Lesbók Morgunblaðsins - 11.05.1969, Blaðsíða 2

un höfðu f&ngið, skorti reynslu
til almenms flugs.
Einnig var nauðsynlegt að
hafa staðgóða enskukunn áttu.
Eftir stríðið höfðu Evrópubúar
tekið upp kerfi Bandaríkja-
manna í skipulagi flugLeiða og
enskukunnátta var bráðnauð-
syn í talsambandi við flug-
menn.
Þá loks kom skipun frá
Moskvu að halda skyldi um-
fram allt lífinu í flugfélagi okk
ar. Það var mikilvægt sambandi
Rússa við hinn frjálsa heim.
Rússar höfðu sjálfir ekki yfir
að ráða neinmi flugleið til vest
urlanda og notuðu Tékkneska
flugfélagið til þeirra hluta.
Nú var undir eins tekið til
og byrjað á því að uppræta
framkvæmdastjórana og aðra
yfirmenn. En flugliðið var látið
kyrrt enn um sinn, enda þótt í
það væri bætt mörgum nýjum
aðstoðdirflugmönnum, loftskeyta
mönnum og flugfreyjuim, sem
ÖR höfðu litla tækniþekkingu
og enga reynslu. Tiligamgur
þeirra var tvenins konar: að
verða sér úti um reymslu í
farþegaflugi, svo að þau gætu
yfirtekið störf okkair einn góð-
an vegurdag og á hinn bóginn
að njósna um okkur. Þau höfðu
skipanir sínar baint frá Örygg-
isráðuneytimu.
Við vissum öll, að á ferðum
til útlanda mundu flugfreyjurn
ar liggja á hleri við dyr flug-
stjórans og siglingafræðingsims
á hótelum. Þau eru orðin æði
mörg þau skipti, sem fluigfreyja
hefur hrasað inn um dyrnar
þegar ég hef skyndilega svipt
upp hurðirmi:
Þessu nýja fólki var einnig
ætlað að læra ensku hið snatr-
asta, einkum og sér í iagi þau
orð og setningar, sem þurfti til
að fá lendmgarKeyfi og anmað
slíkt. Stundum var áhöfn úr
þessu nýja liði sett til starfa
á alþjóðlegri flugleið til reynslu
Sú reynslia var ævinlega slæm.
Ef flugtuminn notaði orð og
setnimgar, sem þessi reynslu-
áhöfn kunni ekki utambókar,
þá fékk hún emgan botn í leið-
beinimgarmar. Eftir hverja ein-
ustu atf þessum tilraunium fletng
um við mótmæli frá bamdarísk-
um yfirvöldum í Framkfurt og
öðrum nálægum stöðum. Einn
daginn töldum við 40 slí'kar
mótmælaorðsendingar, sem bor
izt höfðu á eirxum mán/uði!
Vegna þessa var okkur hin-
um eldri og reyndari leyft að
fljúga — og við raumar neydd-
ir til þesG — en vörðurinm um
okkur var tvöfaldaður. Það bar
ósjaldam við, að einhver okkar
sneri ekki aftur. Það voru
venjulega þeir, sem áttu enskar
koniur, sem komizt gátu úr
laedi vegna brezkra vegabréfa
sinna. Hver slíkur flótti varð
þess valdandi, að nýjar og
strangari reglur voru settar.
okkur var haldið um smátíma
á jörðu niðri en síðan leyft að
fljúga aftur. Um einn tíma vor-
um við látnir fljúga á hverj-
um degi, en ákvörðunarstað
haldið leyndum fyrir oktourþar
til hálfri stundu fyrir brottför.
Vegabréf okkar voru geymd í
peningaskáp á flugvellinuim í
Prag og aðeinis fenigin okkur
við brottför og síðan tekin af
okkur aftur um leið og við stig-
um út úr vélinni í Prag er heim
kom, vegna þeirra lagagreinar,
að enginn borgari megi balda
vegabréfi sínu af því, að það
sé ríkisins eign.
FLÓTTI
FRÁ
PRAC
Prchal flugstjóri.
ÖnnUT varúðarráðstöfun var
sú að leyfa engum ókvæntum
flugmianni að fljúga. Kommún-
istamir voru ömggari um hina,
sem fjölskyldu áttu, sérstak-
laga ættu þeir böm, en á þau
var litið sem gísla. Þetta var eitt
hvert öflugasta vopnið. Það ollM
því, að við héldum áfram að
fljúga — og koma til baka.
