Lesbók Morgunblaðsins - 08.12.1968, Blaðsíða 10

Eftir
Guðmund
A. Finn-
bogason
Mynd þessa, af
Guðmundi Gott-
skálkssyni, tók
Stefán Bergmann
ljósmyndari í
Keflavík, skömmu
eftir siöustu alda-
mót.
vaxtarlagi. Var hann mesti þrifnaðarmað
ur, gekk sevinlega hreinn og snyrti-
iegur til fara. Skemmtilegur í allri við-
kynningu var hann, svo og léttlyndur
og gamansamur. Þótti honum dálítið gott
’ staupinu eins og þá var sagt, en hann
kunni yeí með það að fara og segist
faðir minn aldrei hafa séð hann ofur-
ölvi né vitað til að svo hafi verið.
Björn Gottskálksson á Stóra-Hrauni
var góður vinur afa míns, húsbóndi
hans meira og minna í þau rösk þrjátíu
sumur, sem hann fór í kaupavinnu vest-
ur á Mýrar, í Kolbeinsstaða og Eyja-
hreppa. Afi min, sem var mjög dug-
iegur og lipur sláttumaður, dvaldist þar
hjá bændum yfir heyskapartímann. Var
eina til þrjár vikur í senn á hverjum
bæ, eftir því sem á stóð og þörf var
fyrir. Alls staðar var hann velkominn
cg allir voru hans beztu vinir og kunn-
ingjar. Efnahagur bændanna margra á
þessum slóðum leyfði þeim ekki að
halda kaupamann nema tíma og tíma
í einu, þegar allra mest var þörf á.
Þótti afa ánægjulegt, að hafa getað veitt
þessa þjónustu til sem flestra. Oft á
elliárunum minntist hann fólksins þar
vestur í hreppum og allar voru þaer
minningar á einn veg, um ánægjulega
samveru meðal þessa fólks. Ég man
nokkur nöfn fólksins þarna vestra er afi
talaði oftast um og hefur Finnbogi fað-
ir minn bætt þar nokkru við. Skal þar
fyrst nefna Björn á Stóra-Hrauni, sem
afa var tíðrætt um, sem hinn mesta
merkis mann og ágætan húsbónda sinn
og vinar. Einnig átti Helga Jóhanns-
manna förum. f þaö*- ferðir voru engar
vissar skipshafnir til reiðu, en þeir sem
ætluðu í kaupavinnu á þessar slóðir
t. áðu um far hjá þeim sem höfðu með
skip að gera og vitað var að færu. Var
því sjaldnast um neinar úrvals skipS"
hafnir að ræða. Það gat stundum koiR'
ið fyrir, að það væri mest allt kvenfólki
einn til tveir karlmenn á skipinu. Mátti
afi þá, sem formaður, hafa sig allan við
með stjórn og ábyrgð fleytunnar. Ef
veður spilltist, sem oft gat komið fyrit
á þessum löngu leiðum. Aldrei urðu
nein slys né óhöpp á þeim 60—70 sj°"
ferðum er afi fór til og frá á sínum
iitlu farkostum heim til vina sinna vest-
ur og aftur heim að loknum heyskap (
með vel þegna björg í bú handa fjöl'
.rkyldu sinni.
Veðrin þegar voru blíð
vandalaust að ferja.
Stundum mátti í stormatíð
slaga — ausa — berja.
Fyfgdi Drottinn ferðum þeim
far svo hafið bæri.
Alltaf komst hann afi heim
ágjöf þá að væri.
