Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1969, Blaðsíða 9
afrlsKIr rlciaaranolckar og
blökkumannahersveitir undir
stjórn Mallesons hershöfðingja
kröftuga árás í því skyni að
hrekja Þjóðverja úr stöðvum
þeirra á landamærum Kenya og
1 hlíðum Kilimanjaro. Þessi til-
raun mistókst hrapallega, og
gífurlegt mannfall varð í liði
Breta, sem höfðu greinilega
enn ekki lært að berjast við
þær aðstæður, sem þarna voru.
Um svipað leyti tók Jan Christ
iaan Smuts, Búahershöfðinginn
frægi, sem var vanur skæru-
hernaði síðan hann átti í höggi
við Breta í Búastríðinu, við yf-
irstjórn brezka 'liðgaflans í
Brezku Austur-Afríku, og var
hann nú skipaður 27.350 mönn-
um, þar af 13.000 Bretum og
hvítum Suður-Afríkumönnum,
en hitt voru Indverjar og
blökkumenn. Lið Lettow-Vor-
becks var nú einnig fjölmenn-
ara en nokkru sinni og skipað
3.500 Evrópumönnum og 12.000
Askörum.
Smuts hóf þegar í stað mikla
sókn og hugðist umkringja Lett
ow-Vorbeck og brjóta alla mót-
spyrnu hans á bak aftur. Til
þess naut hann stuðnings Belga
í Kongó og hersveita, sem Bret-
ar höfðu dregið saman í Nyasa-
landi. Belgar undir stjórn Tom-
beurs hershöfðingja sóttu inn í
Þýzku Austur-Afríku frá Ki-
vu-vatni milli Viktoríuvatns og
Tanganyikavatns og stefndu í
suðausturátt til Tabora, mikil-
vægasta staðarins á miðháslétt-
um að geta gert talsverðan
usla, og um leið og þrengt var
að honum, laumaðist hann óséð-
ur í burtu. Þannig beið Lettow-
Vorbeck aldrei ósigur fyrir
brezkum hersveitum.
Hann hörfaði til járnbraut-
arinnar, sem lá um miðhluta
landsins frá Dar-es Salaam til
Ujiji við Tanganyikavatn, en
skildi eftir herflokk undir
stjórn næstráðanda síns,
Krauts majórs, hjá norðurjárn-
brautinni frá Tanga til Moshi
og skipaði honum að herja á
Breta og gera eins mikinn usla
og hann gæti án þess að láta
handsama sig. En Kraut varð að
láta undan ofureflinu og flýði
Smuts, þótt hann væri fáliðaðri.
Askararnir sýndu algera yfir-
burði, Þjóðverjarnir voru van-
ari loftslaginu, og hinir mörgu
burðarmenn, sem Lettow-Vor-
beck hafði jafnan með sér,
voru ómissandi. Hinir hvítu
hermenn Smuts þoldu ekki lofts
lagið og Indverjarnir jafnvel
ekki heldur. Samgöngur voru
erfiðar, og stritið við flutning-
ana gerði út af við þá. Einni
liðsveit Smuts fækkaði úr 1.135
mönnum í 116 á níu mánuðum,
og fæstir þeirra, sem eftir lifðu
voru bardagafærir.
En erfiðleikarnir, sem Lett-
ow-Vorbeck varð að sigrast á,
hefðu verið hverjum meðal-
Askara væru á yfirráðasvæði
óvinarins, yfirgáfu þeir hann
aldrei, því aðeins örfáir struku.
Lettow-Vorbeck bar mikla virð
ingu fyrir Askörum, og það
endurguldu þeir með ofstækis-
ful'lri hollustu. í liði Lettow-
Vorbecks var öllum gert jafn-
hátt undir höfði. Hann lifði
sama lífi og svörtu hermenn-
irnir, snæddi með þeim, svaf í
kofum þeirra og gekk í gegn-
um sömu þrengingar og þeir.
Þótt veikburða væri, fór Lett-
ow-Vorbeck oft sjálfur í könn-
unarferðir á reiðhjóli yfir víg-
línu óvinarins. Reiðhjólið var
eini munaðurinn, sem hann
leyfði sér, og stundum hjólaði
þess að einn af foringjum hans
gæti farið undir hvítum fána
yfir víglínuna til Lettow-Vor-
becks, ekki til að krefjast þess
að hann gæfist upp heldur til
að skýra honum frá því, að
keisarinn hefði sæmt hann
æðsta stríðsheiðursmerki Þjóð-
verja, Pour le Mérite, fyrir af-
rek hans í Afríku-styrjöldinni,
Lettow-Vorbeck sendi Smuts
kurteislegt bréf, þakkaði honum
fyrir að flytja þessi tíðindi, en
bætti því við, að hér hlyti að
vera um mistök að ræða, því
að hann ætti ekki slíkt heiðurs
merki skilið.
