Lesbók Morgunblaðsins - 08.12.1968, Blaðsíða 8

Beitan. sem
Sigurbjörn Þorkelsson, sem löngum hefur verið
kenndur við Vísi, er þjóðkunnur maður og óþarft
að kynna hann nánar hér. Sigurbjörn hefur gefið
út tvö bindi sjálfsævisögu sinnar undir heitinu
„Himneskt er að lifa“, en auk þess hefur síðara
bindið undirtitilinn: „Ekki svíkur Bjössi".
Á næsta ári mun koma út 3. bindi af sjálfsævi-
sögu Sigurbjörns og hefur Lesbókin fengið til birt-
ingar kafla, sem bregður skemmtilegu ljósi á
stjórnmálabaráttuna fyrr á árum.
Svo var það í janúar 1921,
er næst var farið að hugsa
um kosningu til alþingis, sem
fram áttu að fara 5. febrúar.
Þá átti að kjósa þrjá þingmenn
fyrir Keykjavík.
Þó að við í „Sjálfstjórn",
bærum gæfu til að standa nokk
ur veginn saman að kosningu
borgarstjóra fyrir tæpu ári,
hafði ekki gróið um heilt síðan
árið 1919, að Jakob Möl'ler
hafði unnið kosningu á sprengi
lista móti Jóni Magnússyni, og
svo hafði Alþýðuflokkurinn
eflzt að mun. Því þófcti okkur
mörgum sem kunnugir voru í
bænum, tvísýnt, að hafa þá
báða Jón Þorlákson og Jón Ól-
afsson, á sama lista, báða fyrr-
verandi Heimastjórnarmenn.
Sveinn Björnsson, sem var
vinsæll mjög, var nú að hætta
þingmennsku, og taka við hinu
nýja sendiherraembætti í Dan-
mörku, svo að það var eigin-
lega verið að kjósa mann í
hans stað.
Þarna skildu leiðir í bili. Við
Guðmundur Asbjörnsson til-
kynntum Jóni Þorlákssyni og
hans mönnum, að við yrðum af
illri nauðsyn að vinna á eigin
spýtur, ef við ættum að fá tvo
menn kosna frá borgaraflokkn
um. Við reyndum mikið til þess
að fá, annaðhvort gamlan Sjálf
stæðismann eða mann, sem lítið
hafði komið nærri stjórnmálum
til að vera efstan á lista okkar.
í nokkra daga höfðum við von
til þess að séra Ólafur frí-
kirkjuprestur yrði efstur, en
einhverra hluta vegna kom
hann því ekki við, okkur til
mikilla vonbrigða. Var nú
reynt við ýmsa, og loks eftir
mörg viðtöl og mikinn áróður
gaf ógætur ungur maður, Magn
ús Jónsson, dósent í guðfræði,
við Háskóla íslands, kost á sér,
til þess að vera efstur á lista
okkar, en Jón Ólafsson, út-
gerðarmaður næstur, eins og áð
ur hafði verið ákveðið. Þetta
var nokkuð hörð kosningabar-
átta og reyndist þessi nýi sam-
herji okkar vígreifur baráttu-
maður, mælskur og mjög orð-
heppinn, og virtist áhuginn og
hávaðinn kringum lista okkar
vera svo mikill á tímabili, að
þeir bjartsýnustu í okkar hópi
héldu því fram, að við mynd-
um koma Jóni Ólafssyni einnig
inn á þing, en hann var eins
og áður er tekið fram næstur
Magnúsi.
FLUGAN GLÆSILEGA OG
KOLRYÐGAÐI „ÖNGULL-
INN“.
Mikið var unnið fyrir listann,
og mikill áhugi ríkti fyrir því
að gera kosningu hins unga,
glæsilega þingmannsefnis sem
mesta, enda dró hann sjálfur
ekki af sér. Ég man það, að
einn opinber fundur var hald-
inn í feiknastóru vörugeymslu-
húsi, sem var eign h.f. „Alli-
ance,“ vestur við Ánanaust
þar sem þingmannsefnin leiddu
saman hesta sína.
Eitt var það, sem dró dálítið
úr gléði minni í þessari kosn-
ingabaráttu, vinur minn Ólafur
Thors, var þriðji maður á lista
Jóns Þorlákssonar, og var
hann nú í fyrsta sinn í kjöri
til alþingis. Það hafði mér
aldrei komið til hugar, að loks
er hann var í kjöri, yrði ég að
viinna á móti honum. En á lista
Jakobs var hann fengiinm til þess
að draga að með glæsileik sín-
um og mældku. Ekiki
ætla ég að Begja margt frá
þeim mörgu og að möngu leyti
skemmtilegum ræðlum, sean
þarna voru fluttar, þó að ég
kynni að muna ei'tttwað úr
þeim. En eins lamgar mig þó
Itil að geta. Jón Þorliáksson,
'taldi það 'lista sínum tiil tekna,
að sá ungi og glæsilegi maður
væri á lista þeirra, og þó ekki
væri vegna amn.ars, ættu
menn að kjósa listann
vegna Ólafs Thors. Miagnús
svaraði þessu svo nokkru síð-
ar, og bar ekki á móti því, sem
Jón hafði sagt Ólafi til hamn
hróss, en bætti því við, að Ól-
afur væri þarna aðeins sem
væri þriðji maður á lista, sem
aðeins hefði veika von um, að
einn yrði kosinn. Þegar svo
kjósendur hefðu gleypt þessa
fögru og glæsilegu flugu, Ólaf,
þá hrykkju þeir við, því að
þá stæði kolryðgaður öngull-
inn í þeim. Það væri í bezta
falli Jón Þorláksson, sem þeir
fengju einan fyrir þingmann.
