Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1969, Blaðsíða 2
Kyn-
hegðunar-
deila
pestir og aðrir skæðir smitsjúk-
dómar óhindraðir, læknishjálp
og heilsugæzla eru þar nær ó-
þekkt fyrirbæri. Frumstæðustu
menntun skortir með öllu. And
spænis slikum staðreyndum er
gildi hins eldfoma frjósemdar-
boðorðs gerbreytt. Það áfeti réfct
á sér í árdaga mannkynsævinn
ar, þegar ungbarnadauðinn
þurrkaði viðkomuna út og eftir
voru aðeins tár og þjáning harm
þrunginnar móður. Um ótelj-
andi árþúsundir óx mannkynið
afarhægt. í>áð var fyrst 1850 að
fólksfjöldi jarðar náði einum mill
jarði, og það tók 75 ár að tvö-
íalda þá tölu. Nú telja sérfræð
ingar, að um aldamótin 2000
hafi íbúar jarðar tvöfaldast frá
því sem nú er og nái þá sjö
milljörðum. Handa miklum meiri
hluta þessa gífurlega f jölda verð
ur engin næring til né aðrar
lífsnauðsynjar, tugir þúsunda
munu daglega deyja hinum kval
arfulla hungurdauða. Hörmung-
amar í Biafra, sem nú ganga
mörgum manni til hjarta, munu
virðast eins og meinlaus forleik
ur eða kynningarstef að þeim
ógnum. Von um frið í heimi,
þar sem svo harkalega verður
bitist um ætið, er sannarlega
veik.
Páll VI. kallar ótakmarkaða
frjósemi „guðlegt náttúrulög-
mál“, sem hjón megi ekki bregða
frá að viðlagðri sáluheill þeirra,
og hann tekur fram í sömu máls
grein, að vald sitt til þessa úr-
skurður hafi hann þegið af
sjálfum lausnaranum fyrir meðal
göngu postulanna. Vissulega
veitti skaparinn manninum hæfn
ina til að viðhalda tegund sinni
og gerði honum nauðsynlega
ttmönnun fyrir afkvæmi sínu að
skyldu. En hann gæddi mann-
inn einnig viti og frelsi til á-
kvarðana og lagði þannig þá
kvöð á hvern einstakling, að
hann beri ábyrgð á gerðum sín
um. Þeim ákvörðunarrétti get-
ur ekkert páfabann svipt okk-
ur, né syndakvittun hans leyst
okkur frá ábyrgð gagnvart sam
vizku okkar. Maðurinn hefir
beitt viti sínu m.a. til þess að
draga úr þjáningum, lækna
sjúka og vernda gegn sjúkdóm-
um. Sú viðleitni er nær for-
dæmi frelsarans en flest önnur
mannanna verk og af henni
hefir hin undursamlega læknis-
list þróazt. Hjá þeim þjóðum,
sem hafa ráð á slíkri kunnáttu,
hefir læknislistin bægt dauð-
lun frá bamsfarasænginni
og frá hvílu ungbarnsins,
hún heftir hættulegar far-
sóttir og hamlar gegn elli-
hrörnun. Hún lengir manns-
aevina. geysilega, en dregur um
leið úr hörku þeirra ráðstaf-
ana, sem náttúran setti upp-
haflega gegn offjölgun mann-
kyns. Nú stígur hún einu skrefi
framar með því vamarlyfi við
óæskilegri frjófgun, sem nýlega
er fram komið og gengur undir
nafninu „pillan“. Það er þetta
Skref læknavísindanna, sem orð
ið hefir tilefni til hins óvænta
banns Páls VI., enda kenna von
sviknir og reiðir trúbræður
hans yfirhirði sinn við pilluna
og kalla Pillu-Pál. Páfi nefnir
pilluna að vísu ekki á nafn,
né heldur neinar aðrar læknis-
fræðilegar varnir við frjóvgun.
Hins vegar orðar hann bann sitt
fullgreinilega. Bannað er sér-
hvert atferli, „sem miðar að því
að varna frjóvgun, hvort held-
ur er með fyrirfram gerðum ráð
stöfunum eða meðan á samför-
um stendur ellegar að þeim lokn
um“. Kunnir eru langt aftan úr
öldum tilburðir manna til að
hindra óæskilega frjógun,
enda vitnar Páll VI. til þeirra
í viðvörunarskyni. En bann sitt
orðar hann svo vendilega, að
það taki jafrat til dauðasyndar
Ónans .sem til „pillu“-varna sið
menningarkonu á 7. tug 20. ald
ar. Að sniðganga „hið heilaga
lögmál getnaðarins“, það er sam
kvæmt úrskurði páfans synd,
sem stofnar sáluheill manna í
voða.
