Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1969, Side 8
Stríðið v/ð rœtur Kilimanjaro
fyrir Smuts.
lukt yfirráðasvæðum óvina
þeirra og vötnunum miklu: Ny
asavatni, Tanganyikavatni og
Viktoríuvatni. Belgar réðu
Kongó vestan Tanganyika-
vatns, en í norðri var Brezka
Austur-Afríku (Kenya og
Uganda). Bretar réðu einnig
yfir Nyasalandi og Norður Bhó-
desíu í suðvestri og éynni Zan-
zibar úti fyrir ströndinni. f
suðri var Mozambique, nýlenda
Portúgala, sem sögðu Þjóðverj-
um stríð á hendur 1916, meðal
annars í von um landaauka í
Austur-Afríku.
Strönd nýlendunnar er flat-
lend, en vestan hennar háslétta
með aflíðandi hlíðum og upp úr
henni rísa há fjöll. Samfelld-
ur fjallgarður myndaði að hluta
landamæri Kenya og Þýzku
Austur-Afríku. Nyrzti hluti
þessa fjallgarðs, sem var frá
náttúrunnar hendi traustur
varnarveggur, er hið fræga
fjall Kilimanjaro, og sunnan
hans, nálægt ströndinni, fljót
og fen. Ef Bretar ætluðu að
ráðast inn í nýlenduna frá
brezku Austur-Afríku, áttu
þeir ekki annars kost en að
ryðjast gegnum 7-8 kílómetra
breiða rauf, sem var í þessari
fjallakeðju milli Kilimanjaro og
Pares-fjalls, nyrzta h'luta svo-
kallaðra Usambara-hálenda.
Þess vegna fór Lettow-Vor-
beek með mikinn hluta liðs
síns á þessar slóðiir í upphafi
ófriðarins. Hann kom sér fyrir
í Moshi í hlíðum Kilimanjaro,
skipulagði traustar varnir, sem
erfitt var að rjúfa, og kom
Bretum gersamlega á óvart með
því að taka frumkvæðið og
ráðast á stöðvar þeirra.
★
Hersveitir Breta í Austur-
Afríku voru fámennar, dreifð-
ar um stórt svæði, lutu engri
allsherjarstjórn og höfðu að-
eins fengið þjálfun til að berj-
ast við frumstæða og i'lla vopn-
aða ættflokka. Þess vegna
urðu Bretar að senda liðsauka
til Austur-Afríku og gripu til
þess ráðs að flytja hersveitir
frá Indlandi, þar sem Suður-
Afríkumenn áttu í höggi við
Þjóðverja í Suðvestur-Afríku
og sáu sér þess ekki fært að
koma til hjálpar. Indversku
hermennirnir voru illa vopnað-
ir, illa þjálfaðir og þreyttir
eftir langa sjóferð yfir Ind-
landshaf, þegar þeir komu til
Austur Afríku. Yfirmanni
brezku leyniþjónustunnar í
Austur-Afríku, Meinertzhagen
höfuðsmanni, sem þekkti 'landið
vel (og var af þýzkum ættum
eins og nafnið gefur til kynna),
blöskraði þegar hann sá Ind-
verjana: „Verri menn var ekki
hægt að fá og ég skelf við til-
hugsunina um hvað gerast
múni, ef við mætum alvarlegri
mótspyrnu. Tvær liðsveitanna
eru ekki einu sinni vopnaðar
vélbyssum, og yfirmenn þeirra
eru sannkallaðir steingerving-
ar;“
En með þessu liði hugðust
Bretar vinna skjótan sigur á
Þjóðverjum. Það töldu þeir
nauðsynlegt til að vernda nær-
liggjandi nýlendur, ekki sízt
Bélgísku Kongó, sem Þjóðverj-
ar höfðu lengi haft augastað á.
„KÖNIGSBERG“
OG TANGA
Bretar hófu styrjöldina þeg-
ar hinn 8. ágúst með flotaárás
á útvarpsstöðina í höfuðborg
Þýzku Austur-Afríku, Dar-es-
Salaam, og sömdu um vopna-
hlé við Schnee landstjóra
gegn því skilyrði, að Þjóðverj-
ar gripu ekki til vopna. Níu
dögum síðar réðst brezka her-
skipið „Pegasus" á hafnarbæ-
inn Tanga, skammt frá landa-
mærum Kenya, og þar varsvip
að samkomuliag gert. Hins
vegar neitaði brezka stjórnin
að staðfesta þessa samninga, og
þess vegna varð Schnee land-
stjóri að láta í minni pokann
fyrir Lettow-Vorbeck, sem
vildi berjast, hvað sem það
kostaði. Árásarflokkar hans
gerðu herhlaup inn í Brezku
Austur-Afríku. Flokkur undir
forystp Tom von Prince höf-
uðsmanns, ævintýramanns og
landeiganda af skozkum ættum,
tók járnbrautarbæinn Taveta í
raufinni sunnan við Ki'limanja-
ro og sendi Lettow-Vorbeck
svohljóðandi skeyti: „Þýzki
fáninn blaktir við hún á
brezku yfirráðasvæði." Með
töku Taveta höfðu Þjóðverjar
tryggt sér ákjósanlega víg-
stöðu á landamærunum.
