Lesbók Morgunblaðsins - 06.07.1969, Side 6

Fundur landsins og land-
nám eru vitanlega að því leyti
merkustu viðburðir í sögu lands
ins sem þeir eru nauðsynlegur
undanfari alls þess, sem hér hef-
ir síðar gerzt. Og vafalaust hafa
margir landnámsmenn vorir unn
ið afreksverk um byggingu
landsins. En landnámin eru þó
eigi svo margþætt né svo mik-
il vitraun sem setning Alþingis
var, stofnun allsherjarríkis og
setning laga handa landsmönn-
um öllum. Það er hið ágætasta
verk og hafa margir góðir menn
að því unnið, enda þótt Úlf-
ljótur hafi mest í því átt. Það
hefir kostað mikinn tíma og
fyrirhöfn, og hefir útheimt marg
ar skýringar og fortölur. Hafa
höfðinigjar þeir, setm Úllfljótur
ráðfærði sig við áður en hann
sigldi, sennilega unnið nokkuð
fyrir málið, og svo Grímur geit-
skör, er hann fór um landið.—
Svo sagði Einar prófessor Arn-
ómsisioai. (Skímir 1930).
Ingólfur hét maður norrænn,
er sannlega er sagt, að færi
fyrstur þaðan til íslands, þá
er Haraldur hinn hárfagri var
sextán vetra gamall, en í annað
sinn fám vetrum síðar. Hann
bygigð'i suður í Beykj.arvík. —
Svo segir Ari fróði í ísiieinid-
ingabók. En í Hauksbók Land-
námu segir svo: Ingólfur tók
sér bústað, þar sem öndvegis-
súlur hans höfðu á land kom-
ið. Hann bjó í Reykjarvík. Þar
eru enn öndvegissúlur þær í
eldhúsi. En Ingólfur nam land
milli Ölfusár og Hvalfjarðar og
öll nes út. Hann var fræg-
astur allra landnámsmanna, því
að hanin kom hér að aiuðu landi
og byggði fyrst landið, og gerðu
það aðrir landnámsmenn eftir
hans dæmum síðan. Ingólfur
átti Hallveigu Fróðadóttur, sy3t
ur Lofts hins gamla. Þeirrason
var Þorsteinn, er þing lét setja
á Kjalarnesi, áður alþingi væri
sett.
Ingólfur var frægastur allra
landnámsmanna vegna þess að
hann nam hér fyrstur land.
En ekki ætti hann síður að
vera frægur fyrir hitt, að af-
komenidur hains og venzlamenin
stjórnuðu landinu fram að
kristnitöku, eins og enn mun
sagt verða.
Dr. Guðbrandur Vigfússon
leit svo á, að þótt talið væri
að ísland hefði byggzt úr Nor-
egi, þá hefði komið hingað á
landnámsöld álíka margt fólk
af keltnesku kyni eins og
norsku.
En norska kynið var „herra-
þjóðin í landinu, eins og glöggt
má sjá af fornsögunum, ogþær
sýna líka að norsk menning
og norskur hugsunarháttur hef-
ir verið hér yfirgnæfandi.
í Noregi var byggð hagað
öðruvísi en í öðrum germönsk-
um nágrannalöndum. í Svíþjóð,
Danmörku og Þýzkalandi bjuggu
menn í þorpum, en í Noregi
voru sérstök bændabýli, og
sama varð reglan hér á landi.
Þeir, sem fyrstir komu, námu
mjög við lönd, en byggðu þau
svo skipverjum sínum og öðr-
um er seinna komu. Með þessu
móti höfðu þeir nokkurn lið-
sityrk, ef á þá yrðii ráðizt
og jatfnframt voru þeir þá
höfðingjar, hver í sínu land-
námi. Vegna þessa stefndi allt
að því, að hér risi upp smá-
ríki, eins og var í Noregi áður
en Haraldur hárfagri lagði land
allt undir sig.
Þessiiir fynstu béinaðslhötfðiinigj -
ar stjórnuðu svo landinu um
hríð, án þess að nokkur sam-
eigimleg lög væru bér gildamdi.