Þetta var til að slá á þung-
lyndi manna, því að mikið var
hlegið að þessari beizku
fyndni Magnúsar, en hann átti
oft eftir að vekja hlátur með
hinum snjöllu tilsvörum sínum,
bæði innan þings og utan.
Þessar kosningar fóru þann-
ig, að þessir þrír hlutu kosn-
ingu: Jón Baldvinsson, hlaut
1795 atkvæði, Jón Þorláksson
með 1463 og Magnús með 1404
atkvæðum. Eftir atvikum vor-
um við, sem studdum Magnús,
ekki mjög óánægðir með kosn-
inguna, en fyrst framan af var
í það minnsta Jón Þorláksson
talsvert óánægður með þessar
tiltektir okkar að kljúfa hin
borgaralegu samtök. En eigin-
lega máttum við vel við una,
því að bæði félagsbrotin höfðu
komið tveim ágætum mönnum
inn á þing, Jóni og Magnúsi,
sem áttu eftir að vinna margt
þarft handtakið í góðri sam-
vinnu fyrir land ag þjóð.
JÓN ÞORLÁKSSON FLYTUR
OKKUR GUÐMUNDI ÞAKK-
IR.
Til merkis um það, að Jón
Þorláksson bar ekki þykkju
til okkar Guðmundar félaga
míns fyrir fylgi okkar við
Magnús, þá bar það við dag
nokkurn í júnímánuði þetta
ár, eða eftir að þeir Jón oig
Magnús höfðu unnið saman í
þinginu, og að því er virtist,
fallið samstarfið vel, að Jón
kemur fyrirvaralaust inn á
skrifstofu okkar Guðmundar
og segist hafa, síðan þingi lauk,
ætlað að fara á fund okkar,
til þess flytja okkur þakklæti
sitt og hinnar frjálsu stefnu
í stjórnmálum landsins, fyrir
það, að við hefðum verið meðal
stuðningsmanna þeirra, sem
fengu Magnús Jónsson í fram-
bpð, og komið honum á þing.
„Ég mátti vita það, að jafn lífs-
reyndir stjórnmálamenn og þið
eruð hefðuð ekki farið út í
þetta, nema þið væruð sann-
færðir um að þið væruð að
gera rétt. Ég sé nú, að það
var mjög hæpið, að við næðum
tveim þingmönnum, ef ekki
hefðu verið tveir listar. Ég er
sannfærður um eftir þessi
kynni mín á Magnúsi á þingi í
vetur, að með honum höfum við
eignast mikinn starfsmann og
nýtan þingmann“ Þetta var er-
indi Jóns til okkar í þetta
sinn, og að minnsta kosti ég
varð mjög glaður yfir því, að
þetta frávik okkar hafði feng-
ið svona góðan endi.
Næstu kosningar, sem fóru
fram í Reykjavík, voru kosn-
ingar til bæjarstjórnar þ. 26.
janúar 1922, og stóðum við vel
saman að þeirri kosningu. Feng
um við þrjá af fimm sem kosn-
ir voru. — Það hafði ekki far-
ið fram hjá Jóni Magnússyni,
að ég, ásamt mörgum fleiri úr
kaupmannastétt hefðum ekki
verið ánægðir með frammistöðu
hans í ríkisstjórninni 1916—
1921, og því óbeinlínis beitt
mér á móti kosningu hans 1919,
er hann féll fyrir Jakobi Möll-
er, með því að láta kosningu
hans afskiptalausa fyrir beiðni
vinar míns Ólafs Thórs.
JÓN MAGNÚSSON HEIM-
SÆKIR MIG Á SKRIFSTOF-
UNA.
Nú var það á margra vit-
orði, að Jón hugðist verða í
kjöri við landskjörskosningar,
sem fram áttu að fara í júlí
1922. Það bar við, er aldrei
hafði áður gerzt, að Jón Magn
úisson birtist á skrifstofuntni
hjá mér í „Vísi“, og byrjaði
formálalaust að tala um kosn-
ingar. Minntist hann til að
byrja með ekkert á kosningu
sína og Jakobs Möllers 1919,
en eftir a’ð ég hafði gjöirt
nokkra grein fyrir framkomu
minni þá, samþykkti hann, að
kaupmannastéttinni hefði verið
nokkur vorkunn. Jakob Möll-
er hafði verið eindreginn okk-
ar maður, en hann í ríkisstjórn
tveggja flokka, þar sem annar
jflokkurinn, Framsóknarflokk-
urinn hafði reynzt mjög ágeng-
ur og aðsópsmikill. Hann hafði
þó reynt að halda í samstarfið
í lengstu lög. En nú kæmi
ekki slíkt til greina. Hann
væri farinn úr stjórninni og
ætti ekkert til Framsóknar
flokksins að sækja, enda ekk-
ert ánægður með stefnu þeirra.
