Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1969, Blaðsíða 15
Guðm. Vaíur Sigurðsson
Gamla víra-virkid
Ég sit og skoða gamalt víra-virki,
sem var um eitt sinn — trúlofunarhringur.
— Og enda þótt ég þiggi elli-styrki.
er þetta broddur sá, — sem hjartað stingur.
Mér fmnst eg heyra söng frá sömu árum
í silfurtærum læk, — og bjöllur hringja.
Mér finnst eg heyra klið í kátum bárum,
— og kannast strax við lagið, sem þær syngja.
í krirg um mig — mér finnst ég finna glampa
af fornri ást — og löngu horfnum augum.
— Nei! — var það kannski leiftur gamals lampa,
sem iiggur brotinn — suður á öskuhaugum?
ið menning, auk síðari kvæða-
bálka.
Áhrif Eliots móta meira og
minna alla ljóðagerð um mið-
bik þessarar aldar. Ljóð hans,
leikrit og gagnrýni eru
reist á evrópskum menningar-
arfi, hann reyndi að blása nýj-
um lífsanda í þennan arf og
tengja hann nútímanum og hon
■um tóksí betur heldur en
nokkru öðru skáldi að tjá tóm-
leika og öryggisleysi tímianna
og jafnframt að hefja ljóðið
upp úr lágkúru hversdagsins,
án þess að fórna raunskini og
kartensíanskri skynsemi. Af
rek hans hafa kostað dæmafáa
sjálfsögun, en hana taldi hann
grundvöll allrar skiljanlegrar
listar, ögun hefur ef til vill
verið á kostnað tilfinninga-
auðgi, sem ekki fékk útrás í
ljóði, en um það tjáir ekki að
sakast. Nógir urðu til þess og
eru að tjá tilfinningar sínar
hráar og vanþroska. Formið er
ögun og án formjs og kerfis
verða engar hugsanir tjáðar né
menning lifuð. Hafi Eliot verið
með síðustu fulltrúum ev-
rópskrar menningar og arftaki
hennar þá líta surrealistar á
sig sem boðendur hinztu tján-
ingar, uppleysendur listarinn-
ar. Dadaistarnir vildu eyðingu
listar til þess að hverfá aftur
inn í óskapnaðinn. Þetta var
hliðstæða við Roussauismann á
18. öld, að hverfa aftur til
náttúrunnar. Surrealistar taka
að iðka ósjálfráða tjáningu til
þess að geta komizt að frek-
ari sannleika og gera því ráð
fyrir nýrri þekkingu í djúp-
unum, nýjum sannleika og því
hlýtur ný list að rísa upp úr
óskapnaðinum, undirvitundinni
og óræðinu, draumunum. Þeir
leita sér kveikju bak við skyn-
eemina og þar á að vera fólg-
inn sannleikurinn og listin ó-
þvinguð allri skynsemi. Þeir
streytast við að tjá óræðið í
Skiljanlegum formurn, en með
því marka þeir óræðið skyn-
saimlegri tjáningu, sem þeir
komast ekki fremur hjá heldur
en eigin hvötum.
Surrealistamir uppgötva
hinn „dulda raunveruleika“,
og lifa hann. Þetta var ekki
ný uppgötvun, en hingað til
hafði aldrei verið lögð slík á-
herzla á gildi hans. Tjáning
þessa „naunveruleika", þessari
andstæðu við þann eiginlega
Verður hvergi magnaðri held-
ur en í ritum Kafka og Joyces,
sem 'hvorugur taldist til hóps
strangtrúaðra surrealista í
þrengri merkingu orðsins. Á-
hrif surrealismans í víðtækari
merkingu orðsins þ.e. sem óra,
drauma og óræðis gætir meira
og minna hjá skáldum fyrr og
síðar og þó aldrei meir en á
þessum tímum verðmætahruns
ins og verðmætaruglings. Jafn-
framt þessu hefur áldrei átt
sér stað meiri þörf fyrir heild
og festu, sem er eðlilegt þegar
mannlífið virðist hvað fáránlag
ast. Tvíhyggja og togstreyta er
einkenni tímanna. Upplausn list
anna í frumeiningar verður því
ríkjandi þar sem forsendur
skortir fyrir heildarsýn og
festu. Yfirgripsmikil tvíhyggja
fyrri alda koðnar nú niður í
tvLhyggju innan hverrar ein-
ingar og undirdjúpin koma upp
á yfirborðið og móta söguna.
Hver eining verður sjálfstæð
og allt hefur jafnt gildi, maður-
inn er ein eininganna rúinn
meðvituðu frumkvæði. Og síðan
hófst heimsstyrjöldin síðari, öfl
djúpanna náðu yfirhöndinni.
