Lesbók Morgunblaðsins - 08.12.1968, Blaðsíða 12

Margt í þessum þjóðbúningi Lútherstrúarkvenna í suður-héruðum Kirjála og
í Savolax má rekja aftur til járnaldar, svo scm brjóstnælunna og skóna, sem eru
ekki ósvipaðir íslenzkuin sauðskinnsskóm að gerð.
FINNSK LIST
Suð-vesturhluta Finnlands og Österbott-
en. Landshlutar Kirjála og Savolax
skipa algera sérstöðu fyrir þá sök, að
þar hafa varðveitzt þjóðleg menningar-
verðmæti í sinni upprunalegustu mynd.
í Kirjálahéruðum geymdust Kalevala-
kvæðin í minnum manna, svo
sem kunnugt er, en þar hafa
einnig varðveitzt lengst fomar venjur
og hefðir í ýmsum listiðnaði, og
þar eru heimkynni hins forna hljóðfær-
is Finna, sem nefnist kantele. Kirjála-
heruð voru einangruð í margar aldir
eftir að járnöld lauk og því má enn sjá,
t (I. í klæðnaði kvenna, menjar mjög
Minningar
Framh. elC bls. 10
Fræningstorga glaður grér,
glatar sorgavési.
Knörrinn orga undir mér,
inn að Borgarnesi.
Um gömlu strandferðaskipin Skálholt
og Hólar orti Guðmundur:
Guðmundur var að koma með E.S.
Skálholti vestan af fjörðum úr hval-
vinnslu.
Gufan báli geisar frá,
grérumstáia undir.
fornrar tízku. Söguleg umbrot seinni
alda með tíðum valdaskiptum austurs
og vesturs hafa einnig mótað mjög sér-
stæða menningu þessara landshluta.
Á sama hátt dregur höfundur fram
sérkenni hinna menningarsvæðanna og
tengii listiðn þeirra margháttaðri sögu
þeirra. Myndir í bókinni eru 210 að tölu
og allar miðla þær skemmtilegum fróð-
leik um finnska alþýðulist. Mjög er
vandað til útgáfu þessara bóka og er
að þeim mikill fengur öllum, sem áhuga
hafa á norrænni menningarsögu. Á kápu
boðar útgáfan framhald þessa bóka-
flokks, og mun í 3. bindi fjallað um list
miðalda, í 4. bindi um list endurreisn-
artímabilsins og barokklist, og loks í 5.
bindi um rókókólist og klassíska list.
Holtið-Skála hamast þá,
hart um ála-grundir.
Guðmundur var að koma að norðan
með E S. Hólum.
Norðan Hólum ég kom á,
ýtum með úm daginn.
Ferðarólið fjörugt þá,
féll í gleði haginn.
Guðmundur beið einhverju sinni á
Seyðisfirði, eftir strandferðaskipinu
,,VESTU“. Var hann orðinn óþolinmóð-
ur eftir komu hennar þangað. Um það
kvað hann:
Er hún Vesta ekkl bezt,
orð það flestir sanna.
Eykur mestan ferðafrest,
fjölgar brestum manna.
Eftir að skútuöldin hófst, fór Guð-
mundur til sjós á skútur, hér við sunn-
anverðan Faxaflóa, var hann meðal ann
ars á kútter Friðrik, eign Sturlubræðra
i Reykjavík. Skipstjóri var Hannes Haf
liðason. Voru þeir þar skipsfélagar, hann
og Gísli bróðir Finnboga föður míns.
Fór mjög vel á með þeim, reyndar góð-
ir kunningjar úr foreldrahúsum þeirra
bræðra.
Um Gísla orti Guðmundur þessa vísu:
Sá fer ekki á vonarvöl,
vansa hnekkir þanninn.
Gísli drekkur aldrei öl,
ef ég (rétt) þekki manninn.
Þegar brauðið í lestinni voru farin að
mygla, voru þau tekin til meðferðar,
eins og kallað var. Skafin af þeim mygl-
an og þeim difið í vatn, síðan voru
þau hituð upp í bakarofninum. Var þetta
kallað á skútumáli að brasa brauð. Um
þetta kvað Guðmundur:
Hraustir forða hungursnauð,
hraðir að matarsýsli.
Kunna vel að brasa brauð,
Björn, Stefán og Gísli.
Á sumardaginn fyrsta, í vonzku veðri
þar um borð, orti Guðmundur:
Vopnakvistir veður fá,
vond á þrýsti-Súða.
Dröfnin hristi dúk og rá,
degi fyrsta sumars á.
Þegar Guðmundur réri héðan úr innra
hverfinu, var hann einhverju sinni að
koma norðan af Sviði, á sex manna
fari, var á þægilegur norðan-kaldi og
akemmtileg heimsigling. Er þeir voru
komnir inn með landi nærri Hólmsberg-
inu, varð Guðmundi eftirfarandi vísa
3 munni:
Fákur sæs með fartinni,
ferða æsir vésið.
Bráðum læsir bugtinni,
bjarta Snæfellsnesið.
