Lesbók Morgunblaðsins - 20.04.1969, Blaðsíða 5

minnar og hitar mér um hjarta-
rætur til daganna enda.
En engum félagsskap er þaS
nóg til gæfu og gengis, þótt
grundvallaratriði sé, að eiga
sér mikilhæfa leiðtoga, sem
bera hátt merki hans. Þeir þurfa
einnig að eiga sér stuðnings-
menn og konur, er hlýta leið-
sögn þeirra, fylgja þeim í spor,
og styðja þá í starfi.
Þjóðræknisfélagið hefir einn
ig borið gæfu til þess að eiga
fjölda slíkra velunnara, er
stóðu leiðtogum félagsins fast
að baki í þjóðræknisbaráttunni.
Og svo er fyrir að þakka ,að
félagið á sér enn djúp og víð-
tæk ítök í hugum íslendinga
hér í álfu, jafnframt því og vér
á þessu merkisafmæli féiags
vors, er af trúnaði við málstað
verðuga virðingu og þökk,
minnumst vér einnig „hinnar
hljóðu fylkipgar" félagsfólks
vors, er af trúnaði við málstað
félagsins hefir í kyrrþey, en
af mikilli fórnfýsi, unnið að
málum þess. Þeim sé einnig öll-
um hei'ður og þökk!
En vér fslendingar vest-
an hafs höfum eigi staðið einir
í starfi og stríði í þjóðræknis-
baráttu vorri. Frá upphafi fé-
lags vors hafa oss verið réttar
bróðurhendur til stuðnings
heiman um haf. Eigi verða nöfn
þeirra mörgu og kærkomnu
heimsækjenda talin hér, þótt
meir en maklegt væri, en öll
eru þau letruð rúnum virðing-
ar og þakkarhuga á minning-
arspjöld vor og söguspjöld fé-
lags vors.
„Sagan endurtekur sig.“ sann
ast á oss. Á þetta 50 ára af-
mælisþing vort hefir Rikis-
stjórn íslands sýnt oss þá
miklu sæmd, að senda oss sem
sérstakan fulltrúa sinn hæst-
virtan dóms- og kirkjumála-
ráðherra fslands, herra Jóhann
Hafstein, og aukin sæmd er oss
Framh. á bls. 13
En þeir hinir sömu myndu hins
vegar alls ekki vera hlynntir þeirri
afstöðu gagnvart nazismanum.
•
E N menn skyldu hafa sama
varnagla á um Sovétríkin og
Þýzkaland. Conquest færir okkur
heim sanninn um, að í Sovétríkj-
unum hafi átt sér stað fjölda-
morð, pyntingar og ofsóknir —
tortíming milljóna manna. Og þeir
valdamenn, sem við þekkjum i
Sovétríkjunum í dag. eru beinir
arftakar Stalins og bera brenni-
mark gerða hans. Þeir hafa flest-
ir fengið stjórnmálalegt uppeldi
sitt undir handarjaðri Stalins fyr-
ir 30 árum. Þeir döfnuðu og juk-
ust að valdi með þeim aðferðum
sem viðgengust undir stjórn
hans. Hendur þeirra eru drifnar
blóði þeirra manna, sem Stalin
lét lífláta, og hversu mjög, sem
þeir afneita Stalin í orði, tekst
þeim aldrei að hvitþvo sjálfa sig.
,,Blut ist ein ganz besonderer
Saft", sagði Goethe. Blóð er
vökvi sérstakrar tegundar. Þeir
sem það bergja, losna ekki við
áhrif þess fyrr en eftir gagngera
og erfiða lækningu, eins og áfeng
issiúklingar þurfa að gangast und
ir til að losna úr vitahring sínum.
Stjórnmálamennirnir, embættis-
mennimir og tæknifræðingarnir
sem stjórna í Rússlandi í dag,
Framth. á bls. 13
Myndskreyting: Hreinn Friðfinnsson.
Nikos
KAZANTZAKIS:
STUTTUR BÓKARKAFLI
g safna verkfærum mínum saman: Heyrn, sjón, ilaman, smekk — og heila
Það er komið kvöld, vinnudagurinn á enda, og ég hverf eins og moldvarpan til
heimkyrma minna, jarðarinnar. Ekki vegna þess að ég sé þreyttur á vinnu minni,
heldur vegna þess að nú er komið sólsetur.