Að vísiu komu þeir mieð nioktor-
ar- norsitoaæ vemjur viðvítojairadi
eignarhaldi einstaklinga, kaup-
sitoap, hjúsikap, um enfðir, hetfnid
ir fyrir víg o.s.frv. En þetta
gat orðið breytilegt eftir hér-
uðum er fram í sótti og sáu
framsýnir menn hver voði var
búinn innanlandsfriði ef fram-
vimdiam yrði sl'iík. Nauðsym væri
að stofna hér þjóðfélag áður en
í óefini væri komið.
Þá var það, að Þorsteinn
Ingólfsson stofnaði Kjalarnes-
þing og „höfðingjar þeir, er að
því hurfu“, eins og Ari fróði
kemst að orði. Tveir aðrir af
stofnendum þingsins eru nefnd-
ir Helgi bjóla, tengdasonur Ing-
ólfs og örlygur gamli á Esju-
bergi, og voru þeir báðir kristn-
ir. En svo hafa aðrir höfðingj-
ar bætzt í hópinn og þeir hafa
átt heima í Borgarfirði og Ár-
nessýslu. Þetta þing skyldi setja
lög er giltu á yfirráðasvæði
þess og dæma um mál manna.
HVENÆR VAR KJALAR-
NESÞING STOFNAÐ?
Það skiptir nokkru máli ef
unnt er að ákveða hvenærþing
þetta var stofnað, því að með
hverju ári fjölgaði mikið fólki
í landinu og þá um leið ýfing-
um og ófriði milli manna. Með-
am emigar reglur voru til að fara
eftir í viðskiptum manna, var
óhægt um vik að setja
miður deiluir.
Kjalarnessþings er getið í ís-
lendingabók, Landnámu Grettis
sögu, Harðarsögu og Kjalnes-
ingasögu, en hvergi er þess get-
ið hvenær það var stofnað.
f Grettissögu segir, að
skömmu eftir útkomu Önund-
air tréfótar, sem bjó í Kailidbaks-
vík á Ströndum, „hófust deil-
ur þeirra Ófeigs grettis og Þor-
bjarnar jarlakappa og lauk svo,
að Ófeigur féll fyrir Þorbirni
í Grettisgeil hjá Hæli. Þar varð
mikill liðsdráttur að eftirmáli
með sonum Ófeigs. Var sent
eiftir Önundd tir'éfæti og rei’ð
hann suður um vorið“. Önund-
ur var ^ tengdasonur Ófeigs
grettis. Á leiðinni suður gisti
hann í Hvammi hjá Auði djúp-
úðgu. Hún bað að Ólafur feil-
an sonarsonur sinn mætti ríða
með honum suður til að biðja
Alfdísar hinnar barreysku, og
að hann styddi það mál. Tók
Önundur því vel. Þegar hann
hitti svo vini sína og mága, var
talað uim vígsimiáliin, „oig voiru
þau lögð til Kjalarnessþings,
því að þá var enn eigi sett al-
þingi. Síðan voru málin lögð í
gerð, og komu miklar fébætur
fyrir vígin, en Þorbjörn jarla-
kappi var sekur gerr. . . .Þetta
haust fékk Ólafur feilan Alf-
dísar hinnar barreysku. Þá and-
aðist Auður hin djúpúðga, sem
segir í sögu Laxdæla“.
í Tímatalsritgerð sinni telur
dr. Guðbrandur Vigfússon, að
Auður djúpúðga muni hafa and-
ast á árunum 908—910. Nokkru
fyrir þann tíma hlýtur Kjalar-
nesþing því að hafa verið
stofnað. Af frásögn Ara fróða í
íslendingabók mætti ráða, að
Kjalarnesþing hefði upphaflega
aðeins verið fyrir landnám
Ingólfs Arnarsonar, því að þar
segir, að Þarsteinm Inigóifsson
hafi haft þetta þing, „og höfð-
ingjar þeir, er að því hurfu“.
Er þair með getfið í skyn, að
smám saman hafi honum bætzt
samlþiinigstmeiim, og gart það vel
tekið nokkur ár að þingháin
næði alla leið austur að Þjórsá.