Það var erfitt að fá vara-
hluti í flugvélar okkar. Þessi
er leiðin, sem kammúndstar
fundu til að kaupa vara-
hlutina fyrir 'íig og borg-
uðu i erlendum gjaldeyri. Síð-
am sá þessi milliliður um að
koma vörunum til einhvers
failsks ákvörðunarstaðar í hlut
lausu landi eins og Svíþjóð.
Þetta var bragðið: Enda þótt
vöruniar væru sendar frá hiut-
la/usu landi til amnars hlutiauss
lands, var það samt alltaf mieð
viðkomu í Prag. Og í Prag voru
vörumar kyrraettar.
Árið 1949 lá við, að tékkn-
esku kommúnistarnir næðu í
fjórar Skymasterfl ugvélar frá
Bandaríkjunium með þessum
hætti. Og það beina leið frá
Bandarikjunum. Nokfcuð af
vanahlutum í þær voru þegar
komnir til Evrópu, þegar banda
rísk yfirvöld uppgötvuðu bragð
ið og komu í veg fyrir það.
Til að bæta okkux upp þetta
óvænta tap á Skymastarvélun-
um, var Tékkneska fliuigféliag-
iniu leyft að kaupa þrjár vélar
af gerðinni Iljushin 12. Auð-
vitað varð félagið að borga í
dollurum. Og síðan femgum við
í hendurnar þessar rús&nesku
vélar, sem samkvæmt tilskipun
Knemlarbóndams var „nýtízku-
legasta flutningatæki heirns,
langt á undan nýjustu bainda-
rísku flugvéiuruum." Aðeins
einn flugmanma okkar lét uppi
skýiaust álit sitt á Ujushin 12.
Hann var fangelsaður.
En yfirboðarar akkar hljóta
samt að hafa verið samia álits
og við sjálfir um þessi skrapa-
tól. Aðeins reyndustu Flug-
mennimir fen'gu leyfi til að
fljúga þeim. Það þýddi að emg-
inn kommúnisti flaug Iljushin-
vél fyrir Tékkneska fkigfélag
ið. Jafnvel hin staðgóða þekk-
ing þeirra á kreddubók Marx
og Engeis gat ekki orðið þsdm
að liði við stjóm þvílíknar
duttlumgaskepnu, sem þessi vél
var.
Þannig varð það, að þessum
Iljushinvélum, þessu stolti rúss
neskra flugvélasmiða, var að-
einis flogið af fyrrverandi
brezkum „flugbófum" eins og
við vorum kallaðir.
Okkur var ekkert of vel við
þennan forgangsrétt. Það var
ískyggilegt starf að fljúga II-
jushin 12. Og það var engin
framtíð í því. Jafnvel þótt fiuig-
maðurinn kæmist lífs af úr flug
slysi, yrði honium elkið beint á
sakamanniabekkinn, ákærður
um ,, skemm d ar verk' ‘.
Árið 1950 færðist nýtt lif í
kúgumaraðferðir kommúnista í
Tékkóslóvakíu. Aðstaða innan
Tékknieska flugfélagsins varð ó-
þolandi. Erlendir njósnarax
vöktu yfir hverju spori okkar
á flu'gvellinum. Leyndir hljóð-
nemar voru um öll herbergi
okkar. Enginn var öruggur um
sig. Við vissum aldrei, þegar
við snerum aftur úr ferð til út
landa, nema lögreglan biði okk
ar á flsugvellimum.
Og ekki gátum við hætt hjá
flugfélaginu! Vinmumálastofn
unin ieyfði okkur ekki að
skipta um vinnu, veigea þess,
að það var litið á það sem
„skemrndairverk“ gegn fimm ára
áætluninni að skipta um starf
án leyfis stjórnarinnar. Slíkt
endaði aðeins með fangabúða-
vist vegna „andúðar á vinmu“
Nokkrum sinnium benti það,
að farþegi neyddi flugmann til
að breyta stefnu á fkigi og
halda til Múnchen. Til að koma
í vag fyrír slíkt voru gerðar
enn nýjar ráðstafanir. Fyrir
hverja flugferð voru íarþeg-
amir ramnsakaðir og gen.gið úr
Skugga um, að þeir bæru ekki
á sér vopn. Síðan gengu tveir
þrælvopnaðir lögreglumenn um
borð. Aranar hélt til stjómklef-
aras til að gæta áhafmarinnar,
en hinn sat í farþegarýminu.