Lettow-Vorbeck fann upp
ýmsar nýstárlegar aðferðir í
Þýzkir Askovar.
Ein af fallbyssunum úr „Königsberg“ flutt um frumskóginn.
Ian Christiaan Smuts.
unni. Velvopnaðar brezkar
hersyeitir undir forystu North
eys hershöfðingja sóttu frá
norðúrbökkum Nyasavatns
norður á bóginn. Um síðir létu
Portúgalar, sem sögðu Þjóðverj
um stríð á henduir um þessar
mundir, einnig ti'l skarar skríða.
Sjálfur réðst Smuts með meg-
iinher sinn um hið þrönga hlið
Þýzku Austur-Afríku milli Ki-
limanjaros og Pares-íjalls.
★
Sókn Smuts gekk að óskum.
Hann náði fljótlega Taveta á
sitt vald, hrakti Lettow-Vor-
beck frá landamærunum og rak
hann stöðugt lengra suður á
bóginn. Smuts skipti liði sínu í
máfgái’ sveitir og reyndi að
umkringja Lettow-Vorbeck og
neyða hann til bardaga. E n
Lettow-Vorbeck lagði aldrei til
at'lögu, nema hann vseri viss
til miðjárnbrautarinnar. Lett-
ow-Vorbeck neyddist til að
koma honum til hjálpar og hélt
til móts við hann, en á meðan
náði Smuts járnbrautarbænum
Morogoro. Lettow-Vorbeck og
Kraut urðu að hörfa suður á
bóginn, og þá náði Smuts alliri
járnbrautinni á sitt vald. Meg-
inþorri þýzka liðsins komst
undan í ágústmánuði, þótt
Northey sækti í átt að því. 19.
september komu Belgar einnig
að járnbrautinni og tóku Ta-
bora, þar sem Schnee landstjóri
hafði haft aðsetur ti'l bráða-
birgða en Þjóðverjar komust
undan og flúðu í átt til strand-
ar.
Þá höfðu Þjóðverjar verið
hraktir úr öllum norður'hluta
nýlendunnar og raunar mestöll-
um hluta hennar. Rúmlega tveir
þriðju hlutar nýlendunnar og
íbúa hennar, höfuðborgin Dar-
es-Salaam, strandlengjan og
vötnin miklu voru á valdi
Smuts. Þjóðverjar höfðu glat-
að yfirráðum sínum yfir ö'llum
höfnum, járnbrautum og bæj-
um. fskyggilega mikið mann-
fall hafði orðið í sveitum Lett-
ow-Vorbecks og Krauts og öðr-
um þýzkum liðsveitum undir
stjórn Tafels höfuðsmanns og
von Wahle hershöfðingja (gam-
als hermanns, sem komið hafði
í heimsókn til sonar síns fyrir
styrjöldina og orðið innlyksa).
Stöðugar árásir Breta höfðu
sagt til sín,en enn gátu Þjóð-
verjar gert mikinn usla. 5.000
hermenn voru í flokki Lettow-
Vorbecks, , 3.000 í flokki von
Waihles, sein hörfaði til hans
frá Tabora og 1.500 í ýmsum
flokkum, sem voru á víð og
dreif.
EINVÍGIÐ I
FRUMSKÓGINUM
Að sumu leyti stóð Lettow-
Vorbeck betur að vígi en
manni óyfirstíganlegir. Mat var
erfitt að fá, og gripu menn
hans til þess ráðs að veiða
flóðhesta og önnur villidýr,
sem oft ollu meiri ringulreið í
liði þeirra en óvinahermennirn
ir. Ljónin voru erfiðust viður-
eignar. í stað kíníns, sem nauð-
synlegt var í baráttunni gegn
hitabeltissjúkdómum en var af
skornum skammti, suðu þeir
trjábörk og fengu úr honum
safa, sem kom að góðum notum
en var hræðilegur á bragðið og
kallaður „Lettow-snaps“. Af al
kunnri þýzkri elju og nægju-
semi tókst þýzkum hermönnum
og nýlendubúum að framleiða
gúmmí (í hjólbarða), bensín,
nagla, sópu, kaðla, kókó, kerti
og ótal margt fleira úr auð-
lindum landsins. Skotfæri tókst
að framleiða í litlum og frum-
stæðum „verksmiðjum“. Stígvél
voru búin til úr vísundaskinni
og skór úr antilópuskinni.
Menn hans saumuðu sjálfir ein
kennisbúninga og bjuggu til
sáraumbúðir úr trjáberki.
Brugghús var sett á stofn í
Morogoro, og þar var framleitt
viski, sem Lettow-Vorbeck
taldi ómissandi skerf til stríðs-
rekstursins.
