fjöður var henni lyft hátt upp, kysst
á báða vanga og sett gætilega niður
aftur. Kinnar hennar roðnuðu ekki ein-
göngu af hrifningu heldur og af hrjúfu
skégginu.
Fólksmergðin var gleymd. Grace hló
ánægjulega því að þarna uppi breidd-
ist dökkt vangaskeggið allt í kring um
beinabert andlitið, yfir vanga og kinn-
ar svo að einungis efri vörin var skegg-
laus. „Þarna sérðu. Ég lét það vaxa fyr-
ir þig,“ sagði Lincoln.
Dolfallin horfði Grace á þetta háa,
granna og alþýðlega mikilmenni. Hann
tók í hönd hennar og hún heyrði hann
segja, að hann vonaðist til að sjá litlu
vinkonu sína einhvern tíma aftur. Hún
skildi að þessari stóru stund yrði senn
að ljúka. Hann hjálpaði henni niður
tröppurnar og hún fór möglunarlaust
eins og prúðri stúlku sæmir til síns
hreikna föður.
Grace heyrði hvellt blístur, skrölt og
dynki. Fólkið hrópaði og veifaði eftir
lestinni, sem þegar var langt fjarri á
blikandi teinunum. f huga hennar óm-
uðu þrjú orð hvað eftir annað: „Litla
vinkona mín ..."
Þeir sem fara um Springfield, Illino-
is í dag geta séð hús Abrahams Lin-
coln, yfirlætislaust, hvítt, tveggja hæða
með breiðu þakskeggi og girðingu í
kring. Sagt er, að það sé alveg eins og
þá, innan og utan. Umhyggja fólksins
hefur varðveitt persónulega muni, hús-
gögn, gluggatjöld og skrautmuni. Á ein-
um veggnum er blað með barnalegri rit-
hond: „Kæri herra: Ég er lítið stúlka,
11 ára gömul .. . “
Olympíuleikarnir
Framh. af bls. 9
eða sögu nazistatímabilsins, af ótta við
dreifa sýklum fasismans yfir nýja kyn-
slóð.
Leni Riefenstahl var dóttir venju-
legra millistéttarforeldra í Berlín. Hún
vann sér frægð í þýzkum kvikmyndum
uppúr 1920, þar sem hún lék kvenhetj-
ur í mörgum vinsælum Alpakvikmynd-
um — „Stormur á Mont Blanc“, „Pi'tz
Palu, hvíta helvítið“ — en í þeim brauzt
hún og fjallahetjurnar tímunum saman
yfir fjöll og firnindi og sameinuðust að
lokum í allsherjar guðaljóma með snjó,
vindblásna lokka og íburðarmikið sól-
arlag. Hitler hinn austurríski með dá-
læti sitt á fjallalandslagi var heillaður
af myndunum og tók hana að sér eftir
að hann komst ti'l valda. Hún var sú
kvengerð sem honum var mest að skapi
— hávaxin, hraust og útiveruleg með
brotalausa og einlæga aðdáun á honum.
Engin ástæða er til að harma ákvörð-
un dómstólanna í Niirmberg sem létu
hana lausa árið 1949 eftir þriggja ára
varðhald, vegna skorts á sönnunum fyr-
ir því að hún hefði framleitt áróðurs-
kvikmyndir á styrjaldarárunum —
mikinn hluta styrjaldarinnar dvaldi
hún á Spáni við gerð rómantízkrar
glanskvikmyndar. Ekki er heldur ástæða
til að vefengja endurteknar staðhæfing-
ar hennar frá því að styrjöldinni ‘lauk
um að persónulegt samband hennar við
Hitler hafi ekkert greitt götu hennar
hjá Göbbels: þvert á móti hafi áróðurs-
málaráðherrann verið afbrýðisamur
vegna þess hve hún var innundir hjá
Foringjanum og óháð hans eiginn kvik-
myndaveldi og gert allt sem í hans
valdi stóð til að hindra hana í gerð
Olympíumyndarinnar.
