Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1969, Blaðsíða 1
í stórum hlutum neims -er hungrið landlægt. Engin tök eru á að brauð-
Dr Matthías Jónasson * fæða þann gífurlega fjölda, sem fæðist á næstu tveim áratugum, ef fólks-
f jolgun verour ekki takmorkuo.
JVÍánudaginn 29. júlí 1968
var gefin úit yfirlýsing, sem
gæti vel orðið upphaf heims-
sögulegra atburða. Það var páf
inn í Kóm, Páll VI., sem birti
fyrirmæli um mannlegt lífemi
(Encyclioa bumanae vitae). Það
gæti sýnzt meinlítið bragð. En
þessi boðskapur páfa hefir ork
að sem sprengja innan kaþólsku
kirkjunnar. Hinar sögufrægu
95 greinar, sem Lúther munkur
festi upp á kirkjuhurð í Witt-
enberg 1517, skelfdu sanntrúaða
kaþólikka ekki jafn sviplega og
páfaboðskapurinn síðsumars
1968. Alda ótta, reiði og mótþróa
hefir risið hátt innan kaþólskra
safnaða og mörgum sanntrúuð-
um er nú tamara að setja ann-
að kenninafn en „hans heilag-
leiki“ framan við páfatitilinn.
Hver er þá þessi ógnvekjandi
boðskapur? Hann er sá, að páfi
leggur blátt bann við hvers kon
ar vörnum við getnaði í sam-
förum karls og konu. Fólki þyk
ir nærri sér höggvið með boði
og banni og ströngum skriftum
um það, sem gerist í hjóna-
sænginni. Það var leiðitamt að
trúa á meyfæðinguna og að Mar
ía hafi hafizt í lifanda líki til
himna, en rankar við sér þegar
gripið er harkalega á næmasta
strengnum í lífi þess sjálfs. Þá
vakna spurningar,.sem geta jafn
vel leitit til þess, a)S óskeikul-
leiki páfans ver'ði dreginn í efa
„Hvers vegna ættu einlífisklerk
aæ að ráða yfir líkömum
kvenna?“ stóð á spjaldi, sem
konur báru í kröfugöngu í New
York.
Samt er Páll VI. ekki upp-
hafsmaður þessa banns. Sú lík-
amsnautn, sem samförum fylgir,
er að dómi kaþólsku kirkjunn-
ar frá öndverðu óæskileg og
syndsamleg, samfarir verða að
stefna óhindrað að getnaði, til
þess hún sé leyfileg. Þagar vax
andi tök urðu á vörnum við
frjóvgun, herti páfavaldið á
banni sínu, Píus XI. 1930 og síð-
ar Píus XII. og nú síðast Páll
VI. Þetta nýja bann hefir þó
valdið mestum vonbrigðum og
reiði, jafnt hjá lærðum trúnað-
armönnum páfavaldsins sem hjá
óbreyttum söfnuðum víðs vegar
um heim. Ástæðan er sú, að
fjölmenn nefnd slíkra manna,
sem páfi skipaði, lagði til eftir
langar rökræður, að hverjum
manni yrði gefið frjálst, hvort
hann notaði getnaðarvarnir eða
ekki, í því efni skyldi hann að
eins ráðgast við eigin samvizku,
en fóstureyðing væri stranglega
bönnuð. Tillaga þessi og sá rök
stuðningur, sem henni fylgdi,
vöktu vonir manna um rýmkað
frelsi og því kom skýlaust bann
Páls VI. eins og reiðarslag.
Pál'l VI. styður bann sitt með
hinni gamalkunnu setningu sköp
unarsögunnar, sem hann kallar
guðlegt lögmál: „Verið frjósöm,
margfaldist og uppfyllið jörð-
ina“. Sé frjóvgun varnað með
einhverjum hætti, er það brot
gegn vilja guðs og þess vegna
synd. Hins vegar þurfa hjón,
sem fylgja frjósemdarboðorðinu
afdráttarlaust, ekki að bera kvíð
boga fyrir afkomu barnahóps-
ins. „Guð fyrirskipar ekki neitt
sem er óframkvæmanlegt. I skip
un hans felst hvatning, að þú
gerir eftir beztu getu, en biðjir
um það, sem þú megnar ekki,
og hann mun styrkja þig svo
þú getir það“. Hér virðist því
eteki annars við þurfia en óbif-
anlegrar trúar, að frjósemdar-
boð 1. Mósebókar sé guðlegt
lögmál, í gildi sínu hafið yfir
tíma og rúm og hvers kyns
jarðneskar aðstæður.
Það er einmitt guðlegur upp-
runi og algildi þessa frjósemd-
arboðorðs, sem þeir trúbræður
páfa, sem rísa gegn fyrrgreindu
banni hans, draga í efa. Um
leið vefengja þeir rétt kirkj-
unnar til að grípa inn í og
skipa fyrir um þennan viðkvæm
asta þátf í samlífi karls og
konu.
Mörgum kann að virðast sem
þetta sé kaþólskt innankirkju-
mál og snerti ekki okkur, sem
kennum trú okkar við guðs orð
í túlkun Lúthers. En það væri
missýning. Deilan snertir alla
kristna menn og raunar mann-
kynið í heild. Til þess liggja
veigamiklar ástæður.
