Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1969, Page 5
Jónas Guðmundsson, stýrimaður
DÁIÐ
á miðvikudögum
SMÁSAGA
Það dóu tveir í kvöld sagði vökukonan dapurlega, er hún gekk framlijá á
hvítskúruðum ganginum, og þegar líkmennirnir birtust með þessi undarlegu kvik-
tré, úr grófum smíðaviði og segli, flýtti ég mér inn á stofuna aftur. Þetta var
undarlegt hús. Undarlegt hús, þar sem menn deyja á miðvikiidögnm.
H-erbergið mitt er stofa, eða að minnsta kosti nefnt stofa og þar græt ég
mig í svefn livert kvöld, líka hér falla víxlar hverja nótt. Ég er dauður maður.
Ég er lifandi maður og blóð mitt ólgar og þytur fer um sálina eins og hraðbyr
yfir haf.
Ég gat ekki sofnað þetta kvöld. 1 rauninni hafði dauði hinna tveggja ekki
minnstu áhrif í þeim skilningi. Ég hefði heldur ekki sofnað þótt tvö börn hefðu
fæðzt þetta kvöld, svo ég fór fram og þar sat hann þá .enn gamli pósturinn
og reyndi að ná andanum. Andlit hans var undarlega kalt og harðneskjulegt,
einsog venjulega. Gróft svartgrátt hárið stóð fastri rót í þykku brúnu skinninu.
Af hverju var hann svona brúnn? Hann sem þoldi ekki sólskin? Og þegar hann
gekk másandi undir nöktum trjánum eftir gangstígnum virti hann þrestina, sem
skutust gTein af grein ekki viðlits, fremur aðra vistmenn, sem eigruðu um túnið,
einsog kviðfullt sauðfé.
Herbergið mitt er stofa. Undarleg stofa og þú liggur einn og hugsar um heita
sólina og kve kveljandi þessi bjarta haustnótt leggst yfir hjarta þítt. Frammi
á ganginum dynur fótatak mannanna sem bera líkin eftir göngum hússins og
þú heyrir hvernig þsir gefa hverjir öðrum stuttar skipanir á beygjunum, og
hvíslið leggur að vitum þínum af kyrrlátri ógn. Hinar heitu tilfinningar morg-
unsins, þegar þú ýmist varst vitstola af harmi, eða gleði hafa fjarlægzt með
öllu og í rauninni veiztu það eitt að þú dóst ekki þetta kvöld, heldur einhver
annar.
Klukkan var farin að ganga þrjú um nóttina og þá fór ég fram til að reykja.
Ekkert hljóð h-eyrðist, einsog húsið hefði verið yfirgefið í áratug. Björt ganga-
ljósin stungu undarlega í stúf við þessa miklu kyrrð. Gamli pósturinn sat enn
á stól í skolinu, keðjureykti og barðist við að ná andanum. Brjóstið liafði sigið
saman og þreklegar herðarnar krepptust að hálsinum. Einnig í nótt virti hann mig
ekki viðlits og tortryggin augun störðu í gólfið. í fyrstunni þögðum við hvor við
annan lengi, og sogin í brjósti hans urðu dýpri og hroðalegri og þögn okkar
varð óbærileg. Myrkrið grúfði sig upp aö húsinu og hjúfraði sig umliverfis
okkur, og ég áræddi að segja eins guðrækilega og sorglega og hægt var:
Þá hafa þeir fengið hvíldina.
Hann Ieit snöggt upp, hvessti á mig augun og sagði kogandi:
— Hvað veizt þú um hvíldina? Hvað veizt þú um þjáninguna? og ég skainm-
aðist mín fyrir að vera svona heilbrigður í þessu voðalega húsi, — og liann
taldi sig liafa sagt nóg.
Ekki ætlaði ég að særa þig, bætti ég við.
Gamli pósturinn leit upp á ný og sama grimmdin og fyrirlitningin skein úr svört-
um augunum.
— Hvað v-eizt þú um þjáninguna, sagði liann aftur og sogaði loftið. T*að getur
vel verið að þú sért veiKur. Ekki hef ég spurt að því. Það getur verið, að það
sem að þér gengur sé ekki betra en asminn, en þú getur aldrei þagað. Þú
hleypur æpandi um gangana, með'an þeir bera út likin. Hann var allt í einu
orðínn mælskur.
— Við, sem höfðum barizt árum saman til þess eins að ná andanum, vitum
að þetta er sjúkrahús. Fimm sprautur á dag, i holdið. Það sefar fáeinar mínútur
og síðan hefst þjáningin á ný. Þér finnst ég kannske þögull, en ég er liér til að
ná andanum, en ekki til að tala við heilbrigt fólk eða vitleysingja.
— Xrúirðu á guö spurði ég?
— Guð. Ekki veit ég um það. Að minnstakosti veit ég þó eins mikið um hitt
lífið og prestamlr. Það sem ég lief séð. Hann sogaöi andann djúpt í morkin
lungun, gerir allar kirkjur og alla presta að hismi.
m.