Hver sem horfir á alla myndina —
hún er í tveim hlutum sem taka fjóra
klukkutíma samanlagt — sér þar ótald
ar ’líkur til þess að Göbbels hefði ekki
veitt henni opinberlega blessun sína. í
fyrsta lagi er allt of löngum tíma eytt
á Jesse Owens — augljóst er að kvik-
myndatökumaðurinn hefur sem listamað-
ur verið heillaður af því sem hann sá
í honum: stælt kyrrstaðan, eins og hjá
pardusdýri, sem býr sig til stökks, mýkt
líkamans á hreyfingu. Sömuleiðis var
of miklu efni eytt í aðra „lægri“ kyn-
flokka — litlu indversku sveitina, sem
hreppti gullverðlaunin í hockey, jap-
anska furðumanninn Kitei Son, sem sigr-
aði í Maraþonhlaupinu.
Hinsvegar getur enginn sem séð hef-
ur myndina borið á móti því — eins og
Leni Riefenstahl gerir — að hún sé
stórkostlegt áróðursverk. Sjálfur Göbb-
els hefði mátt láta í minni pokann. Inn-
ar. sefjandi ramma svo sem frjálslyndis
og íþróttaanda kemur myndin á fram-
færi öllum meginþáttunum úr hug-
myndafræði nazista. Alfred Rosenberg
hefði varla orðað þá öl'lu skýrar.
Leni Riefenstahl hefur orðið fyrir
óréttmætum ásökunum um áróðursinni-
hald kvikmyndar sinnar. Vissulega var
hún áróður, en ekki meiri áróður en
það sem fólst í Olympíuleikunum sjálf-
um og var sameiginlegt hugsunarhætti
flestra þeirra þjóða, sem þátt tóku í
þeim. Þær trúðu einnig á helgi þjóð-
ernisins, á dyggðir fjöldans, „eðlileg
an“ keppnisvilja og „karlmannlega" ár-
ásarhneigð. Munurinn á þeim og Þýzka-
landi Hitlers var sá að þær trúðu því
að árásarhneigðinni mætti og ætti að
veita meinlausa útrás í íþróttum, skrúð-
göngum, þjóðerniskennd. Hitler vissi,
að hana varð að vekja, vernda og næra
— að stríð er, eins og þjóðirnar, sköp-
unarverk.
Fiokkshátíðin í Nurnberg árið 1936
var stærri í sniðum en nokkur önnur
sem nazistarnir höfðu haldið. Leitar-
ljósaatriðið frá Olympíuleikunum var
endurtekið á ennþá stærri mælikvarða:
sagt var að ljósin á himniniun hefðu sézt
alla leið til Frankfurt. í aðalræðu
sinni spurði Hitler af mikilli mælsku
hvort hann hefði ekki efn-t þau loforð
sem hann gaf um að endurheimta stöðu
Þýzkalands í heiminum innan fjögurra
ára. Hafði hann ekki lækkað tölu at-
vinnulausra úr 6 miMjónum niður í eina
milljón? Hafði hann ekki hækkað þjóð-
artekjurnar úr 41 upp í 56 mi'lljarða
marka? Hafði hann ekki 640.000 tonna
skipakost í smiðum? Og lifði ekki milli-
stétt og verkalýður Þýzkalands við
betri kjör en þekkzt höfðu síðan 1914?
Og ekki sízt, voru ekki Krupp verk-
smiðjurnar aftur í fullum gangi við að
mala gull til viðreisnar Þýzkalandi?
Hitler dvaldist lengstum við boðorð
sitt um varmennsku alþjóðakommúnism-
ans og gyðingdómsins. En hann lýsti
einnig yfir nýrri fjögurra ára áætlun
um að gera Þýzkaland efnahagslega
óháð öðrum ríkjum. Þýzkaland átti að
verða sjálfu sér nógt um fæði og klæði
það átti að efla styrk sinn án utanað-
komandi aðstoðar eða íhlutunar. Það
átti aftur að verða sinn eiginn herra.
Fréttaritarar sem fylgzt höfðu með
baktjaldamakkinu um þýzkt efnahags-
líf hlustuðu á hann með ugg í hjarta.
Þeim var ljóst að áætlunin var fjög-
urra óra stríðsundirbúningur. Þýzka-
land átti að búa sig undir umsátur.
