Lesbók Morgunblaðsins - 08.12.1968, Blaðsíða 15

með því að telj a Ioft upp við jðkla
heilsusamlegra heldur en annað loft,
Þeir eru orðnir býsna margir sjúkl-
ingarnir, sem sendir hafa verið til
Sviss, til þess að fá heilsubót af
jöklalofti Alpanna.
Uppgufan jökla hlýtur að hafa hin
sömu áhrif á andrúmsloftið, hvar sem
er á jörðinni. Þó mun valda mismun
hvað uppgufunin er hröð og hvernig
loftstrauma leggur af jöklunum að
staðaldri, því að þá getur meira af
hinu lífmagnaða lofti borist frá þeim
í eina átt en aðra.
Á fslandi er nóg af jöklum, en
flestir eru þeir fjarri mannabyggð-
um. Þó er byggð sumsstaðar svo
nærri jöklum, að þeir hljöta að anda
á þær hinu magnaða lofti. En mér
er ókunnugt hvort nokkuru sinni
hefur verið athugað hvernig jöklarn
ir magna andrúmsloft í þeim byggð
um, eða hvort heilsufar manna er
betra þar en annars staðar. Gæti
það þó verið stórfróðlegt.
Hitt er mér kunnugt að Snæfells-
jökull hefur alveg ótrúleg áhrif á
andrúmsloftið í umhverfi sínu, þó
ekki jafnt alls staðar. Ég hefi dval-
ist þar nokkur sumur, svo að ég
veit þetta af eigin reynslu. En marg-
ir fleiri hafa tekið eftir því hvað
loftið yfir sunnanverðu nesinu fremst,
er einkennilegt. Margir ferðamenn,
sem komið hafa þangað oft, hafa sagt
sem svo við mig: ,,Ég legg oft leið
mína hingað vegna þess hvað loftið
hér er magnþrungið. Ég veit ekki
hvernig á því stendur, en áhrifin
finn ég glöggt“.
Þessi áhrif leyna sér ekki. Mér
finnst ég verða þeirra fyrst var þeg-
ar komið er vestur að Bláfeldi og
svo er eins og loftið magnist smám
saman eftir því sem utar dregur og
nær jöklinum. Sterkust finnst mér
þau vera frá Búðarhrauni að Laug-
arholti, en síðan dragi úr þeim. Og
þegar komið er norður fyrir Purk-
hóla gætir þeirra varla lengur. Norð
an jökuls og allt að Fróðárheiði er
loftið mjög svipað og í öðrum lág-
sveitum. Ég býst við að það sé vegna
þess að fjallið er þar hærra og bratt
ara og jökulbrúnin hátt uppi, og
þess vegna beinist andi hans einkum
til þeirra Heiðsynninga, beint ofan
af þeim mikla jökulbreiða sem horfir
mót suðri.
Mér þætti fróðlegt að fá að vita
hvort þeir í jöklafélaginu hafa ekki
orðið varir við eitthvað svipað og
hér er lýst. Þeir heimsækja jökla á
öllum tímum árs, þeir fara um jökul
bungur og jökulsporða bæði í sól-
bráð og regni. Og þeir hljóta að
finna hvernig jöklarnir anda á móti
sér undir ýmsum kringumstæðum.
Hreinsanirnar
miklu
Framh. af bls. 2
fessorinn Sliteppa. Þessum mönn
um var ekki trúað. Og ekki
nóg með það. Þeir voru sagðir
fara með rangt mál.
En rógsið a og áróðursvélar
Stalins beindust ekki aðallega
að þeim, sem sögðu sannleikann
um fangabúðirnar, heldur að
þeim flóttamönnum, sem lýstu
kerfinu öllu í heild og gáfu
því sitt rétta nafn.
Að vísu er til óáreiðanlegar
skýrslur innan um hinar, en
þær eru þó oftast auðþekkjan
leg '. Oft nægir að hafa þann
mælikvarða, hvort höfundurinn
er yfirleitt áreiðanlegur í skrif
um sínum en ekki aðeins ó-
þekkt höfundarnafn á bók. Og
hvort upplýsingarnar standast
á við aðrar skýrslur, og þá
sérstaklega seinni tíma skýrsl-
ur og eru samhljóða stjórnmála
legu ástandi almennt. Sumar
beztu og nákvæmustu heimild-
irnar koma frá mönnum, sem
Stalin gerði sér sérstaklega far
um að ófrægja og rægja.
Að öllu samanlögðu er ritum
flóttamanna ef til vill sízt treyst
andi, er þeir segja frá atvik-
um, sem snerta þá persónulega.