Þessu var aflétt um tíma var-
ið 1950 og áður en þrjár vikur
liðu höfðu þrír tékkneskir flug
menin strokið til Erdimg á Vest-
ux-Þýzkalandi og tílkið með sér
þrjár flugvélar. Þeir höfðu all-
ir breytt stefnunmi á leiðirani
frá Brno til Prag. Ailir voru
þeir fyrrveréuidi RAF-flug-
menn.
Eftir það hertu kammúnistar
tökin á ný. Það var tekið til
við þjálfun reyndna kammún-
ístískra áhafna jafnt í dag sem
næturflugi, til þess að þeir
gætu sem fyrst yfirtekið störf
okkar hinna.
Okkur varð ljóst, að ef við
ætluðum að sleppa undan kúg-
urumum urðum við að vera smar
ir í snúnimguim. Laragt var síð-
an við höfðum lagt á ráðin með
þetta. Við höfðum síðan breytt
þeim lítillega í samræmi við
nýjar varúðarráðstatfamir. Ég
verð meira að segja enn að
halda leyndum mörgum brögð-
um, sem við notuðum við flótta
okkar.
Nótt eftir nótt sátum við á
löngum fundum og skipulögð-
um hvert smáatriði nákvæm-
lega. ^
Það var næstuim ógemimgur
að korna þessum f undum í krirag.
Vörður var um alia flugmenn
jafnt dag sem nótt. Eftir að við
höfðum leynilega valið móts-
stað neyttum við araigrús bnagða
til að komast þanigað óséðir.
Við vissum að veggirnir höfðu
eyru — og siminn líka.
Ef félagi minn einhver vildi
ná saimbandi við mig, þá lét
hann mig vita um komu sína
með ýmsum hætti. Þetta voru
fyrir fram ákveðnar varúðar-
ráðstafanir. Á tiltekinni stundu
beið ég svo við síni'ann.
Hann hriragdi á slaginu. Síð-
an hringdi aftur ag enn í
þriðja sinn. Svo hætti hainn.
Nákvæmlega einni og hálfri
mínútu síðar hriragdi síminn aft
ur. Þá tók ég hann upp og
vissi að þetta var félagi minn.
Hann gat sagt ýmislegt í sím-
ann, eins og: — Sástu fótbolt-
ann klukkan 9 í gær? — eða
bann minntist á leikrit, sem
gekk þá í Prag eða kvikmynd.
Það skipti ekki máii. Aðalat-
riðið var tírninn sem hann haifði
nefnt. Eitt sinn var rétti timinin
eirani klukkustund síðar en hann
tiltók og um annað 'skeið einni
stundu fyrir. Við breyttum
þessu oft svo, að það hefði
reynzt njósnara mjög erfitt að
kamiast að hinu rétta, jafnvel
þótt hann heyrði samtölin.
Eitt mesta vandamálið var
það að finna góðan lendimgar-
stað handa flóttavélinmi. Þetta
væri ekki vandi í Bamdaríkj-
unum en það var vandi í hinmi
litki Tékkóslóvakíu með flug-
val'li sem voru aðeins fáeinar
ekrur að flatarmáli.
Vikum saman leituðum við um
landið í bílum okkar að hsefi-
Legu lendingars'væði. Um þetta
leyti var allra þjóðvega í lamd-
inu gætt af lögregiumni, sem
stöðvaði alla bíla, krafði far-
þega um vegabréf eða nafn-
skírteini og vildi vita um
ákvörðunarstað og tilgamig ferð-
arinmiar.
Við höfðum ákveðið nokkra
hentuga staði úr lofti, en þar
urðum við að treysta á mirani
okkar, því ekki gátum við misrkt
þá inn í kortin. Vegna þessa
fundum við oft ekki vellina og
þegar við fundum þá loks voru
þeir aranað hvort of litlir eða
of gljúpir.
Og jafnvel þótt við fyndum
völl, sem hentaði okkur í öllu
urðuim við að hafa stöðugar gæt-
ur á honuim. Það þurfti að taka
svo margt til greinia. Við urð-
um að vita nákvæmlsga uim
uppskerutímania því ekki máttu
vera bændur við vöilinn, þegar
við lentum.
Ég helld við höfum ákveðið
fimim endanlega brottfarar-
daga, sem við urðum að hætta
við á síðasta augnahliki.
Eirau sinini var mér sagt frá
litlum flugvelii sem verið haifði
í einikaeign fyrir stríðið. Hann
var um 100 mflur fyrir utan
Prag, en það var heldur ianigt
fyrir okkur. Samt sem áður
sendi ég tvo vini mína að líta
á hann. Við höfðum frétt að
vallariras væri ekki gætt.