Lettow-Vorbeck hagaði ferð-
um símum um óbyggðirnar mik-
ið eftir því, hvar hægt var að
afla matfanga, og menn hans
smöluðu nautgripum sem
fylgdu hersveitunum. Sjálfur
var Lettow-Vorbeck hálfblind-
ur á öðru auga, og minnstu
munaði, að hann yrði alblind-
ur, þegar trjágrein rakst í hitt
augað. Oft varð hann að liggja
fyrir vegna hitasóttar, og hann
veiktist tíu sinnum af malaríu.
Að lokum var hann líkari
beinagrind en manni, en hann
gafst aldrei upp, og meðan
hann þraukaði, þraukuðu her-
menn hans einnig. Þótt heimili,
konui- og börn hinna innfæddu
hann fremstur í flokki her-
manna sinna.
★
Viðureignin var heiðarleg og
á margan hátt mannúðleg. Hvað
eftir annað fóru þýzkir og
brezkir foringjar yfir hina ó-
mörkuðu víglínu í frumskógin-
um með hvíta fána og skiptust
á særðum föngum. Frá upp-
hafi tók Lettow-Vorbeck þá
stefnu, sem átti sér enga hlið-
stæðu, að sleppa ö'llum hvítum
'föngum, sem hann tók, ef þeir
lögðu við drengskap sinn að
berjast ekki aftur á móti Þjóð-
verjum í stríðinu. Þetta var
langtum skynsamlegra en að
flytja fangana með hersveitun-
um, gæta þeirra og gefa þeim
mat. Eitt sinn veitti Lettow-
Vorbeck brezkum herflokkifyr
irsát, og sér til furðu sá hann
Smuts í aðeins 5 metra fjar-
lægð. Hann hefði auðveldlega
getað ráðið honum bana, en
skaut ekki, því að hann taldi
það ekki heiðri sínum samboð-
ið. Seinna þegar orðsendingar
fóru á milli Breta og Þjóð-
verja, sögðust Bretar því miður
ekki geta þyrmt lífi Lettows,
ef hann kæmist í færi.
„vön Lettow er óttalegur
kjáni, en hann er heiðursmað-
ur,“ sagði Smuts, þegar hann
heyrði þetta, en sagði að auð-
vitað hefði hann gert það eina
rétta. „Smuts er þvermóðsku-
fullur en hann er frábær her-
foringi, sagði Lettow-Vorbeck.
Brezki höfuðsmaðurinn Mein-
ertzhagen, sem óspart gerði gys
að mistökum Breta og heimsku
sumra foringja þeirra, sagði:
„Guð gæfi að við hefðum mann
eins og Lettow-Vorbeck okkar
megin.“ Hvað eftir annað skor-
aði Smuts á Lettow-Vorbeck að
gefast upp, en hanh neitaði því
a'lltaf. Snemma í janúar 1917
hætti Smúts öllum hernaðárað-
gerðum í einn sólarhring til
frumskógahernaði og lét her-
menn sína dulbúa sig eftir um-
hverfinu með trjálaufum á sama
hátt og Japanir tíðkuðu í stór-
um stíl í seinni heimsstyrjöld-
inni. Andstæðingar hans not-
uðu aftur á móti flugvélar
bæði til loftárása og könnunar-
ferða, einkum þegar leið á styrj
öldina, og þessu svöruðu Þjóð-
verjar með því að fela búðir
sínar og skotgrafir með laufi
og öðrum gróðri.
SUNNAN RUFIJI-FLJÓTS
Þegar Smuts lét af yfirstjórn
brezka liðsaflans í janúar 1917,
sendi Lettow-Vorbeck einn af
foringjum sínum yfir víglínuna
með orðsendingu, þar sem hann
lét í ljós „aðdáun á þeirri ridd-
aramennsku, sem einkennt
hefði bardagana á báða bóga“.
Smuts var það þvert um geð
að hætta, því að verki hans
var hvergi nærri lokið, en
hann var kvaddur til mikil-
vægra starfa í stríðsstjórninni
í London og átti meðal ann-
ars þátt í stofnun brezka flug-
hersins og gerð Versala-samn-
inganna að stríði loknu. Hann
hafði neyfct Lettow-Vorbeck
til að flýja til alræmds pest-
arbælis neðarlega hjá Rufiji-
fljóti, þar sem fátt manna bjó
og erfitt var að fá burðarmenn,
en hann hafði ekki neytt hann
til að gefast upp.
Smuts og samstarfsmenn
hans, Koen Brits, A.R. Hoskins
og Jaap van Deventer (sem tók
við um vorið) reyndu að bæta
úr þeim mistökum, sem komið
höfðu Bretum í koll frá upp-
hafi. Þau voru í því fólgin, að
stríðsreksturinn hvíldi að
mestu leyti á hvítum mönnum,
sem þoldu ekki hið óheilnæma
loftslag, og að ekki var tekið
nægilega mikið tillit til hinna
tíðu malaríutilfella og annarra
Framh. á bls. 13
19. jan. 1969
L'ESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9