Þessi afstaða táknar algera
iraenningarlega tímaskekkju. Eng
inn gaumur er gefinn að þeirri
breytingu, sem læknisfræði og
heilsufræði hafa valdið í mann-
legu samfélagi né að þeim ó-
lýsanlegu hörroungum, sem á-
framhaldandi ótakmörkuð frjó-
semi hlýtur að leiða yfir mann
kynið. Þess vegna draga fjöl-
margir sanntrúaðir kaþólikkar
mjög í efa, að Páll Vl.túlki
guðs vilja með banrai sínu. Þeim
þykir það fjarstæður boðskap-
ur, að guð ætli milljónatugum
bama að fæðast aðeins til þess
að líða þjáningar hungurdauð-
ans. í bannboðskap sínum reyn
ir páfi að vísu að slá vamagla
við slíkum ásökunum: Menn
geri „hinni guðlegu forsjón rangt
til með því að telja hana á-
byrga fyrir þeirri eymd, sem
eigi rætur í þröngsýni stjóm-
valda, skorti á félagshyggju og
eigingjamri valdapólitík. Menn
sýni óréttlætanlega tregðu til
að færa fómir, sem nauðsyn-
legar séu til að bæta lífskjör
almennings og tryggja hverri
fjölskyldu mannsæmandi aðbúð“
Vissulega erum við fjarri því
bróðurþeli að gefa annan kirtil
okkar þeim, sem engan á. T.
d. befir kaþólska kirkjan alla
tíð stundað auðsöfmm af kappi
og með árangri sem skráður er
blóðugu letri á spjöld sögunn-
ar, en lagt mirani áherzlu á að
beita sér fyrr félagslegu jafn-
rétti meðal þeirra þjóða, sem
hún hefir sterkust tök á. Alla-
vega reynist krafan um full-
nægjandi hjálp innantóm orð
andspænis hirau landlæga hungri
á barnauðugu'stu svæðum jarðar,
svo sem í rómversk-kaþ ólsku
Suður ameríku, Indlandi og hjá
miklum fjölda Afríkuþjóða. Víst
kann að skorta vilja, en áreið-
anlega skortir getu til að seðja
þær ótöldu milljónir, sem nú
svelta, reisa þeim viðunandi bú
staði, veita þeim nauðsynlega
heilbrigðisþjónustu og sjá börn
um þeirra fyrir skólum og kenn
■urum. Til þess að geta hjálp-
að, svo að varanlegu gagni yrði,
þyrfti að finna og virkja nýjar
auðlindir; það krefst langs tíma,
og ef mamnfjölgun heldur áfram
óhindruð eins og nú horfir, þá
er vafasamt að sú hjálp geri
betur en hafa við hinni gífur-
legu fjölgun. Vanþróaðar og ör
bjarga þjóðir verðskulda vitan
lega alla þá hjálp, sem betur
megandi þjóðir megna að láta
í té, en engin hjálp verður
O’Boyle kardináli. Kirkjugestir
svöruðu áminningu hans um
hlýðni með því að fara út og
láta hann tala yfir tómum
kirkjustólum.
Alfrink kardináli (Hollandi).
Leiðtogi hinna „myndugu
kristnu“, sem afneita ýmsum
kreddum kaþólskunnar, þ.á.m.
g-etnaðarvarnarbanninu.
Eðlisfræðingurinn Heisenborg.
Bendir á knýjandi nauðsyn þess,
að dregið verði úr fólksf jölgun.
þeim varanleg stoð, nema þær
skilji hvað veldur örbirgð
þeirra. Um leið og reynt er a‘ð
draga úr sárustu neyðinni, þarf
að kenna örbjarga þjóðum að
takmarka hóflega bamafjölda
sinn. Forsendan fyrir því, að
þær megni að lokum að bægja
hungurvofunni frá börnum sín-
um, er sú, að þær uppræti úr
huga sér frjósemiskredduna og
geri sér ljóst, að megintilgangur
hjónabandsins er gagnkvæm ást
úð og umönnun, vernd og upp-
eldi bamanna.
Páll VI. lætur sem hann beri
kvíðboga fyrir því, að ríkis-
stjórnir muni lögbjóða takmörk
un barneigna og „grípa þannig
inn í þennan persónulegasta og
viðkvæmasta þátt hjónaástax“,
en í sömu andrá gefur hann sjálf
ur út siíkt valdaboð. Líklegra
er, að veraldleg stjórnvöld muni
láta sér nægja að fræða þegna
sína um það, að takmörkun frjó
semi er nauðsynleg, ef tök eiga
að vera á að veita börnum þá
umönnun og uppfræðslu, sem
þau þarfnast. Um hitt eru dæmi
að stjómvöld hafa með vald-
boði viljað þjóðnýta frjósemi
kvenna. Nazistar lögðu bann við
hvers konar getnaðarvörnum,
en hvernig sem slíkt bann var
fegrað þá, munu fáir trúa því
nú, að fyrir Hitler bafi vakað
að tryggja guðlegu lögmáli ó-
hindraðan framgang. Nú hefir
páfi endurnýjað þetta bann og
gert það bindandi fyrir miklu
meiri fjölda manna, þótzt tala
í guðlegu umboði og tekið sálu-
heill fólks að veði fyrir hlýðni.