Vafalaust verður sumum á að
bæta sinn hlut en sverta and-
stæðinginn. Það er eðlileg og
skiljanleg tilhneiging og þarf
ekki að hafa áhrif á frásögn-
ina um málið í heild. Óhróð-
urinn sem borinn var út um
Viktor Kravchenko byggðist á
mikið til óskammveilni hans í
réttarsalnum en hún var auð-
vitað málefninu óviðkomandi.
Sannleiksgildi vitnisburðarins
byggist ekki einvörðungu á sið-
ferðisstigi vitnisins. Alexander
OrP v varð ber að grimmd og
hrottaskap, þegar hann var for-
ingi NKVD-sveitanna í borgar
styrjöldinni á Spáni. En bók
hans „Leyndardómurinn um
glæpi Stalíns (1954)“ hefur
reynzt áreiðanleg heimild, að
minnsta kosti fram til loka árs-
ins 1939, en þá fór höfundur-
inn síðast til Sovétríkjanna.
Enda þótt bókinni sem heimild
fari hrakandi eftir það, fær þó
margt af því sem Orlov segir,
fyllilega staðizt..
.... að vissu leyti var það
hið ytra fyrirkomulag, fram-
koma og viðtekið orðaval ráða-
manna í Sovétríkjunum sem
blekkti Vesturlandabúa. í bók-
menntaheiminum úir og grúir
af fólki sem blátt áfram neitar
að trúa nokkru misjöfnu um
sósíalisma. En það er líka satt
að Sovétráðamönnum hefur ekki
aðeins haldizt á þessum sýnd-
arsósíalisma sínum, heldur hef-
ur þeim líka tekizt að halda
virðingarheiti. „Meðal þeirra
sátu menn ekki á svikráðum
hver við annan“ eða réttara
sagt, sannleikanum um átökin
meðal þeirra var haldið leynd-
um. Málaferli, sem skyldu gerð
heyrum kunn voru flutt fyrir
löglegum „dómstólum“ og svo-
kallaðir „dómarar“ kváðu upp
úrskurði. Við Nurnberg-rétt-
arhöldin verðum við svo að
horfa upp á fremstu dómara
Vesturlanda sitja við hlið I.I.
Nikitchenkos, sem hafði verið
dómari í máli Zenochenkos, þar
sem allur málaflutningur var
undirbúinn og settur á svið.
(í endurminningum Corbatovs
marskálks kemur hann einnig
við sögu. Hann var dómari í
tíu mínútna skrípaleik sem end
aði með 15 ára fangelsisdómi,
enda þótt marskálkurinn ját-
aði aldrei sekt sína.).
Bæði andstæðingar og fylg-
endur Sovétráðamanna á Vest-
urlöndum hafa tilhneigingu til
að álíta bolsevikka einlæga (eða
ofstækisfulla) menn, sem eru
að minnsta kosti ekki með
sama marki brenndir og Stalin
og félagar hans. Sannleikurinn
er sá, að meðlimir byltingasinn-
aðs flokks eru ekki hugsjóna-
menn upp til hópa. Þeir eru
samsafn ýmissa manntegunda og
hugsjónástyrkur þeirra er marg
blandinn öðrum hvötum s.s hé-
gómagirnd, valdafíkn eða hrein
um duttlungum. Og byltinga-
sinnaður flokkur, eins og marg-
ur annar mannsöfnuður (og
frekar en annar) hefur innan
sinna vébfmda varelið manna
sem vílar ekki fyrir sér rang-
færslur og pyntingar og er
reiðubúið t:* "ð lát" til skarar
skríða undir handleiðslu sterkr
forustu og viðeigandi hug-
takafræða.
Átrúnaður flokksmeðlima í
Sovétríkjunum hefur lengi ein-
kennst af frnmstæðustu skurð-
goðadýrkun. Þegar Stalin var
hominn í æðsta valdastól, með
því að koma flokksstarfsem-,
inni í grundvallaratriðum und-
ir sína stjórn, og með manna-
'("•ninfum í Politburo hafði
envinn þeirra, sem eftir sat,
það sjálfræði hugans, að hann
tæki ekki Stalin sem persónu-
gerving Flokksins. Hann var
Flokkurinn íklæddur holdi og
blóði.
Það er athyglisvert að þeir
fáu, sem revndu að velta honum
úr valdastólnum á árunum 1930
—33, mættu ekki fyrir rétti til
að gera játningu sína.