Það sem meðal annars réð
því, að Bretar létu til skarar
skríða gegn Þjóðverjum var,
að þeir óttuðust mjög þýzka
beitiskipið ,,Königsberg“ vold-
ugasta og hraðskreiðasta her-
skipið á öllu Indlandshafi, sem
legið hafði við festar í höfn-
inni í Dar-es-Salaam. „Königs-
berg“ tókst að laumast burtu
og sökkti brezka flutningaskip-
inu „City of Westminster“ með
nær allri teuppskeru Ceýlons
innanborðs undan strönd Ad-
ens. f september réðst „Kön-
igsberg" á Zanzibar og sökkti
„Pegasus", en síðan hvarf
beitiskipið, og löngu síðar kom-
ust Bretar að raun um, að það
hafði leitað hælis í ósum Ruf-
iji-fljóts. Svo rækilega var
skipið falið og svo erfitt var að
komast að því, að Bretum tókst
ekki að gera það óvirkt fyrr
en í júlí 1915. Hins vegar tókst
Þjóðverjum að bjarga fallbyss-
um skipsins, og áhöfnin undir
forystu Loofs skipherra gekk í
lið með Lettow-Vorbeck. Þessi
liðsauki kom í góðar þarfir, en
meiri fengur var að fallbyss-
unum, sem komu að ómetanlegu
liði og tóku öflugustu stórskota
vopnum Breta fram. Fallbyss-
urnar voru einu stórskotavopn-
in, sem Lettow-Vorbeck réð yf-
ir í stríðinu, en þær voru þung-
ar og erfitt var að flytja þær
um hrjóstrug öræfilandsins.
★
í nóvember 1914 gerðu Bret-
ar árás á Tanga á sjó og landi
undir forystu Aitkens hers-
höfðingja. Með árásinni hugð-
ust þeir tryggja öryggi aðal-
hafnabæjar Brezku Austur-Af-
riku, Mombasa, sem er ekki
langt frá landamærunum. Raun
ar hafði Lettow-Vorbeck hætt
við fyrirhugaða árás á Mom-
basa, þar sem „Königsberg11
gat ekki komið því við að gera
stórskotaárás á bæinn eins og
til var ætlazt. En einnig vakti
fyrir Bretum að ná Tanga til
þess að komast aftan að her-
sveitum Lettow-Vorbecks hjá
Kilimanjaro. Frá Tanga lá mik-
ilvæg járnbraut til Usambara-
hálendanna.
Eftir þessari járnbraut sendi
Lettow-Vorbeck hersveitir frá
vígstöðvunum í norðri, og hann
fór sjá'lfur frá Moshi til að taka
að sér stjórnina. Hann hafði
nægan tíma til að fylkja liði í
bænum, sem var að mestu ó-
Hann fór sjálfur í könnunar-
ferð á reiðhjóli yfir víglínuna,
dulbúinn sem svertingi. Það
leyndi sér ekki hvað vakti fyr-
ir Bretum, og það kom Lettow
Vorbeck vel, að þeir frestuðu
árásinni nokkrum sinnum.
Átta þúsund brezkir og ind-
verskir hermenn voru settir á
land. Þegar þeir réðust loks til
atlögu, lentu þeir beint í harðri
vélbyssuskothríð Askariher-
manna, sem 'lágu í leyni. Árás-
arliðið óð beint af augum
þrátt fyrir skothríðina, sem
dundi á það í sífellu, og árás
villibýflugna varð til þess að
draga enn meir úr baráttuhug
þeirra. Lettow-Vorbeck færði
sér óspart í nyt, að hliðar ár-
ásarliðsins voru óvarðar, og
þegar bardagarnir höfðu stað-
ið í þrjá daga, urðu Bretar að
hætta við árásina, flytja her-
mennina aftur um borð í her-
skipin, sem biðu undan strönd-
inni, og sigla til Mombasa.