Hér vetrður því að álykta svo
sem Kjalarnesþing hafi verið
stofnað rétt upp úr aldamót-
um 900. Nú telur og dr. Guð-
brandur Vigfússon að Ingólf-
ur Arnarson muni hafa dáið um
900 og getur þess að menn ætli
að þingið hafi verið stofnað eft
ir hans dag. Bendir það til þess,
að þingstofnunin hafi ve.rð
fyrsta verk Þorsteins Ingólfs-
soniair eftir að hann tók við
mannaforráðuim í héraði.
Þing þetta mun hafa verið
stofnað að fyrirmynd norsku
fylkj aþinganna á Frosta, Gula
og Eiðsvelli, og það mun hafa
verið orðið aldarfjórðungs gam
alt þegar alþimigi vair stofnað.
HVAR VAR ÞINGIÐ HAÐ?
Aðeins á einum stað er þess
getið, hvar Kjalairruesþinig var
háð. Nú þekkist þetta örnefni
ekki lengur.
Vegna nafns þingsins héldu
menn lengi vel, að það hefði
verið háð á Kjalarnesi. Jónas
Hallgrímsson tók sér fyrir hend
ur sumarið 1841 að finna þing-
staðinn og leitaði upplýsinga
víða. Honum var bent á Leið-
völl, sem er skammt frá Mó-
um á Kjalarnesi. Fór Jónas
þangað, en sannfærðist fljótt
um, að þar hefði aldrei verið
háð þing, heldur hefði þar að-
eins verið leið.
Svo féikk hainin freiginiiir aif því
að í Þiinignieisii í Eliliðavatini væiriu
margar og glöggvar búðatóftir,
og þangað fór hann við áttunda
mann til þess að rannsaka stað-
inn.
Þar fann hann rúmlega 20
búðatóftir. Hann byrjaði á því
að grafa upp stærstu tóftina,
og segir hann að það hafi ver-
ið sú stærsta búðartóft, sem
hann hafl sðð á Islandi, um
100 ferálnir að innanmáli. Vegg
ir höfðu verið hlaðnir úr völdu
grjóti og taldi hann að þeir
mundu hafa verið um sex feta
háir.
Því næst ranmisiaikaði hann
grjótdyngju nokkra utan við
búðirnar, því að honum sýnd-
ist sem mannvirki mundi vera,
en fann þar ekki annað en
stóra steina og vissi ekki hvað
þetta var. Þá réðist hann á
merkastia srlaðmin, sjállfain dóm-
hringinn. Þar var hringhlaðinn
grjótgarður og taldi Jónas að
hann mundi upphaflega hafa
verið um tveggja álna þykkur
neðst og álíka hár. Þvermál
hringsins var 43 fet. í miðjum
hringnum var grjóthrúga og gat
grjótið ekki verið komið úr
hringgarðinum, og hélt hann
því að þar mundu dómendur
hafa setið.
Ekki var Jónas í nokkrum
vatfa um, að hér hetfði harun
fundið hinn gamla þingstað Þor-
steins Ingólfssonar.
Skammt þaðan voru einnig
aðrar rústir, sem Jónas skoð-
aði ekki. Handan vatnsins, gegnt
Þingnesi, undir holtinu sem
Bugða rann fram með og heit-
ir Norlingaholt, voru fram á
þessa öld miklar búðatóftir og
voru þær nefndar Norlingabúð
ir. Þarna hafa Borgfirðingar
þeir, er þingið sóttu haft búð-
ir sínar og bendir nafnið til
þess, því að um aldir voru Borg
firðingar kallaðir Norlingar hér
um nesin.
Þingnes heldur enn nafni
sínu enda þótt það sé nú orðið
að ey í vatninu, síðan vatns-
borð Elliðavatns var hækkað
vegna rafmagnsstöðvarinnar hjá
ánum. Nesið gekk út í vatnið
að sunnan, hér um bil miðja
vegu milli bæj'anma ElMðiaivaitinis
og Vatnsenda. Var fyrrum að-
eins mjótt sund milli þess og
engjanna fyrir norðan.
Þarna er einn af sagnmerk-
ustu stöðum íslands, en þó hef-
ir verið farið illa með hann.
Laust eftir seinustu aldamót,
þegar ræktunaráhugi vaknaði
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
6. júillí 1969