Um Hjalta Jónsson (Eldeyjar-Hjalta),
sem þá átti heima suður í Höfnum og
var þar formaður á áraskipi, orti Guð-
mundur eftirfarandi vísu:
Lísutraðalung á mar,
lætur vaða Hjalti.
Listahraður löngum snar,
landnámsmaður Eldeyjar.
Guðmundur var við sjóróðra í Vest-
mannaeyjum, líkaði honum veran þar
með ágætum, eins og eftirfarandi vísa
segir frá, er hann var aðspurður:
Svona hneigist svar á ný,
sem ég þegi skrifa.
Vestmannaeyjum vil ég í,
vaka, deyja, lifa.
Þótt Guðmundur væri fyrst og fremst
sjómaður, og mikið af kveðskap hans
væri sjómennskunni tileinkaður, gat
hann brugðið boganum á aðra strengi
ef því var að skipta, og látið til sín
heyra um hestamennsku þeirra Borg-
firðinga, fyrir tæpum 70 árum. Bera
eftirfarandi vísur það með sér, að Borg-
firðingar hafa verið snemma á ferð
með gæðinga sína í fjöldakeppni eða
stórhestamót, eins og nú er sagt. Bera
eftirfarandi vísur heitið „Kappreiðin":
Keyrðu um Frón til kappreiðar,
klára Borgfirðingar.
Af hundrað ljónum hófa bar,
hann grá-Skjóni Erlendar.
Fleiðraði nára fjörginar,
fremstur allra jóra.
Fimm þó árin full ei bar,
þolinn klár þá reyndur var.
T fSkaleik sá fjörugi,
fagran búkinn teygði.
Stökk óveikur stríðaldi,
Sturlureykja grá-Skjóni.
Um konu vestur á Mýrum, Höllu Ein-
rrsdóttur, er varð 106 ára gömul, orti
Guðmundur eftirfarandi vísur:
Dróttum sem að dvaldi hjá,
dyggða fljóðið snjalla.
Lifði þrimur öldum á,
Einars jóðið Halla.
Oldruð báru eðalrún,
oft var glöð á láði.
Sex of árum hundrað hún,
í heimi lifa náðL
Sinnug rastar sunnu gná,
sig bað Guð að styðja.
Tuttugustu aldar á,
ári dó hún þriðja.
Guðmundur kom þar inn, er kunn-
ingjar hans sátu og voru að spili á
spil. Voru þeir í góðu skap, eins og
eftirfarandi vísa ber með sér:
Hagkveðlings-hátturinn,
hvergi ringur veí kviðinn.
Engan þvingar ógleðinn,
álfinn-hringa við spilinn.
Guðmundur Illugason, klæðskeri í
Hólmfastskoti, var léttlyndur maður og
einnig var hann sérlega vandvirkur í
sínu starfi. Um hann kvað Guðmundur:
Saumar, sníður, sæmd og prýði
meður,
hjörvalundur hagsýni,
hann Guðmundur skreðari.
Benjamín kvæðamaður í Keflavík,
var góður kunningi Guðmund-
ar, og þótti þeim gaman að hitt-
ast og kveða saman. Um það segir Guð-
mundur:
Ef ég tóri álfs með þórum annan
vetur,
finna skal ég Bensa betur,
brag sem kveðið með mér getur.
Næstu tvær vísur og þær síðustu,
sem hér verða birtar, yrkir Guðmund-
ur um sjálfan sig. Er sú fyrri skemmti-
leg lýsing á honum sjálfum og hinum
jöfnu og léttu viðskiptum hans við líf-
ið:
Labba ég um lífsins skeið,
lítilsháttar kenndur.
Mættust þeir á miðri leið,
maðurinn og hann Gvendur.
Hina vísuna yrkir hann um sig, þegar
hann var fimmtugur, og segir þá:
Eru hér með árin töld,
eins og skrifað stendur.
f heimi þessum hálfa öld,
hefir lifað Gvendur.
Er nú þessum vísnaþætti Guðmund-
ar Gottskálkssonar, lokið hér í blaðinu,
Vona ég að ættingjum hans svo og
fleirum verði einhver fróðleikur og á-
nægja að þessari frásögn um hann og
af öðrum þeim, er sagt hefir verið fra
í þessum þætti. í minum fórum er dá-
iítið af vísum Guðmundar, sem ég birti
ekki hér, en eru engu að síður skemmti-
legar en þær, sem hér hafa verið birtar,
en sumar hverjar persónulegri um menn
og málefni hérna úr nágrenninu.
Guðmundur réri mörg sumur á Aust-
fiörðum. Vissi ég til að hann var baeð1
á Vopnafirði og Seyðisfirði. Fór það Þa
oft og tíðum eftir gæftum og fiskeru
einnig eftir því hvernig ferðir féllu
með strandferðaskipunum hvað menn
komu snemma eða seint að austan a
haustin. Allt á sinn endatíma hér í heimi
og eitt haustið kemur Guðmundur Gott-
skálksson ekki suður til vina sinna og
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
8. des. 1968