Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.1968, Blaðsíða 8

1. desember 1918
Eftir Sigurð Nordal
i Sigurður Nordal
iiaug'ardaginn 12. október
hófst Kötlugos með ösku-
falli og ægilegu jökulhlaupi.
Þó að askan spillti í toili hög-
um og gróðri þar eystra, urðu
minni landspjöll af þessum
hamförum en við hefði mátt bú-
ast, því að vatnsflóðið og jaka-
burðurinn fóru að mestu leyti
yfir svæði, sem fyrir löngu var
grafið í svartan sand, og það-
an í sjó fram. Og í Reykjavík
varð einungis sunnudaginn 13.
október vart svo mikils ösku-
ryks, að sporrækt væri á göt-
um og marraði undir tönn.
Minnisstæðast hefur orðið að
sjá þann ðag sólina tapa skini
sínu á skýlausum himni, —
,sólskin verða svört', eins og seg
ir í Völuspá. En allan tímann,
sem gosið stóð yfir, til 3. nóv-
ember, mátti yfir austurfjöllin
sjá gufustrókinn úr jöklinum
bera hátt við loft. Ég minnist
hans helzt eins og tröllaukins
svepps á digrum legg með til-
tölulega litlum kolli eða hnappi
Þetta höfuð dró að sér mesta
athygli, þegar birtu fór að
bregða, því að allt umhverfis
það hrísluðust eldingaleiftur í
sífellu, ótt og títt. Flestum
þeim, sem dvöldust í höfuð-
staðnum þetta haust og önd-
verðan vetur, er svo mikil tíð-
indi gerðust á furðu skömm-
um tíma, mun verða ósjálfrátt
að hugsa einna fyrst til þess-
arar leiftrum krýndu súlu, sem
stóð eins og tákn á himni.
★
Undir lok októbermánaðar
fór landfarsótt sú, sem síðar
var kölluð spænska veikin, að
stinga sér niður í Reykjavík og
reyndist,; áður en varði, bráð-
næmari og mannskæðari en
nokkurn óraði fyrir í upphafi.
Mátti heita, að upp úr mánaða
mótunum væri bærinn í heljar
greipum, allt líf Iamað og göt-
urnar auðar eins og í yfirgef-
inni fornaldarborg. Talið er,
að á rúmum hálfum mánuði hafi
látizt hér í bænum um 250
manns, sem með núverandi íbúa
tölu mundi samsvara allt að
fimmtán hundruðum mannsláta
á jafnskömmum tíma. Ástandið
á sumum lieimilum var ömur-
legra en orð fá lýst, þar sem
allir í senn lágu ósjálfbjarga,
ungir og gamlir, hjúkrunarlaus
ir, matarlausir, án þess að geta
lagt í ofnana til að hita húsin
eða jafnvel náð í steinolíu á
lampana. Miðstöð bæjarsímans
varð að loka vegna veikinda
símastúlknanna, svo að fólk
gat ekki þá leiðina látið frá
sér heyra né fengið fregnir af
nánustu skyldmennum og vin-
um í öðrum húsum. En hér fór
sem oftar, að margir þeir, sem
vanir eru hversdagslega að
kvarta og þusa yfir smámunum,
reyndust hetjur í nauðunum
og báru þrautir og sorgir með
aðdáanlegu æðruleysi og still-
ingu — allir þeir, sem uppi-
standandi voru, lögðu sig fram
um að líkna og hjálpa, oft með
veikum burðum og án þess að
hugsa um eftirköst. Þetta var
einstætt tækifæri að kynnast
því heilbrigðasta og bezta sem í
fólkinu bjó.
í rauninni mátti það
líka heita fyrstu kynni
mín af höfuðstaðarbúum. Ég
hafði ekki dvalizt í Reykja-
vík nema fjóra vetur á skóla-
árum mínum og einn síðar með-
an ég annars var við háskóla-
nám í Höfn. Þegar ég kom til
íslands í ágústlok 1918 og tók
við embætti mínu í Háskóla fs-
lands 1. október, var ég loks
orðinn heimilisfastur í bænum.