Kynhegðunardeila
Framh. af bls. 2
er breytt. Kaþó’lska kirkjan, sem
samkvæmt einkunn sinni ætti að
umlykja mannkynið allt, ræður
nú aðeins í einstökum löndum,
þjóðabrotum og söfnuðum, sem
liggja eins og eyjar dreyfðar
í brimsollnu mannhafinu. Um-
flotnar af veraldlegri þekkingu,
sorfnar af frelsisþrá, bifast þær
fyrir þungum straumum þróun-
arirmar. Reynist slík kirkja
þess megnug að knýja fram bann
sem stangast jafn harkalega á
við eðli og skilning einstaklings
ins sem við brýnustu nauðsyn
þjóða og alls mannkyns?
Af gömlum blöðum
Framh. af bls. 6
mínu var ekki svarað með rök-
um, og daginn eftir hitti ég
einn fundarmanna á götu, hann
reiddi upp hnefann og sagði:
„f>að væri rétt að ég gæfi þér
á helvítis kjaftinn". Seinna
varð hann vinur minn.
Nokkru seinna skrifaði ég
bæjarráði og fór fram á, að það
léti umsjónarmann sinn krefj-
ast þess, að við fengjum kaup-
samning um íbúðir okkar, eins
og vera bar eftir lögunum, því
annars hefðum við engan lög-
legan rétt til íbúðanna, og það
væri hægt að henda okkur út
fyrirvaralaust. Ég fékk ekkert
svar, og hringdi þá til Bjarna
Benediktssonar, sem var eftir
litsmaður með verkamannabú-
stöðunum fyrir bæinn. Hann
taldi að það gerði ekkert til
þó við hefðum ekki samning,
hafði vist átt tal við Héðin
og trúað skýringum hans. Mér
sárnaði þebta og viðhafði víst
ógætileg orð, en Bjarni rauk
upp. Er ég komst að bað ég
afsökunar á orðum þeim, er ég
hefði viðhaft, og tók upp hvað
okkur fannst að. „Ég skál at-
huga þetta,“ sagði Bjarni, en
ég þakkaði og kvaddi.
Eftir um tvo tíma kom ég
heim, og þá beið Héðinn mín
á götunni, rauður í andliti og
sýnilega reiður. „>að er sjálf-
sagt að þið getið fengið þessa
kaupsamninga, Hannes, annars
þurfið þér ekki að gera kröf-
ur, þar sem bærinn borgaði fyr-
ir yður framlagið.“ Nei, sagði
ég, bærinn borgaði ekki fyrir
mig. „Hvernig fenguð þér þá
peningana", sagði Héðinn. Mér
sárnaði, að hann skyldi vera
að brigzla mér um að ég væri
sveitarlimur og sagði. Hefir ein-
hver kvartað yfir því við yður
að þeir væru ekki frjálst
fengnir. Hann sagði nei, sá að
hann hafði gengið of langt í að
særa mig.
Á aðalfundi árið eftir bað ég
um orðið og ætlaði að halda
ádeiluræðu. Það voru á þriðja
hundrað á fundinum, og allir
örguðu og stöppuðu svo það
heyrðist ekki mannsins mál. Ég
beið glottandi á pa’llinum, og
þegar svolítið sljákkaði sag'ði ég:
Þegar þið eruð búin að tala
saman ætla ég að halda áfram,
eftir það fékk ég gott hljóð.
Og árið þar á eftir náði ég mér
fyrst upp. Reikningarnir sýndu
að ekki var allt með felldu, því
hafði Héðinn ekki tekið eftir,
en skildi það óðar. Honum féllst
um þetta, því Héðinn var
strangheiðarlegur og reglusam-
ur í fjármálum. En við afsak-
anir hans var tortryggnin vak-
in. Ég fór ekki frekar að skýra
þetta, enda var villlan leiðrétt
án tafar.
Já, ég var svarti sauðurinn
í verkamannabústöðunum. Ég
sé ekki efltir að hafa búið þar,
og ég sé ekki eftir aðfinnslun-
um, þó þær væru stundum
nokkuð ruddalegar. Ef enginn
en andmælandinn og ekkert að
hald, fer margt forgörðum fyr-
ir gáleysi. Er formaður félags-
ins, Guðmundur Ó. Guðmunds
son, flutti tillögu um að félags-
menn heiðruðu minningu Héð-
ins Valdimarssonar með veg-
legum minnisvarða, var ég fyrst
ur til að taka undir mál hans.
Héðinn átti það sannarlega skil
ið, það hefði orðið bið á bygg-
ingarframkvæmdum án hans,
þó lögin væru til.