Sólsetrið er komið, útlínur fjallanna hverfa, en á fjalllendi heila míns ar enn
bjart, og nú kemur hin heilaga nótt hún stígur upp af jörðinni, stígur niður frá
himnum, og birtan hefur svarið að hverfa ekki, þó veit hún að hún á engrar
björgunar von, hún hlýtur að slokkna.
f síðasta skipti lít ég í kringum mig.
Hvað á ég að kveðja? Fjöllin, hafið, vínekrurnar, dyggðina, syndina og ferskt
vatnið? Til einskis, til einskis — allt hverfur það með mér í skaut jarðarinnar.
Hverjum á ég að trúa fyrir gleði minni og sorgum, leyndannáium æsku minnar, lik-
um þrám Don Quixotes, hinum bitra fundi mínum síðar við guð, og fundum minum
við fólkið, og síðasta sigri ævi minnar, hinu taumlausa stolti, sem brennir, en berst
þó til hinztu stundar, neitar að verða að ösku. Hverjuir. á ég að segja hversu oft, á
meðan ég klöngraðist guðs bratta og grýlta v-jg, féll og rann til baka. hve oft ég
stóð upp, blóðugur og hélt áfram að klifra.
Hvar finn ég þá sál, sem eins og mín hefur verið særð hundrað sinnum án þess
að biðjast vaegðar og sem ég get skriftað hjá Ég kreisti hnaus af mold Krítar í
hönd minni. Ég hef alltaf haft hana með mér. þessa handfylli af mold. Á öllum ferð-
um mínum og á öllum þungum stundum hélt ég henni í hendi minni og sótti til henn-
ar þrótt, eins og ég héldi í höndina á góðurn vini En nú er komið sólsetur og
vinnudagurinn á enda, til hvers á ég nú að nota þessa orku? Ég þarfnast hennar
ekki framar, og þó held ég á þessari krítversku mold í hendinni, þrýsti hana af
ósegjanlegri ástúð, kærleika og þakklæti, eins og ég héldi um brjóst elskaðrar
konu á kveðjustund. Þessi mold er ég, það sem ég var og mun alltaf verða. Andráin,
hamslausa krítverska mold, þegar þér var þvrlað upp og þú gerðist baráttufús
manneskja er liðin hjá og horfin líkt og elding '
Hvílík barátta, þvílíkt stríð, hvílíkur flótti frá dýrinu, mannætunni, rándýrinu
ósýniiega, hversu óttalegur, himneskur og djöfullegur máttur er ekki þessi ögn
af krítverskri mold! Hnoðuð saman með blóði, svita og tárum. Hún varð að mann-
eskju og hóf uppstigninguna — til þess að komast hvert? Hún kiifraði lafmóð upp
dökk fjöll guðs til þess að fá að sjá auglit hans.
Og þegar hún loksins síðustu árin full örvæntingar skildi að fjal'lið hafði ekkert
andlit, hversu mikinn kjark og ótta þurfti hún ekki að má hin hráu form út og
gefa þeim andlit — mitt eigið andlit. En nú er vinnudagurinn á enda og ég tek
verkfærin saman. Það munu koma aðrir moldarhnausar til þess að halda barátt-
unni áfram. Við, hin dauðlegu erum heil herfylking ódauðlegra, blóð okkar rauður
kórall og við búum á eyju, sem flýtur á hyldýp'-
Guð vill láta skapa sig, ég hef lagt til rauðan eðalstein minn, einn dropa blóðs til
þess að hann megi verða til, að hann týnist ekki, svo hann geti haldið í mig svo
ég týnist ekki, ég hef gert skyldu mína. Lifið heil!
Ég rétti út höndina, tek um hurðarhún jarðarinnar til þess að opna og ganga
inn, en ég hika andartak á þröskuldi ljóssins. Það er erfitt, mjög erfitt að slíta
augu, eyru, já allt sem býr innra með mér frá grjótinu og gróðri jarðar. Þú segir:
— Ég er saddur, ég er rólegur, ég vil ekki meira, ég hef gert skyidu mína og nú
fer ég, en hjarta þitt heldur dauðahaldi í grjótið og gróðurinn, veitir viðnám,
biður: Dvel!