Margir trúbræður hans telja, að
einnig hjá honum ráði jarðbundn
ar hvatir. Völd og áhrif ka-
þólsku kirkjunnar myndu vaxa
gífurlega, ef páfi kæmi banni
sínu fram. Of sterk freisting
og óróleg samvizka myndi þjá
margan trúðan og hið einfalda
safnaðarfólk þyrfti þá oft að
krjúpa í skriftastólnum.
En það mun kosta harða bar-
áttu að fá almenning til að við-
urkenna siðrænt gildi þessa
banns, svo mjög stangast það á
við beilbrigða skynsemi og harða
samfélagsnauðsyn. Jafn skjótt og
það var kuningjört, risu ýmsir
hinir mætustu menn innan ka-
þólsku kirkjunnar upp til and-
stöðu við það, rétt eins og Lút-
her munkur gegn aflátssölunni
1517. Kirkjuhöfðingjar jafnt og
almennir klerkar telja bann-
ið rangt, og óframkvæmanlegt
að fá söfnuðina almennt til að
hlýðnast því. Harðar andstæður
hafa myndazt innan kirkjunnar
og ekki sýnilegt að friðvænleg
lausn fáist í bráð, Páll VI.
á örðugt með að láta undan og
hefir því tekið það ráð að end-
urtaka bann sitt .með sérstakri
áminningu, að hinum trúuðu
beri að hlýða í blindni. Þess-u
valdi mynduglelkans reyndi einn
ig O'Boyle kardináli í Washing
ton að beita, en náði áðeins þeim
einstæða árangri að messugest-
ir risu úr sætum og yfirgáfu
kirkjuna. Það er einsdæmi í
sögu kaþólskukirkjunnar. Rösk
lega hálf fimmta öld er liðin,
síðan Jóhanni Húss var varpað
lifandi á bálköstinn á kirkju-
þinginu í Konstanz fyrir frá-
vik í trúarskoðunum. Lúft'her
slapp nauðuglega frá sömu ör-
lögum. Þá var kirkjan voldug.
Árið 1633 þvingaði hún Galilei
til að afneita kenningu sinni,
að jörðin væri hnöttótt og sner
ist um sólu. En jörðin snýst
samt. Og veröldin hiefir breytzt.
Kaþólska kirkjan er ekki lengur
einráð. Hún er umlukt af frjáls
lyndari öflum. Þess vegna dirf
ast nú hennar eigin þjónar að
rísa gegn skipan páfans. Ó-
breyttir prestar predika opinber
lega gegn pi'llubanni hans. Eða
þeir yfirgefa hópum saman em-
bætti sín. Hollenzkir prestar
gengu jiafnvel svo langt að
stofna með sér stéttarfélag!
Þessa andspymu skortir ekki
forystu. „Kirkjan hefir engan
rétt til að setja lög, sem
eigi að gilda í hjónasæng-
inni“ (Thomas Roberts, fyrr-
verandi erkibiskup í Bom-
bay). í sama streng taka margir
heimsþekktir guðfræðingar og
leiðtogar kaþólsku kirkjunnar,
hinir „myndugu kristnu“ eins
og þeir kalla sig t.d. Alfrink
kardináli, Schillebeeckx prófess
or við Kaþólska háskó'lann í
Nimwegen (báðir í Hollandi)
og Kung, prófessor í kaþólskri
kreddufræði (dogmatik) við Há
skólann í Tuebinger.
Páfinn reiðir nú til höggs
gegn þessum mönnum, sem „eru
orðnir kirkju guðs hneykslan-
legir og hættulegir". óbreytt-
um klerkum er einfaldlega vik
ið úr embætti, prófessorar eru
sviptir leyfi til kennslu (þ.e.
leyfi páfa að þeir megi kenna
kaþólska guðfræði), en yfir leið
togum hinna mótþróafullu vof
ir trúarvilluákæra. Fyrr á öld-
um var auðvelt að framkvæma
slíkar „hreinsanir". En aðstaðan
Framh. á bls. 15
Ef viðkoman helzt óbreytt, mun íbúafjöldi jarðar, sem árið 1966
nam 3.356 milljörðum, hafa tvöfaldast árið 2003.
NORÐOK-AMEKIKA
Árleg fjölgun: 1,5%.
íbúatala 1966: 217 millj
ónir, tvöfaldast árlð
2013.
MIÐ- og SVÐVR-
AMERÍKA
Árleg fjölgun: 2,8%.
íbúatala 1966: 253 millj
ónir, tvöfaldast árið
1991.
EVRÓPA
Árleg fjölgun: 0,9%.
fbúatala 1966: 449 millj
ónir, tvöfaidast árið
2043.
AFRÍKA
Árieg fjölgun: 2,3%.
íbúatala 1966: 318 millj
ónir, tvöfaldast árið
1996.
SOVÉTRÍKIN
Árleg fjölgun: 1,4%.
fbúatala 1966: 233 miilj
ónir, tvöfaldast árið
2016.
ASÍA
Árleg fjölgun 2,0%.
íbiiatala 1966: 1.868
milljarður, tvöfaldast
árið 2001.
EYJAÁLFAN
Árleg f jölgun: 2,1%.
íbúatala 1966: 18 millj
ónir, tvöfaldast árið
1999.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
19. jan. 1969