Við áttum þarna langt sam-
tal og að mörgu leyti mjög
ánægjulegt, en frá því verður
ekki skýrt hér. Jón sagði mér,
að hann væri ákveðinn í því
að bjóða sig fram til lands-
kjörs, og sagðist þurfa á lið-
veizlu minni að halda. Ég varð
ekkert undrandi yfir því, að
jafn gáfaður og mikilhæfur
maður og Jón var, yrði í land-
kjöri, heldur hinu, að slíkur
maður legði svona mikið kapp
á, að fá mig til þess að styðja
að ikosninigu sinini, jafn lítið áliit
og ég hafði á sjálfum mér til
slíkra hluta. Það kæmi þá helzt
til af því, að ég væri nokkuð
kunnugur mörgum kjósendum.
Mér er óhætt að fullyrða
það, að ég hefði stutit að
kosningu Jóns í þetta sinn, án
þess hamn sjiálfur færi þess
á 'leit við mig, því að það
fór saman, að ég áleit hann
mikið erindi eiga á þing, vegna
;þekkingar sinnar og ágætra
gáfna, og einnig virti ég stað-
fasta framkomu hans í Ólafs-
málinu svokallaða í nóvember
1921. Hann var kominn á skips
fjöl á leið til útlanda, en
brást
sýndi þó þann manndóm að
snúa við, til þess að koma lög-
reglumálum Reykjavíkur aftur
í rétt horf. Þetta mat ég við
hann. Ég reyndi eftir megni
að styðja að kosningu hans,
og var útkoma okkar góð við
þessar kosningar. Jón var kos-
inn ásamt Ingibjörgu H.
Bjarnason, frá samtökum okk-
ar. Dálítið skemmtilegt atvik
kom fyrir, áður en gengið var
að fullu frá framboði Jóns.
„ERTU ALVEG FRÁ I»ÉR“,
SVARAÐI OLAFUR.
Við Pétiur Zóphaníatsson vor-
um að koma frá „Vísi“, á leið á
fund í niðurjöfnunarnefnd.
Mætum við þá Ólafi Thors,
fyrir framan Stjórnarráðshús-
ið, ásamt einhverjum manni,
sem með honum var. Ólafur
stöðvar okkur Pétur og segir
okkur frá því, að nú eigi að
stilla Jóni vini mínum Ólafs-
syni í landskjör og verði ég nú
að styðja hann vel. Ég svara
Ólafi því, að ég væri ákveðinn
í stuðningi mínum við Jón
Magnússon, og annað kæmi
ekki til greina, hvað mig
snerti. „Ert þú alveg frá þér,
svaraði Ólafur, „ætlar þú að
bregðast vini þínum Jóni?“ Og
yfirgaf okkur Pétur um leið.
Aldrei minntumst við Ólafur
á þetta atvik síðar. Skoðun
mín er sú, þó mér kæmi það
ekki til hugar þá, að þessi
tryggi og góði vinur minn,
hafi verið að reyna mig, hvort
ég væri virkilega svona ákveð
inn með Jóni Magnússyni.
EKIÐ HEIM AÐ LOKINNI
KOSNINGU.
Ég var allan daginn í bíl
þennan kjördag, til þess að
flytja kjósendur á kjörstað.
Það hafði gengið vel oig ég haft
skemmtun af, og var merki-
lega lítið þreyttur. Skömmu
eftir miðnætti var ég staddur
niður við „Iðnó“, en þar var
kosningaskrifstofa okkar. Var
ég að skyggnast eftir ein-
hverju farartæki með mig heim,
en ég dvaldist þá í sumarbú-
stað mínum hjá Keldum í Mos-
(fellssiveit. Bar þá að J'ón Magn-
ússon, sem ég hafði eikki hi'tt
fyrr um daginn. Kom hann til
mín og talaði um það, hvað
við hefðum verið heppnir með
veðrið, og hvað kosningin virt-
ist hafa gengið vel. Bætti
hann svo við þakklæti til mín
fyrir góða frammistöðu mína
við kosninguna. Mér fannst a
honum að eiginlega væri þetta
allt mér að þakka og fór allur
hjá mér, því að sjálfum fannst
mér aðstoð mín mjög lítil og
varla þakkarverð. Jón spurði
því næst, hvert ég væri að
fara og greindi ég honum fra
því. Þegar hann heyrði að eg
ætlaði upp í sveit vildi hann
óðfús setja undir mig bezía
bílinn, sem þarna var völ a,
og þáði ég það. Var ég þakk-
látur Jóni fyrir alla þessa vel-
vild í minn garð, þó mér sjálf-
um fyndist lítið um þessi kosn-
ingaafrek mín.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
8. des. 1966