Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.1968, Blaðsíða 3

Almenna bókafélag'ið gefur
út bók í tilefni 50 ára full-
veldis Islendinga. Þessi bók
ber einfaldlega heitið 1918, en
eins og að líkum lætur er þar
greint frá gangi mála og at-
burðum á þessu merkisári, er
leiddu til fullveldisins 1. des-
ember. Iðjfundur bókarinnar er
Gísl'i Jónsson, menntaskóla-
kennari á Akureyri, en við-
fangsefnið hefur hann tekið á
þann veg að skýra sem nánast
frá fullveidismálinu, en í minna
mæli tekur hann fyrir aðra
stóratburði ársins. Höfund-
ur slær þann varnagla, að bók-
inni sé ekki ætlað að vera vís-
indalegt sagnrit, -en meir í ætt
við blaðamennsku og kannski
mætti nefna hana alþýðlegt
fræðirit. Kannski einmitt þess
vegna er bókin skemmtileg af-
lestrar og hvergi þurr. Lesbók-
in hefur fengið leyfi til að
grípa niður í bókina á þrem
stöðum og fara þeir kaflar hér
á eftir.
MÁLIÐ LAGT FYRIR
RÍKISÞINGIÐ
Danska ríkisþingið kom sam-
an 28. maí og biðu íslending-
ar mjög eftirvæntingarfullir,
hvað þar mundi gerast. Var nú
ekki laust við, að glímuskjá'lfti
væri runninn á suma, svo að
ögrunar gætti. Þannig segja
Fréttir þennan dag: „En ríkis-
þingið danska, sem kemur sam-
an i dag, ræður þvi, hvort
verða skal lög og góð vinátta
milli íslands og Danmerkur eða
fullur fjandskapur .. . “
En víkjum nú sögunni til
Danmerkur. Eftir ríkisþings-
kosningarnar hafði stjórn Carls
Theodors Zahles úr Róttæka
vinstri flokknum aðeins tveggja
atkvæða meiri hluta í Þjóð-
þinginu með stuðningi Jafnað-
armanna, en í Landsþinginu
höfðu stjórnarandstæðingar,
Vinstri menn og Ihaldsmenn,
meiri hlu'ta. Stjórn Zaihles hafði
setið öll stríðsárin, stundum
aukin mönnum úr öðrum flokk-
um. Hann hafði verið hér 1907
í för Friðriks konungs 8. og
ætíð síðan haft ríkan hug á að
koma sambandinu milli fslands
og Danmerkur svo fyrir, að ís-
lendingar gætu látið sér lynda.
í hásætisræðu konnugs við
setningu þingsins var svo að
orði komizt, að hann treysti því
að með einhuga framkomu frá
danskri hlið muni samningavið-
ræður afmá ógreiningsefni, sem
komi í veg fyrir fullt og gott
samkomulag. 1)
1) AF, 323 og áfram.
Síðasta dag maímánaðar lagði
Zahle forsætisráðherra samtímis
fyrir báðar deildir þingsins til-
lögu um, að hvort þingið um
sig, Fólksþingið og Landsþingið,
veldi 9 manna nefnd til þess að
veita viðtöku skýrslum ráðu-
neytisins um samningaum'leitan
ir við ísland og leggja síðan
fram tillögu og greinargerð
fyrir þingið. Tillagan kom til
umræðu á báðum stöðum dag-
inn eftir, og fylgdi forsætisráð-
herrann henni úr hlaði. Von-
aðist hann til, að eining yrði í
öllu Ríkisþinginu um afstöðuna
til íslands. Mundi ráðuneytið
óska þess að ræða við nefnd-
irnar um skipun nefndar, sem
kynni að verða send til Reykja-
víkur til samninga við íslend-
inga.
Væri það beinlínis til sæmd-
ar þessum tveiimur norrænu
þjóðum að jafna misk'líð um
réttarsamband sín í milli með
friðsamlegum samningaviðræð-
um, enda mikilvægt fyrir Norð-
urlönd, að ríkistengslin milli
Danmerkur og fslands héldust.
VINSAMLEGAR
UNDIRTEKTIR
í Fólkisþinginu talaði F. J.