Ég skal ekki sverja fyrir, að
ég hafi heldur kviðið fyrir
þessu umhverfi, fundizt annað-
hvort íslenzk sveit eða erlend
stórborg mundi vera mér skap-
felldari. Vitanlega hafði Reykja
vík breytzt talsvert á árunum
1906-1918, fólkinu fjölgað og
ýmislegt verið framkvæmt, en
af því skipti höfnin tvímæla-
laust langmestu. En á þessum
erfiðu vikum fékk ég þær mæt-
ur á Reykvíkingum og það
JÓN FORSETI
Hann lagði saman tárin
sem lítilmagnar grétu:
í svipi þeirra og andlit
var íslandssagan brennd.
Ég laut höfði við legstein hans
letraðan fáum orðum,
í brjósti mínu var heiður himinn,
en haglél í grennd.
Mattihías Johannessen.
Víxlsporin eru kunn orðin, — kunn fleirum en okkur
sjálíum. En fslendíngar ciga eigi aðeins skuldirnar, heldur
og lítt numið gæðaríkt land og heimsins auðugustu fiski-
mið. Og sá auki er nú að verða á þjóðarauðnum, að stöðugt
fer vaxandi skilhingur þjóðarinnar á því, hver voði stafar
af hallarekstri framleiðslunnar. Hefir sú vizka að vísu
verio dýru verði keypt, en sé hún varanleg, er hún líka
mikiis virði.
Ólafur Thors, Mbl. 1. des. 1938.
traust á kjarna fólksins sem
hefur enzt mér síðan. Ég hef
trúað, að það muni ekki bregð-
ast, hvenær sem mest á
reyndi. Vonandi verður sú trú
sér ekki til skammar á þeim
stutta tíma sem ég kann að eiga
ólifaðan.
★
Mánudaginn 11. nóvember
barst hingað sú fregn, að
vopnahlé milli Þjóðverja og
bandamanna hefði komizt á þá
um morguninn og í Þýzalandi
logaði allt í uppreisn. Heims-
styrjöldin, sem nú er nefnd
hin fyrri, hafði þá staðið frá
júlílokum 1914 og markaði í
raun og veru mót 19. og 20.
aldar. fsland var þá enn svo
utan við veröldina, að hvorki
kom til innrásar né hernáms,
heldur var hættan mest af sam
gönguleysi, erfiðleikum og hætt
um á siglingum, bæði vegna að-
flutninga og útflutnings. Samt
olli þessi styrjöld hér að ýmsu
leyti tímamótum, m.a. með
fyrstu kynnum af verðbólgu
og meiri fjárráðum í bili. Vafa-
laust trúðu menn því á íslandi
sem annars staðar, þegar vopna
hlé var samið, að mannkynið
hlyti eftir þetta mesta brjál-
æði í allri sögu sinni að sjá að
sér og varast sömu víti fram-
vegis. Sá var mestur munur á
viðhorfinu við lokum hinna
tveggja heimsstyrjalda, að eft-
ir þá síðari voru flestir hugs-
andi menn hættir að gera sér
tálvonir um betri heim.
Þegar þessi miklu tíðindi bár
ust til Reykjavíkur, var
spænska veikin í algleymingi
og enginn kostur að efna til
fagnaðar né jafnvel fyrir tvö
dagblöð bæjarins að gera sér
mat úr fréttunum. Dagblöðin
gáfu í sameiningu út dálítinn
fregnmiða, sem tókst að fá
prentaðan í Félagsprentsmiðj-
unni, en ekki man ég, með
hverju móti var borið við að
dreifa honum um bæinn.
Ef til vill snertu þessi tíð-
indi mig meir en marga aðra
vegna þess, að ég hafði dval-
izt erlendis öll styrjaldarárin,
af þeim tíma eitt sumar í Þýzka
landi og hálft annað ár í Bret-
landi, var mikill bandamanna-
sinni og hafði oft verið ugg-
andi um úrslitin. Ég gat ekki
stillt mig um að ganga við hjá
André Courmont, ræðismanni
Frakka, og óska honum til
hamingju. Líklega hef ég ver-
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
1. desember 1968