1. Eitt og sama siðgæði hlýt-
ur að gilda í grundvallaratrið-
um fyrir alla kristna menn,
hvað sem fráviki í trúarjátn-
ingum líður. Ef það er brot
gegn guðs vilja, að kaþólsk
hjón beiti þeim vörnum, sem
læknavísindin heimila og mæla
með, til að takmarka barna-
fjölda sinn, þá er það jafn synd
samlegt hjá Lútherstrúarfólki.
Auk þess er hér í veði frelsi
einstaklingsins til að hegða sér
í samræmi við eigin trúarvit-
und og samvizku. Það mál snert
ir hvern andlega frjálsan mann.
Eigum við að lúta boði og banni
þótt þau stríði gegn samvizku
okkar? Þurfum við ekki miklu
fremur að vera á verði, að yfir
boðarar, hvort sem þeir telja
sig sjálfskipaða eða kjörna, ræni
okkur ekki siðrænum ákvörðun
arrétti með handleiðsluofsa sín
um og geri ok'kur sér háða og
siðgæðislega ómynduga?
2. Af fyrrnefndum boðskap
páfa um ástir hjóna verður ek’ki
Páll VI. páfi. Hve mikill hluti
hinna 600 milljón kaþólskra
manna mun virða bann hans
við notkun getnaðarvarna? Hve
margar konur munu lialda á-
fram að ala börn fyrir hungur-
dauðann?
Ottaviani kardináli. Leiðtogi og
ákafasti talsmaður þeirra, sem
vilja banna takmörkun barn-
eigna.
annað séð en hann telji það
höfuðtilgang þeirra að geta
börn. Að minnsta kosti bannar
hann samfarir, nema hjónin séu
fús að eignast afkvæmi, hvort
sem er hið 1. eða 15. í röð-
inni. Frá því banni er aðeins
eití frávik leyfilegt, að velja
tímann samkvæmt hinni svo-
nefndu Knaus-Ogino-reglu, þ.e.
þá daga á tíðabili, sem egg
komu getur ekki frjóvgast. Páll
VI. nefnir að vísu ekki þessa
reglu, en talar um „guðlegt lög
mál.“ Hvort sem er, er reglan
talin mjög ótrygg og vanda-
samt að fylgja henni. En þó
að endurtekin þungun setji líf
heilsuveillar móður i hættu eða
sár örbirgð sé framundan, ef
ómegðin vex, þá réttlætir það á
engan hátt notkun getnaðar-
varna. Þeitta er kannske háleit-
ur boðskapur að sumu leyti,
að minnsta kosti gerir hann há-
ar kröfur til móðurinnar, sem
öllu á að fórna og fylgja í
blindni frjósemisboðorðinu. Þessi
skilningur er eimhli'ða og óraun
sær. Siðrænn og samfélagslegur
tilgangur hjónabandsins verður
ekki aðskilinn frá þeirri gagn-
kvæmu ást, sem elskendum er
ljúft að veita hvort öðru. Hún er
forsenda að varanlegri sambúð
karls og konu. Af gagnkvæmri
ást og virðimgu þeirra vex þrá-
in að eignast sameiginlegt af-
kvæmi og ala það upp í þessu
samfélagi persónubundins kær-
leika. I þessum skilningi er
hjónabandið hið æskilegasta sam
lífsform til að veikja nýtt líf,
en megintilgangur þess er þó
ekki frjóvgunin, heldur umönn-
un, vernd og uppeldi barn-
anna. En til þess að foreldrar
megni að rækja uppeldishlut-
verkið, þurfa þau að ætla sér
af með barnafjöldann. Ætli guð
láti sér síður annt um, að for-
eldrar annist lifandi börn sín
af alúð og forsjá en að þau
geti ný börn sem oftast? Sann-
kristnu fólki hlýtur að veit-
ast örðugt að ætla honum slíka
harðýðgi. Bann páfa við getn-
aðarvörnum styðst ekki við neitt
guðdómlegt náttúrulögmál. Aft
ur á móti er það í samræmi
við þá miskunnarlausu ráðstöf-
un náttúrunnar og láta pestir
og hungur hamla gegn offjölg-
un. Umönnunar-, verndar og
uppeldishlutverk foreldra stefn
ir að því að bægja slikum hætt
um frá barninu og veita þeim
hæfileikum, sem það kann að
vera gætrt, sem hagkvæmust vaxt
ar- og þroskaskilyrði.
3. Mannkynið stendur á mót
um tveggja leiða. Annars veg-
ar síaukin örbirgð, hungur-
dauði og andleg úrkynjun, hins
vegar vaxandi sjálfsbjargargeta
heilbrigði og menntun. Tak-
mörkun barneigna er frumskil-
yrði þess, að sneitt verði hjá
leið hörmunganna. Jörðin er
þegar of hlaðin fólki, hundruð
milljóna fæðast inn í náið sam-
býli við hungurdauðann. Fólks
fjöldinn í heild nemur nú hálf-
um fjórða milljarði, mikill meiri
hluti hans býr við sáran skort,
milljónir verða hungurmorða, í
stórum hlutum heimsins geysa