Hér fer á eftir nokkuð af vísum Guð-
mundar Gottskálkssonar. Lærði ég marg
ar þeirra hjá afa, en Finnbogi faðir
minn hefur bætt þar við, bæði vísum
og eins tilefnum þeirra. Einnig var eg
svo heppinn nú fyrir skömmu, að fá \
hendur ljóðabréf, er Guðmundur hafði
skrifað Sigríði húsmóður sinni í Garð-
bæ. Eru þessi bréf skrifuð um og laust
Minningar og frósagnir af
GUÐMUNOI GOTT SKÁLKSSYNI
Frá því að ég man fyrst eftir og alla
tíð síðan, hefur nafn Guðmundar Gott-
skálkssonar verið mér eitt hið minnis-
stæðasta af þeim nöfnum er umtöluð
voru hér í Innra-Njarðvíkurhverfinu á
uppvaxtarárum mínum. Er það vegna
þess orðs, sem af Guðmundi fór sem á-
gætum hagyrðingi og áhrifamanni til
skemmtunar, sifellt léttum í lund, veit-
andi ánægju hvar sem hann kom með
sínum góðu gáfum. Er mér sönn ánægja
þó seint sé að minnast Guðmundar sem
góðs vinar afa míns og ömmu, þeirra
Guðfinnu Eyjólfsdóttur og Guðmundar
Gíslasonar og barna þeirra, er þau
bjuggu í Hákoti hér í Hverfinu. En
Guðmundur Gottskálksson átti heima
hér meira og minna í nærfellt tvo ára-
tugi. Skráður var hann í Tjarnarkoti
árið 1891 og 1892 hjá hjónunum Arin-
birni ólafssyni og Kristínu Björnsdótt-
ur. Árið 1897 til 1902 að báðum með-
tölum, er hann skrifaður í Garðbæ hjá
hjónunum Guðlaugi Haltdórssyni og
Sigríði Sigurðardóttur. Einnig var hann
sjómaður í Ytra-Njarðvíkurhverfinu og
Keflavík og víðar hér á Suðurnesjum.
Guðmundur Gottskálksson var fædd-
ur 29, nóv. 1848 að Landbrotum í Kol-
beinsstaðahreppi, Mýrasýslu. Foreldrar
hans voru þau hjónin, Guðrún Jóns-
dóttir og Gottskálk Gíslason. Guð-
mundur var bróðir Björns Gottskálks-
sonar bónda á Stóra-Hrauni í sama
hreppi. Er mér tjáð að þeir bræður séu
af merku fólki komnir en um þá læt ég
hér gilda umsögn Guðmundar afa míns
og til við bótar um Guðmund Gott-
skálksson umsögn foreldra minna,
þeirra, Finnboga Guðmundssonar og
Þorkelínu Jónsdóttur er mundu hann
vet og heyrðu hann oft kveða, bæði
rímur og lausavísur eftir sjálfan sig og
aðra. Einnig man Jórunn Jónsdóttir,
móðursystir mín vel eftir Guð-
mundi og kveðskap hans. Voru þau öll
á einu máli um, að þau hefðu aldrei
heyrt neinn kveða eins vel og hann
«“rði Kom þar til þróttmikil rödd, sam-
fara sérlega lipurri og hrífandi túlkun.
Kunni hann margar og fallegar kvæða-
stemmur, sem hann flutti á ýmsan há+t
í samræmi við það efni sem hann fó-
með hverju sinni. Á þessum árum
kunnu allir hér í Hverfinu, sem vísur
vildu læra, vísur eftir Guðmund Gott-
ská'lksson. Hann var sá sem gerði til-
breytingu í daglega lífið, gekk á milli
bæjanna á haust og vetrakvöldum, til
að skemmta fólkinu, sem þá flest allt
bjó við fátækt veraldlegra gæða og tók
með fögnuði hverjum sem gleði gat veitt
og fyrir það hafði Guðmundur ávaltt
eitthvað nýtt í pokahorninu, er hann
hafði lært á ferðum sínum hér og þar,
því hann fór víða um landið til vinnu
og stundaði hann þá aðallega sjó-
mennsku. Frá sjálfum sér hafði hann
álltaf með vísur sem voru þá ekki síður
til að auka ánægjuna. Með fyrstu vísum,
er ég lærði hjá Guðmundi afa mínum
heima í Tjarnarkoti voru vísur eftir
Guðmund Gottskálksson. Man ég vel
það ánægjubros sem lék um varir hans
og þann virðingartón í rödd hans til
höfundarins, er hann fór með vísurn-
ar og minntist nafna síns er þá var
tátinn fyrir 10-15 árum. Duldust mér
ekki að minningarnar um hann voru hjá
afa síungar er rifjuðu upp í huga hans
fróðleik og ánægju frá liðnum tímum.
Ég vil fyrir hönd ættingja minna og
annarra vina Guðmundar Gottskálks-
sonar hér um slóðir þakka honum inni-
lega hans vináttu og ánægjustundir, er
hann veitti þeim með nærveru sinni,
meðan leiðir lágu saman, og einnig hans
framlag í sögu og menningu byggðar-
lags okkar. Mun hans lengi verða
minnst, sem eins þekktasta Njarðvíkings
er hér dvaldi fyrir, um og eftir síðustu
aldamót.