Ég reyni að sætta hjarta mitt, sætta það svo bað játi af fúsum vilja. Svo við hveirf
um ekki af jörðinni grátandi eins og þrælar, pein hafa verið laimdir, heldur eins
og konungar, sem hafa etið sig sadda og drukkið lyst sina, standa upp frá borðum
og óska einskis meira. En hjartað slær í brjóstinu, kveinkar sér og hrópar: Dvel!
Ég stend kyrr og horfi á birtuna í síðasta sinn, og hún kveinkar sér eins og
mannshjartað og berst eins og það.
Dökk ský hafa safnazt saman á himninum og volgir regndropar falla á varir
minar. Jörðin angar og ljúf, lokkandi rödd stígur upp frá henm: Komdu, komdu —
Dropamir verða að rigningu. Andvarp fyrsta næturfuglsins heyrist og sorg
hans leggst yfir húmdökkt laufið, svo veikt, svo blítt í röku laufinu. Friður, mik-
ill, góður friður, eniginn í húsinu, og þarna þyrstir akrarnir, þeir drekka í þögulli
hamingju fyrsta regnið. Jörðin eins og barn við móðurbrjóst og teygar mjóikina.
Ég lokaði augunum, ég hélt enn á Krítverska moldarhnausnum í hendinmi, og ég
blundaði. Mig dreymdi.
Það var þótti mér, dagrenning, yfir mér titraði morgumstjúman, ég var hræddur,
ég hugsaði, nú dettur hún niður, ég hljóp, hljóp milli einmana. naktra fjalla, aleinn.
í austri rann sólin upp, en það var engin sól, það var bræðsluketill úr málmi,
fullur af brennandi kolum. Loftið var sjóðandi. Oðru hverju flögraði ein og ein
akurhæna upp af klettunum, og hló að mér, úr hreiðri í fjallinu flaug hrafn upp
þegar harun sá mig. Hann hefur áreiðanlega beðið eftir mér og hann elti mig og
hló hátt. Ég reiddist, beygði mig og tók upp stein til þess að kasta á eftir honum,
en hrafninn hafði tekið sér nýtt gerfi, hann var orðinn að litlum emi og hann
hló að mér. Ég varð óttasleginn og tók aftur að hlaupa. Fjöllin fóru í hringi og
ég hljóp í hringi með þeim, hringirnir urðu æ þrengri og mig svimaði. Fjöllin
dönsuðu í krintg um mig og ég fann skyndilega að það voru ekki fjöll, heldur
steinrunnir heilar frá fornöld, og hátt uppi á kletti hafði verið reistur hrikalega
stór kross og á hann var risastór slanga úr málmi krossfest.
Elding fór gegnum heila minn og iýsti á fjöllin urnhverfis mig. Ég starði: Ég
var komiinn inn á hina hræðilegu eyðimörk þar sem Gyðingar gengu fyrir þús-
undum ára, með Jehóva í fararbroddi, þegar þeir flúðu hið gó'ða, ríka land Faraós.
Sú eyðimörk varð að báli, og í því báli mótuðnst ísraelsmenn við hungur þorsta
og fordæmingu. Ég varð gripinn ótta, ótta og gleði. Ég hallaði mér upp að kletti
og lokaði augunum til þess að gleyma svimanurn og um leið hvarf allt, sem var
umhverfis mig. Grísk strandlengja breiddi úr sér fyrir framan mig, dökkblátt haf,
rauður bjarmi og kiettar og in.n á milli klettanna kolsvart gap.
Ég gekk um án markmiðs, féll ofan í ískalt vatn, yfir höfði mér héngu bláir
dropasteinar og umhverfis mig gnæfðu risastór líkneski úr steini sem gljáðu og
hlóu í eldskininu.
Þetta gap var móðurskaut hins mikla fljóts, sem það hafði verið yfirgefíð og
stóð eftir tómt. Málmslangan hvæsti reiðilega. Ég opnaði augun og sá aftur fjöllin,
eyðimörkina, hyldýpið, mig var hætt að svima allt vair kyrrt og bjart yfir. Ég
skildi: Hér hafði Jehóva gengið, og fótspor hans markast í brennandi bergið.
Ég var komin á braut guðs, ég fylgdi henni, fetaði í fótspor hans.
— Þetta er vegua-imn, sagði ég í dranmnum, þetta er vegur fólksins og það
fimnst enginm annar.
Um leið og ég mælti þessi djarflegiu orð varð ég fyrir hvirfilbyl, sterkri vængir
Framh. á bls. 13
20. apríl 1963
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5