Vinir mínir óku til vall'arins,
Skildu bílinn eftir í skógi þao-
rétt hjá og gengu það, sem eftir
var leiðarinnar. Um leið og þeir
komu út úr skógiraum sáu þeir
tvo verði standa við ainnian
brautarendanin. Þeir stumgu sér
uimsvifalaiust inn í skóginn atft-
ur. Hefðu verðirnir koraiið auiga
á þá, hefðu þeir undir ednis
krafizt nafnskírteina. Þeir hetfðu
auk þess ekkl erazt anaartaK
um það, hver tilgangur þess at-
vinnuflugmarans væri sem var
á vakki kringum yfirgefinn
©irakaflugvöll. Á þessum tímia
hefði þetta nægt sem söranun
og vinir mínir feragið vist í
nauðuragarvinniubúðum jafnvel
þótt þeir hefðu aðeins verið í
skemmtiferð. Þeir hlupu því
eiras hratt og fætur toguðu
gegraum skóginn, stukku upp í
bílinn og óku svo snarlega á
brott að bíllinn dugði ekki nema
rétt til borgarinnar aftur!
í anniað sinn fundum við stærri
völl skammt frá Prag. Einn
kostur við hainn var sá, að korn
akur skyldi honum svo að haran
sást ekki frá veginum. Við
ákváðum brottfarardag, ien þeg
ar hanin ratnn upp hófst korn-
uppskeran einnig!
Næsti völlur, sem við kus-
um var hjá plómugerði einu.
En hvernig sem á því stóð, þá
hófst plómuuppskeran nákvæm
lega sama dag.
Síðdegis hinn 28. september
fór ég stutta ferð til baðstaðar
nærri tékknesku landamærun-
um. Morguininn eftir lenti ég á
Priagflugvelli og fór iran í veit-
iragaskálairan að fá mér kaffi-
bolla. Nokkrum andartökum síð
ar kom til mín Kaucky flug-
stjóri, reynislutflugmiaðuir félags
ins. Hann fékk sér sæti.
— Ertu með bílinm þinn hér
við völlimn? — spurði haran
nöklkuð hátt.
— Já, svaraði ég — hvers
vegna spyrðu?
— Vaeri þér saroa þótt þú
ækir mér á lögreglustöðina —
sagði hamn, — ég þarf að ná í
nafnskírteinið mitt. —
Ég skildi samstundis að sam-
talið var aðeins yfirskin. og
varúðarráðstöfun ef njósraari
skyldi leyraast í skálanium. Hann
hlaut að vilja mér eitthv-að mjög
áriðaindi fyrst hann tók mig
svoraa tali á almannafæri. Það
vakti ætíð grundsemdir, þegar
tveir fyrrverandi RAF-fiiug-
menn ræddust við á slíkum
stöðum.
Við ókum frá vellinum og inn
í borgina þar sem ég sleppti
'honuim úr fyrir fi'amari lög-
reglustöðina. Ferðdn tók 20 mín
útur og á misðan ræddum við
málið.
Um leið og við komum inn í
bílinn sagði Kaucky — Það
verður á morgun. Þetta er síð-
asta 'tækifærið. J. sagði mér í
dag að mér yrði sagt upp á
mánudag. Það ©r þegar búið að
undirrita tilskipuniraa. — .
Ég kiníkaði kolli. Við höíð-
um tneyst á aðgang Kaucky
fiugstjóra að fiugvölliumum, þar
sem hann var reynslufliuigmað-
ur. Án hains aðstoðar væri úti
um okkiur.
— Verður það fyrsti eða ann
ar völlur? — spurði ég.
— Hvorugur, svaraði Kauc-
ky — Það er nýr völlur ég sá
haran úr lofti í morgun. Við
förum þanigað eftir mat í dag.
Hanin ieit mjög vel út úr lofti.
Hann dro upp kort og benti
á staðiran. Við ákváðuim -að hitt
ast þar síðar um daginn. Ég
ætlaði nyrðri leiðina frá Prag
en hann þá vestairi, etf svo
færi að við yrðum stöðvaðir
einlhvensstaðar og spurðir.
Áður en hann fór út kvaðst
hann m-undu hitta mig hand'an
þorpsiras K. . . sem er tíu míl-uim
utan Prag.
Þorpið er í sömu átt ag Miida
FramihaM á bls. 15.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
11. maí 1969