Borgbjerg af hálfu Jafnaðar-
manna, en J. C. Christensen af
hálfu Vinstri manna. Studdu
báðir tillöguna og vonuðu, að
samningar tækjust. Christen-
sen rifjaði upp samningaviðræð-
urnar frá 1908 og taldi raunar,
að reynslan af þeim væri slík,
að ekki væru miklar vonir um
árangur, en sjálfsagt væri að
reyna, og þá með sama ásetn-
ingi af danskri hálfu og 1908,
að ná samkomU'lagi unn raun-
hæft samband við Danmörku,
en ekki málamyndasamband
eitt. Ef íslendingar væru sama
sinnis, mundi þó unnt að leysa
málið, svo að báðir aðilar og
öll Norðurlönd hefðu gagn af,
ef ísland yrði öðrum þjóðum
háð, væri það óbætamlegt tjón
fyrir Norðurlönd.
íhaldsmenn féllust á tillög-
una í þeirri von, að þannig
mundi heppnast að jafna ágrein
ing um ski'lning á ríkisréttar-
legri stöðu íslands innan
danska ríkisins, og með þeirri
ákveðnu forsendu, að samninga
viðræður við Islendinga væru
því aðeins hafnar á þessum
vandræðatímum, að fyrir-
fram hefði tekizt samkomulag
milli allra stjórnmálaflokkanna
um afstöðuna. Vísuðu þeir til
orða konungs í hásætisræðunni
þessu til stuðnings, en forsætis-
ráðherra féllst ekki á þann
skilning.
Tillaga stjórnarinnar um
skipun nefndanna var sam-
þykkt einróma í báðum deild-
um, og völdust ti'l nefndarstarf-
anna helztu forystumenn flokk
anna margir hverjir, og höfðu
sumir einnig verið í samninga-
nefndinni 1908, svo sem Christ-
ensen og Niels Neergaard.
Unnu nefndir beggja þinga sam-
an og könnuðu margs konar
gögn um samskipti landanna.
Islandsk Handelsforening í
Kaupmannahöfn óskaði þess að
fá fulltrúa í hinni væntanlegu
samninganefnd, þannig að einn
eða tveir félagsmanna að
minnsta kosti yrðu ráðnir
nefndinni til aðstoðar sem sér-
fræðilegir ráðunautar. Vegna
þessa sendi Thor E. Tulinius
nefndunum rökstudd andmæli
við þessari málaleitun, enda var
henmi ekki sinnt, og stóð víst
aldrei til.
NEFNDIRNAR KLOFNA
Sú varð niðurstaða af nefnd-
arstörfunum, að meiri h'luti
beggja, 15 talsins, það er full-
trúar Jafnaðarmanna, Vinstri
flokksins og Róttæka vinstri
flokksins, lagði til, að hafnir
væru samningar við ísland um
sambandsmálið og stjórninni fal
ið að gera nauðsynlegar ráð-
stafanir í því efni, en minni
hlutinn, fulltrúar íhaldsflokks-
ins, 3 að tölu, lagði til að skora
á stjórnina að fresta fyrirhug-
uðum samningum við ís-
'lendinga. Væru tímarnir ó-
hentugir til slíkra samninga og
engan veginn öruggt, að þeir
leiddu til viðunandi niðurstöðu
fyrir bæði löndin.
Tillögur nefndarinnar komu
til umræðu 15. júní. Borgbjerg
var framsögumaður í Fólksþing
inu af hálfu meiri hlutans og
lýsti því yfir, að næði tillagan
samþykki, mundi lagt til við
konung að skipa eftir tilnefn-
ingu þeirra flokka, sem að til-
'lögunni stæðu, einn mann frá
hverjum til samninga í Reykja-
vík. Kvaðst hann sannfærður
um, að allt þingið og öll þjóð-
in óskaði góðra erindisloka fyr-
ir báða aðila. f Landsþinginu
var Oluf Krag úr Vinstri
flokknum framsögumaður meiri
hlutans og mælti í svipuðum
dúr og Borgbjerg.
Talsmenn íhaldsflokksins, Jo-
han Knudsen í Fólksþinginu og
Alexander Foss (hann hafði
nýlega keypt blaðið Köben-
havn) í Landsþinginu, sögðust
vera hlynntir samningaviðræð-
um við ís'lendinga, en þær ættu
að fara fram í höfuðborg rík-
isins. Þó kæmi til mlála að fallast
á sendiför til Reykjavíkur, ef
samninganefndin hefði ekki al-
veg frjálsar hendur eða ótak-
markað umboð, heldur væri
fyrirfram dregin ákveðin
markalína um þær ívilnanir,
sem gera mætti af hálfu Dana.
En þar sem ekki næðist sam-
komuilag um þetta, gæti fhalds-
flokkurinn ekki fylgt málinu.
Zahle, forsætisráðherra Danmerkur.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3
1. desember 1968