Finnbogi Guðmundsson faðir minn,
sem nú er á áttugasta og þriðja ald-
ursári, þekkti Guðmund vel sem drengur
og unglingur, hefur látið mér í té eftir-
farandi lýsingu af honum. Guðmundur
var fyllilega meðalmaður á hæð, fremur
þrekvaxinn og vel á sig kominn að
dóttir, kona Björns, sömu virðingar að
njóta frá afa. Eins var um dótturina
Ástríði, sem hann minntist oft á vegna
prýðiiegrar hagmælsku og gáfna henn-
ctr.
Einar hreppstjóri Straumfjörð, Guð-
jón í Straumfirði, Þórður í Skógum,
Sigurður í Görðum, Þórður á Rauð-
kostsstöðum og Stefán á Jörfa, allir
voru þeir vinir og góðkunningjar afa
er lýstu og lífguðu huga hans í hárri
elli, er hann minntist þeirra með þakk-
iæti og virðingu. Sama er að segja um
þann siðasta er hér verður talinn, en
það er Sigurður Helgason, hinn þekkti
og snjalli hagyrðingur frá Jörfa. Kunni
afi margar vísur eftir hann og þótti
mikið til um hvort tveggja, vísurnar og
höfundinn. Voru þeir samtíðamenn þar
vestur í hreppum.
Fyrir um það bil 2—3 árum las ég
vísnaþátt og frásögn af Sigurði Helga-
syni á Jörfa í sdbl. Tímane. Rakst ég
þar á eina vísu er mér þótti strax for-
vitnileg. Ég hafði ekki vitað um hana
áður en þóttist strax er ég sá hana
að hún hafi verið ort um afa minn.
Þótti mér hún skemmtileg heimild um
veru afa þarna vestur frá. Vísan er á
þessa leið:
Lag ei sparði lista kænt
ljárinn undir syngur.
Stráið marði grundar grænt
Gvendur Njarðvíkingur.
Því miður hef ég glatað hefti þessu
af sdbl. Tímans og þætti mér vænt um,
að emhver sem þessar línur les, gæti
vísað mér á eða útvegað mér eintak
þetta af sunnudagsblaðinu með vísna-
þætti Sigurðar og eins það ef einhver
gæti upplýst mig um, hvaða ár þessi
umrædda vísa um afa hafi verið ort.
Allar þær ferðir sem afi fór í kaupa-
vinnu þangað vestur, fór hann á sex
eftir síðustu aldamót. Er aðeirus eitt bréf
anna dagsett, 6. nóvember 1903. Hafa
þessi bréf varðveizt í fórum Sigríðari
er dó í Garðbæ, sumarið 1929 þá tæpra
99 ára, fædd 7. september 1830. ''TaT.
hún þá hjá hjónunum Magnúsi Pálssyni
og Steinunni Ólafsdóttur, er þar bjugg^-
Léði Árnheiður dóttir þeirra mér bréfin
til aflestrar. Komu þar margar vísur, er
ég kunni og einnig nokkrar, er ég hafði
eigi áður heyrt. Þótti mér vænt um ao
sjá eigin handskrift Guðmundar, meo
vísunum hans. Er skriftin hrein °S
falleg áferðar.
Aðalstarf Guðmundar var sjómennsk
an, fór hann víða um land til róðrai
og ferðaðist hann þá með flóabátum °S
strandferðaskipum.
Á ferð með flóabátnum Reykjavík á
ieið frá Reykjavík upp í BorgarneS.
(Reykjavík var fyrsti flóabáturinn her
við sunnanverðan Faxaflóa.)
Gædd með ríkum gufuþrótt,
grund um strýkur þorska.
Rétt vel líkar, röskri drótt,
Reykjavíkin norska.
Ber ágætum húna hjört,
hrósið ætíð sanna.
Hvals um strætið hleypur ört,
hagi bætir manna.
(Björn Guðmundsson timburkaupTað
ur og skipamiðlari í Reykjavík útvegao1
skipið).
Hauk við sunda háði störf
hjálma þundur djarfi.
Bezt gat fundið bragna þörf,
Björn Guðmundar arfi.
Framh. á bls. 1°
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
8. des. 1968