þeirra má telja Syrtsov, Ryut-
in, Smyrnov, og Uglanov. En
yfirlýsingin um að „allir sem
mættu fyrir rétti, játuðu sekt
sína“, undanskilur líka þá sem
ekki var treyst til að játa. Þeir
sáust hvergi. Hvorki Preobraz-
hensky Smilga, Yenuhidze né
Tukachevsky og fleiri mætti
telja. Hægt var að neyða alla
til játninga nema einn af hverj-
um hundrað sakborninga...
... Ekki er hægt að segja að
Stalinisminn í allri sinni
grimmd hafi sprottið upp sem
eðlileg afleiðing af einræðis
flokksstefnu Leains. Að vísu
hefur Stalin verið reiðubúinn
til að nerða tökln með ógnar-
stjórn sinni. En í nokkur skipti
gat komið til greina, að aðrar
ráðagerðir, en þær sem Stalin
hafði á prjónunum, hefðu orð-
ið ofan á ... árið 1929 og aft-
ur árið 1934 og það er jafnvel
hugsanlegt (eða það óttuðust
Trotskyistar að minnsta kosti)
að Lenin sjálfur hefði gert ýms
ar tilslakanir síðustu árin, þótt
ekki hafi verið nema í litlum
mæli.
En itósa Luxemhurg sá strax
árið 1918, livað afnám stjórn-
málalegs frelsis mundi hafa í
för með sér, og má það teljast
undraverð framsýn'i. Með af-
námi frjálsra kosninga og
frjálsrar blaðaútgáfu mundi
sigla spilling, skcrðing á
frjórri hugsanastarfsemi og al-
mennu framtaki. Skelfingar Sta
lin tímabilsins voru el til vill
ekki sjálfsögð afleiðing en ó-
frelsið hlaut að leiða af sér of-
beldi og andlega vesalmennsku
í opinberu lífi.
Það sem „Rauða-Rósa“ sá
fyrir, er ekki enn fyllilega Ijóst
mörgum andkommúnistum. Fyr
ir skömmu komu kvartanir frá
vestrænum stúdentum, sem
höfðu farið í kynnisferð til
Prag. Kvartanirniar voru um
það, að tékknesku stúdentarnir
fengust ekki til að ræða um
hugsjónaleg málefni almennt,
en vildu eingöngu ræða um . . .
frelsi.
Það virðist vera svo, að menn
læra varla nema af reynslunni.
Fólk ætti að skilja, annað
hvort af reynslu eða, eins og
Rósa Luxemburg, af skynsemi,
að hversu marga galla, sem
finna má á lýðræðislegu þjóð-
félagi, galla sem geta virzt æði
miklir, þá eru ólýðræðislegir
stj'rnarhættir að öllu leyti
miklu verri og bjóðfélögum til
óbætanlegs tjóns.
Hr-BÍnsanirnar miklu eru enn
óafgreitt mál í Rússlandi bæði
í eðli sínu og vegna þess að
um bær hefur ekki verið fjall-
að af raunsæi. Menn verða að
horfast í augu við þá staðreynd
að' þeir menn sem nú sitja við
stjórnvöhnn í Sovétríkjun-
um eru afsprengi ógnarstjórn-
ar Stalins. En með gaumgæfi-
legri athugun á því hvernig
núverandi stjórnarherrar af-
greiða hreiusuHartímabilið, má
fá gleggra innsæi í afstöðu
þeirra yfirleitt.
Afneitun Stalinsdýrkunarinn
ar á dögum Krushchevs var
hvorki afdráttarlaus né óhlut-
dræg. Og ekki er hægt að tala
um neinar óat'turkallanlegar
grund /allarbreytingar á stjórn
inni, fyrr en hún hefur horfzt
hreintKÍlnislega í augu við for
tíðina. í Tékkóslóvakíu hefur
fleira komið í dagsins ljós á
nokkrum mánuðum heldur en
um áratug í Rússlandi og
engin he;ð"rleg tilraun hefur
verið gerð til að fjalla um ógn-
artímabilið í heild.
Ilreinsanirnar miklu teljast
til stórviðburða veraldarinnar.
Ógnir þeirra eiga sér enga hlið
stæðu í sögu mannkynsins.
Þær voru meiri stjórnmálaleg
bylting og þjóðfélagslegt rask
en allt annað, sem dunið hafði
yfir Rússland á þessari öld.
Með ,>eim voru settar stoðir
undir nýtt ríki og ríkjakerfi.
En staðreyndafalsanir um það,
hvað var að gerast, átu sig inn
í vitund og samv’zku frjálsra
þjóða á Vesturlöndum. Það
mein verður ekki upprætt,
nema menn horfist í augu við
sannleikann. Og auðvitað er
það mikilvægara viðfangsefni,
heldur en einstakar hliðar
málsins, sem ræddar hafa verið
í þessari grein.