Héðinn var einkennflegt sam
bland af Húnvetndngi og Þing-
eyingi, í aðra röndina yfir-
gangssamur og skapaður fjár-
málamaður, eins og Bjarni móð-
urbróðir hans, en í hina draum-
lyndur, tilfinninganæmur og
hugsjónamaður. Við vorum
fæddir sama daginn, og ég
þekkti hann vel frá því við vor
um unglingar. Eftir að Héðinn
hætti við stjórnmálin, hafði
fengið nóg af svikum kommún-
ista, tók hann annan tvíburann
minn fyrir snúningadreng, var
hnoum mjög góður og borgaði
honum vel. Héðinn var ekki að
erfa við mig strákskapinn,
hann vissi um fátækt mína.
Héðinn var brjósfcgóður og
drenglyndur.
Einn vinur minn frá þess-
um árum er það, sem ég get
ekki gleymt. Það er Magnús
Guðbjörnsson bréfberi, „Mangi
hlaupari," eins og hann var
kallaður. Fyrir honum voru
íþróttirnar heilagt mál, en ekki
hégómi. Ég man að hann kom
með ágæta grein um íþróttirn-
ar til mín, snjalla ádeilu, sem
hann bað mig að lesa yfir og
leiðrétta. Ég breytti engu, að-
eins leiðrétti málvillur. Og svo
kom greinin í Alþýðublaðinu
og vakti athygli. Enginn þorði
að svara henni, en sumir voru
reiðir.
Ég held Magnús hafi verið
sá fyrsti, sem skrifaði um ein-
kennisbúninga handa bréfber-
um. Nú hafa þeir snotra bún-
inga, en áður klæddust þeir
tötrum, enda var kaup þeirra
þá óheyrilega lítið. Magnús
sagði mér frá einum fundinum
um búningana, sem þeir buðu
yfirmanni póstmálanna að koma
á. Hann hélt þar ágæta ræðu
og sagði að sér hefði oftrunn-
ið til rifja útgangurinn á bréf-
berunum hérna. Og á ferðum
sínum erlendis hefði hann oft
verið að dást að glæsibúnaði
bréfberanna þar. Bezt hefði sér
litizt á frönsku búningana, blá-
ar treyjur og hvítar buxur, en
þegar hann sá svo einn
franska bréfberann með rauða
bót á nassinum, þá hefði sér
verið öllum lokið. Þeir geta
verið nógu heiðarlegir í orð-
um Briemamir.
Magnús var alla tíð einlæg-
ur Alþýðuflokksmaður, og
hann skammaði mig oft fyrir
mína pólitík. Ég héld að Al-
þýðuflokkurinn hafi engan
smala áfct Slyngari og betrL
Hann var ekki að tala um
pó'litík við fólkið á kosninga-
daginn, það fann að hann
treysti því. Magnús bara kom
með bíl og flutti alla á kjör-
stað, og var búinn með sitt
hverfi löngu á undan öðrum.
íhaldið þurfti ekki að ætla sér
að húkka nokkra sál í hans
hverfi.
Það var ör við ör á höfðinu
á Magnúsi eftir grjótflísar, því
hann var með fyrstu spreng-
ingamönnunum, þegar engar
hlífar voru. Hann þekkti starf-
ið vel, og hans úrskurðar var
leitað er slys urðu. Magnús
vann erfiða vinnu frá bam-
æsku og hlífði sér hvergi, hann
barðist við veikindi í konu og
börnum, og hélt þó alltaf
kjarkinum. Hann sótti seinni
konuna sína niður á botn í
Reykjavíkurhöfn, þegar hún
var tólf ára, og hann bjargaði
félaga sínum frá drukknun
norður á ströndum, lagði þar
sitt eigið líf í hættu, til að
bjarga félaga. Ég hefi þá trú,
að Guðs miskunnsemi og mildi
sé óendanleg. Magnús vinur
minn féll saman þegar hann
missti seinni konuna. Ég hitti
hann skömmu áður en hann
dó, og er ég frétti lát hans
gladdist ég. Á barnslegan hátt
bið ég fyrir honum, eins og
öðrum vinum mínum.
Árið 1936 gekk ég undir ör-
orkumat hjá Jóhanni Sæmunds-
syni lækni. Það var rækileg
rannsókn, og læknirinn spuxði
mig um fyrri störf og kunn-
áttu. Læknirinn mat mig 80%
öryrkja, sem sé „löglegan ræf-
ill“.
Framkv.stj.: Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar: Siguröur Bjarnason frá Vigur
Matthias Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Hits’tj.fltr.: GJsli Sigurðsson.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 10100.
Útgefandi: H.f. Árvakur, Reykjavík.
19. jan. 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15