í SKUGGA
KILIMANJARO
Tanga-orrustan hefur verið
kölluð sígilt dæmi um það,
hvernig ekki á að heyja ný-
lendustríð, og í opinberri sögu
Breta um fyrri heimsstyrjöld-
ina er hún ta'lin meðal „mestu
hrakfara í brezkri hernaðar-
sögu“. Að minnsta kosti 800
brezkir hermenn féllu,en að-
eins 18 Þjóðverjar og 54 Ask-
ar úr 1.000 manna liði Lettow-
Vorbecks. Lettow-Vorbeck
hafði unnið mikinn sigur á
fjandmönnum, sem voru átta
sinnum fjölmennari, og nafn
hans var á allra vörum í Þýzka
landi, þar sem baráttu hans
var líkt við viðureign Davíðs
og Golíats. Sigur hans vakti
gífurlegan fögnuð í nýlend-
unni, og ef einhver hætta var
á uppreisn, batt Tanga-orrust-
an enda á hana. Blökkumenn
flykktust undir fána Lettow-
Vorbecks engu síður en Ev-
rópumenn.
Þjóðverjar gátu nú óhindrað
haldið áfram fjölda árása, sem
þeir höfðu gert inn í Brezku
Austur-Afríku á fyrstu þrem-
ur mánuðum stríðsins. Þeir réð
ust aðallega á Uganda-járn-
brautina frá stöðvum í h'líðum
Kilimanjaro. Um járnbrautina
voru fluttar vistir og matvæli
til Nairobi frá Mombasa. Til
þess að komast að járnbraut-
inni urðu Þjóðverjar að fara
mörg hundruð kílómetra vega-
lengd yfir eyðimörk. Stundum
voru árásarleiðangrarnir hálf-
an mánuð vatns- og matarlaus-
ir á flakki. Venjulega voru
tveir Evrópumenn og átta Ask-
arar í hverjum árásarflokki.
Þeir földu sig í óbyggðum og
gerðu óvæntar árásir á stöðv-
ar og bæi Breta, rupluðu og
rændu, brenndu og eyðilögðu.
Á timabilinu marz-maí 1915
sprengdu árásarflokkar Þjóð-
verja 32 járnbrautarvagnia og
níu brýr í loft upp.
★
Þessi skæruhernaður hafði
lamandi áhrif á Breta og hent-
aði Lettow-Vorbeck vel, því að
hann varð að komast hjá of
miklu mannfalli og spara skot-
færi. Eftir Tanga-orrustuna
reyndi hann að forðast meiri-
háttar átök, því að annars gat
hann ekki dregið styrjöldina á
langinn og náð því takmarki
að binda sem flesta óvinaher-
menn í Afríku. Um leið kvaddi
hann fleiri blökkumenn í her
sinh, én lítil sém engin aðstoð
barst frá Þýzkalandi. Aðeins
örfáum þýzkum skipum tókst
að rjúfa haf-nbann Breta og
koma með Vopn og vistir.
Seinna í styrjöldinni mistókst
nýstárlég ti'lraun til að koma
vistum til Lettow-Vorbeck með
Zeppelin-loftfari firá Búlgaríu.
Bretum barst aftur á móti
mikill liðsauki frá Bretlandi og
Suður-Afríku allt árið 1915,
enda höfðu Suður-Afríkumenn
nú tryggt sér yfirráð í
Suðvestur-Afríku. Yfirmenn
brezka herliðsins, Wapshare og
isíðar Tighe (frá apríl 1915),
fylgdu þeirri stefnu að heyja
varnarstyrjöld unz aðstaða
þeirra batnaði svo, að þeim
yrði kleift að yfirbuga Þjóð-
verja með ofure-fli liðs. Þess
vegna varð lítil breyting á víg-
stöðunni: Þjóðverjar voru
hraktir úr tjaldbúðum við Ug-
anda-j árnbrautinni, en tilraun
til að ná Taveta fór út um þúf-
ur. Þeir voru hraktir úr fenja-
svæði á strönd Kenya og úr
þýzka bænum Jasin, en Lett-
ow-Vorbeck náði þeim bæ aftur
á sitt vald eftir harða bardagá
og þrátt fyrir uppreisn ara-
bískra hermann-a í liði hans;
Bretar treystu einn-ig aðstöðu
sína í vestri og suðri: á landa-
mærunum og vötnunum miklu,
Viktoríuvatni, Tanganyika-
vatni og Nyasavatni, þar sem
varðskip Þjóðverja höfðu gert
nokkurn usla. Þeir réðust á
þýzka virkisbæi og tóku Buk-
oba við Viktoríuvatn og nokkra
aðra bæi herskildi. Um leið
kvöddu Bre-tar fleiri blökku-
menn í heri sín-a í Ródesíu-iný-
lendunum, Nyasalandi og Aust-
ur-Afríku. Be'lgar fóru að dæmi
þeirra í Kongó.
SÓKN SMUTS
f febrúar 1916 gerðu suður-
8 LESBÓK MORGUNBLABSINS
19. jan. 1969