Sumarið 1936 hafði sannfært Hitler um
að hann gæti boðið öllum heiminum
byrginn. Drekinn var fullgerður. Nú
þurfti aðeins að vígbúa hann.
Rigningardag einn í júlí síðastliðin-
um tók ég mér ferð á hendur upp í
skógivaxnar hæðir vestur Berlínar þar
sem Olympiuleikvangurinn er. Ef ein-
hver færi þangað í leit að illúðlegum
dýrðarljóma þá yrði hann fyrir von-
brigðum. Flaggstengurnar voru naktar,
granítlögð torgin auð. í þrjátíu ár
höfðu gnauðandi norðanvindar veðrað
hvítan kalksteininn sem orðinn var grár
eins og fangelsismúr. Brotin skurn dreka
eggsins lá opin við himninum, stein-
gervingur hálfgrafinn í votu grasinu.
Sitt hvorum megin við inngöngubraut
ina stóðu tvær risavaxnar naktar stytt-
ur af íþróttamönnum. Það virtist ein-
kennandi fyrir hinn undarlega brodd-
borgara tepruskap, sem þrátt fyrir dag-
legar fjöldaaftökur allsnaktra Gyðinga
í gasklefum gekk eins og rauður þráð-
ur gegnum nazismann, að líkamar
íþróttamannanna sýndust snertast ám
þess að gera það í raun og veru: og
táknrænt var að fyrir allt sem hér
hafði gerzt og í Þýzkalandi Hitlers, að
á þessum vöðvabólgnu risalíkömum
voru kynfærin jafn numin við nögl
óg á Adam Miche'langelos.
Hin mikla skál var tóm nema hvað
þrír eða fjórir skóladrengir voru að
leika sér á stökktrumbu niðri á leik-
vanginum. Raddir þeirra bárust greini-
lega uppeftir mannlausum sætapöllun-
um. Svo mikið var enn óbreytt: jafnvel
á aftasta bekk var hægt að heyra hvert
orð sem þeir sögðu, hvern smell af
fótum þeirra, hvert ískur í segldúknum.
Það vakti hjá manni skyndilega yfir-
þyrmandi löngun til að reyna þennan
ful'lkomna hljómburð: til að hrópa úr
hásætinu þar sem Austurríkismaðurinn
hafði staðið, eitthvað hátt, skipandi,
ofsalegt sem vekti bergmálið: til að
reyna hvort enn væri ekki hægt að
kalla fram svaröskur úr hundrað þús-
undum mannsbarka. !
1 Lesbók Morgunblaðsins 30. tbl. „68
birtir Sveinbjörn Beinteinsson vísukorn
Magnúsar Jónssonar múrsmiðs. Talna-
vísu þessa nam ég í bernsku heima í
Ljárskógum og þar sem hún er með ör-
lítið breyttum tölum miðað við Lesbók
fylgir hún hér með:
4, 8, 5 og sjö,
14, 12 og níu,
11, 13, eitt og tvö,
18, 6 og tíu. _
Þótt tölur séu ekki allar hinar sömu
í báðum vísunum, verður summan hin
sama: 120. Hinsvegar kemur hér út rétt
endarím í 1. og 3. hendingu. Er þá
annaðhvort, að einhver hefir ekki sætt
sig við hina upprunalegu gerð vegna
rímsins, og breytt um tölur til lagfær-
ingar, þó með sömu talnaniðurstöðu
(120), ellegar hitt, að frumvísan hefir
komið aflöguð í hendur Sveinbjarnar.
Sé um lagfæringu að ræ'ða, er hún
snyrtilega gerð. — Þess má geta, að
kona mín, sem fædd er og uppalin á
Skagaströnd í A-Hún. lærði vísuna einn
ig í bernsku þar nyrðra nákvæmlega
eins og ég hér í Dölum vestur.
Fræðilega er ég ókunnur Magnúsi
Jónssyni, en þar sem ég hef ekki enn
sætt mig við rímleysur í ferskeytlum,
eða yfirleitt rímiaus kvæði á íslenzku
máli, fannst mér endilega að ég ætti eða
þyrfti að senda þessa athugasemd, þótt
hún snúist aðeins um efnislausar tölur.
Hallgrímur frá Ljárskógum
24. nóv. 1968 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15