Barátta
Framh. af bls. 7
þeirri röngu trú, að sé kirkja
ekki reist, þá rísi sjúkrahús í
staðinn. Þegar maður, sem ekki
er listhneigður né fagurkeri,
skoðar eða heyrir sannarlegt
listaverk, þá má svo fara, að
hann verði ekki fyrir neinum
teljandi áhrifum. Með sama
rétti gæti hann snúizt gegn því,
að listasöfn og sönghallir voru
reist.
Það er margt, sem kirkjan
V . , - ■ -r ■
kirkjuhússins, og það er ástæða
til að allir, bæði prestar og
leikmenn ræði sameiginlega um
þá hluti, svo sem félagsmála-
starf og uppeldi æskulýðsins.
Það er vitað, að börn hafa
ekki svipuð not af almennum
guðsþjónustum eins og fullorðn
ir, og þetta er viðurkennt með
því að halda sérstakar barna-
guðsþjónustur. Þær eru, ásamt
sunnudagaskólunum, nauðsyn-
legur þáttur í kristilegu upp-
eldi. En svipað á einnig við
um unglinga og þeir verða út-
undan hjá kirkjunni almennt.
Fermingarundirbúningurinn er
vitanlega nauðsynlegur og
sjálfsagður, en það er einkum
eftir banrsaldurinn, eftir ferm-
inguna, á unglingsaldrinum, þeg
ar skilningurinn þroskast, að
æskufólk fer að hugsa um til-
veruna, sem kallað er, fer að
hugsa um hin dýpstu rök, mark
og mið lífsins. Þá þarf æskan
að fá handleiðslu og leiðbein-
ingu. Hún vill hugsa skynsam-
lega og byggja á rökum og það
er :>n Þsð >a -
fram á, að kristinn dómur bygg
ist á viturlegri, rökréttri
hugsun og að það er viturlegra,
eðlilegra og affarasælla að vera
kristinn maður en trúleysingi.
Það er ekki hægt að gefa mönn
um trúna, en það má benda á
leið til hennar. Æskufólk er á-
litið trúlaust og hugsunarlaust
um andleg mál. Það þarf ekki
að undra, þegar litið er á þá
frúarbragða- og siðfræði-
fræðslu, sem boðin er æsku-
fólki á aldrinum frá fermingu
til tvítugs. Margir æskumenn
virðast eiga það sammerkt við
börnin, að þeir ekki skilja og
kunna að meta gildi hinnar al-
mennu guðsþjónustu. En þá
þarf kirkjan að gefa þeim það,
sem þeir skilja og geta notið,
í þeirri von, að þroski og skiln
ingur aukizt með aldrinum.
Undirritaður hefir verið á
kristilegum æskulýðssamkom-
um, sem voru eingöngu guðs-
þjónustur,^ en þær voru vel
sóttar. Áheyrendur virtust
fylgjast vel með ræðunum. Þær
voru fleiri en ein, stuttar og
skýrar. Sálmar og kristileg ljóð
voru við unglinga hæfi og lög-
in voru létt og fjörleg, en eng-
in dægurlög. Unglingarnir
sungu fjörlega og af fullum
hálsi.
í öllu starfi kirkjunnar verða
allir, sem hafa vilja og getu,
að vera að verki. En marga —
og flesta — skortir þekkingu
og þjálfun sem ekki er að
undra. Vér eigum enga fræðslu
stofnun í þessum efnum, ekki
svo mikið sem einn kristilegan
lýðskóla.
★
Það verkefni þjóðar vorrar,
sem hér hefir verið ræbt, er mrk
ið vandasamt og erfiltrt, ekki sízt
þegar þess er gætt, hvernig á-
statt er í heiminum umhverfis
oss og hjá oss sjálfum. Það er
svo stórt átak, að það kann að
virðast oss ofurefli. En hvað sem
því líður, þá er andlegt líf
þjóðarinnar undir því komið, að
það takist. Vér megum ekki setja
það fyrir oss, að vér erum lít-
il þjóð eða að þetta sé annað
en aðrir gjöra. fslenzk þjóð
gjörði forðum það, sem aðrar
þjóðir gjörðu ekki, og varð
henni tiil heilla og frægðar.
Minnumst þess einnig, að þær
tvær þjóðir, sem vor vestræna
menning á mest að þakka, voru
smáþjóðir.
í október 1968
Árni Árnason.
8. des. 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15