Og svo fór hann aö segja mér frá móður sinni og köldu augun urðu undarlega
djúp og mild. Hún dó — hér í bænum. Ég hafði lofað henni að láta grafa hana
austur í Vík, við liliöina á föður mínum, en nú var ég orðinn of sjúkur til að
það væri hægt. Hvar átti ég að fá peninga fyrir bílnum til að halda jarðarför
austur í Vík? Ég gat ekki einusinni verið viðstaddur útförina, því ég var liér
til aö ná andanum og fá sprautur í holdið. Ég hefi heyrt um konu sem aðeins
gat náð andanum austur á Kiím. Ég hef líka heyrt um íslenzkan auðmann sem gat
náð andanum í vissri hæð í Klettaf jollum. Ég lief ekki ráö á aö vera í vissri liæð í
KlettafjöIIunum. Ég verð aö vera héi og fá fimm sprautur í holdið hvurn dag og
taka andköf þess á milli.
— En móðir þín hvar var liún þá jörðuð'?
Hann leit hvasst á mig og svo færðist birta yfir þetta svarta þjáningarfulla
andlit. Hann þagði örskamma stund, og hélt svo áfram.
— Þar sem ég hafði engin ráð á útför í Vík, var ekki um annað að gera en
grafa hana hér. Þá kemur allt í einu í heimsókn til mín kona, sem ég þekkti
lítillega og hún spyr mig, hvort ég liafi ekki lofað móður minni að Iáta grafa
hana fyrir austan? Ég sagði henni einsog var, að ég hefði ekki peninga fyrir
bílnum og um það væri því ekki að tala, að grafa í Vík. Þetta var rík kona
og þá spurði hún hvort hún mætti ekki sjá um útförina og láta hana fara fram
fyrir austan. Þetta var rík kona, svo ég samþykkti það og mamma var grafin
fyrir austan við hlið föður míns. Hann þagði lengi og lyfti lokuðum augunum til
himins.
— Var ég viðstaddur útförina? Hann horfðl hvasst á mig. Já ég var við-
staddur útförina, þó ég færi ekki beinlínis austur. Ég sat héma uppi í rúminu
mínu og þá sá ég þessa sýn. Yfir allt færðist heilög birta. Ég gekk með föður
mínum látnum eftir kistunni að kirkjunni, en hann tók í höndina á mér, og ég
skildi að okkur var ekki ætlað að fara inn. Athöfnin fór þó ekki framhjá okkur,
við heyrðum sönginn og ræðu prestsins. Síðan gengum við hlið við hlið eftir
kistunni, en er komið var að kirkjugarðshliðinu, stöðvaði hann mig á ný og
mér skildist að ég mætti ekki fara í garðinn. Hann þagði djúpt um stund og
tók andköf.
— Ég fékk að sjá lítinn hluta af eilífðinni, en fann, að ég mátti ekki sjá allt.
Ég hefi aldrei átt undursamlegri stund.
— Ertu kannske spíritisti, spurði ég?
— Spíritistí. Hann gat naumast Leynt fyrirlitningunni. Síðan sagði hann: — Allar
kirkjur veraldar og allir prestar veraldar eru gjálfur. Um guð veit ég ekki.
Ég veit ekki hver leyfði mér að sjá þessa sýn. Ég veit líka að ég mátti ekki
sjá allt. Þeir grófu móður mína við hlið föður míns í litla kirkjugarðinum og
meira veit ég ekki.
Ilann þagði á ný. Hann var að bíða eftir að klukkan yrði sjö um morguninn.
Þá myndi hjúkrunarkonan koma og stinga nálinni á kaf í blátt lioldið. Þangað til
myndi hann þurfa að þjást. Berjast við að ná andanum. Ekki í Krím, eða vissri
hæð í Klettafjöllum, heldur hér myndi hann berjast áfram við að ná andanum í
morkin lungu.
IV.
Með óskiljanlegum hætti boðaði nýr dagur komu sýn. Þrestirnir hófu sönginn.
Gangastúlkur helltu úr koppum. Þvoðu brúna þvagleggi af viðkvæmni, einsog
kynfæri. Sumar voru að klæða þá veikustu, sem síðan myndi vera ekið um gang-
ana í hjólastólum, hægt, einsog i konunglegri jarðarför. Þeir, sem fóru inní bæ
til vinnu voru farnii að raka sig — voru ýmist þöglir eða óeðlilega háværir. Einn
til viðbótar hafði kvatt heiminn án þess ég vissi og skelfing næturinnar fjaraði
út smám saman. Já smám saman myndi skelfingin fara úr þessum margbrotnu
andlitum. Gamli pósturinn var horfinn úr sæti sínu. Hafði fengið nálina í svart
holdið og naut þess að draga andann. Hálfviti valhoppaði eftir ganginum og
lasburða liópurinn þokaðist einsog sauðfé að dyrum borðstofunnar, og beið þess
að liurðinni yrði hrundið upp. 1 grautinn. Fregnin um dauðsföllin þr'ú dreifðist
einsog fjallaþoka yfir klettótta strönd. Hverjir eru dauðir og hverjir eru lifandi,
skiptir kannske ekki mestu máli. Hér deyja menn á miðvikudöeum. Nýir og nýir
úrvinda menn munu koma í þetta voðalega hús, sem hefur svo stára sál og
stórt hjarta. Það mun verða borið á höndum hjúkrunarliðs og lækna, sem
reynir að sefa sorgir þess og sársauka. Ýmist með nál í holdi, lyfjum, eða hug-
hreystingarorðum. Svo kemur miðvikudagur.
19. jan. 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5