Lesbók Morgunblaðsins - 06.07.1969, Page 7

meOal marmia Tier a Tanai, var
ráðdzt á Þiinigrnes með plóguim og
öðrum jarðræikibairverfflfæ'raim,
ölium búðatófltium byllt um oig
eirus dómhrinigmnm, svo að þar
var eklkeírt að sjá nema moldair-
fla'g. No'riiinigabúðiir voru seimina
kiaffæirðar, þegar afremmisli vafinis
ins var stíflað og yfirborð þess
hækkað. Og þar með voru
þurrkaðar út seinustu sýnilegu
minjarnar um Kjalarnesþing.
KRISTIÐ ÞING
Heimildir fo>rmisag,niaininia
herma, að Örlygur gamli og
Helgi bjóla hafi verið aðal
hvatamenn að stofnun þingsins
með Þorsteini. Þeir voru báðir
kristnir og trúræknir vel. Örlyg
uir 'hatfði veriið semduir himigað
af Patreki biskupi á Iona með
trúboðserindum. „Biskup lét
hann hafa með sér kirkjuvið
og járnklukku og plenaríum og
mold vígða, er hann skyldi
leggja undir hornstafina“
(Landn). Örlygur bjó á Esju-
bergi og reisti þar þegar kirkju
hina fyrstu er sögur fara af
hér á landi.
Helgi bjóla átti Þórnýju dótt
ur Ingólfs Arnarsonar og var
því mágur Þorsteins. Einn af
sonium þeimra Þórmýjair vair
niefmdur Koililisveiirun og rruum það
hafa verið aufcmefni, því að svo
voru kallaðir sveimaT þeir er
foireldrar færðu guði nýfædda.
Þeir Helgi bjóla og Örlygur
eru taldir meðal göfugustu
landnámsmanna í Sunnlendinga
fjórðuinigi. Er því líkliagt að þeir
hafi ráðið miklu við stofnun
þingsins og hvernig það var
helgað. Er þá líklegt að þeir
hafi látið helga það með tákni
krossins og þar af sé komið
nafnið Krossnes á þingstaðn-
um. Og þá er eigi ólíklegt, að
grjótdyngjan sem Jónas Hall-
grímsson fann þar í nesinu og
vistsi ekki hvermdig á stóð, hiafi
verið leifar af stöpli, sem hlað-
inn hefir verið undir kross-
merkið. En er þing lagðist nið-
ur á þessum stað, hafi Krist-
nesnafnið horfið úr mæltu máli,
og nesið síðan verið kallað
Þingnes, eins og það heitir enn
í dag.
Um þær mundir er Kjalarnes
þing var stofnað, voru engar
trúarbragðadeilur hér á landi.
Kristnir menn og heiðnir höfðu
dmeifzt oim land alit og bjuglgu
þar í nábýli og fyrst í stað
bar þeim ekki á milli í trúmál-
um. Og hafi nú verið —
sem aliliar Mkur berada tii — að
kristink’ menm hafi ráðiið miklu
á fyrsta Kjalarnesþingi, þá er
eðlilegt að þeir réðu því hvern
ig þingið var helgað. En um
þinghelgun með krossi má lesa
í Kristnisögu, þar sem sagt er
frá krossunum á alþingi árið
1000.
L.AGASETNING OG
DÓMNEFNA
Ætla má að hlutverk þings-
ins hafi að upphafi verið tví-
þætt: lagasetning og dómnefna.
Um lagasetningu hefir verið
farið eftir þeim réttarfarsvenj -
uim, en miamn hafa alizt upp við
í Noregi, og þó með þeim breyt-
ingum, er hæfðu breyttum að-
stæðum. Hafa svo ný lög verið
sett smám saman, eftir því sem
hentaði og reynslan kenndi
mönnum að nauðsynlegt var.
En engin lög þessa þings gátu
gilt annars staðar en í þing-
hánni.
Um dómaskipan verður ekk-
ert sagt með vissu. Líklegt er
að dðmendur hafi verið kosnir
af þingheimi hverju sinni og
meiran vaidir eftir metoidðiuim og
mannviti. Dómhringurinn í
Þingnesi sýnir, að dómar hafa
farið þar út, enda vitum vér
um tvo dóma, sem þar voru
kveðnir upp. Fyrri dómurinn
var í vígsmáli Ófeigs grettis og
hefir þegar verið saiglt frá hon-
um, en því má við bæta, að
þeim dómi hefur verið fullnægt.
Þorbjörn jarlakappi varð að
fara utan og mun ekki hafa
komið til íslands aftur, og ekki
heldur Sölmundur sonur hans.
En Kári sonur Sölmundar kom
til íslands og segir frá því í
Njáls sögu.
Frá hinum dómnum segir Ari
fróði í íslendingabók: „Maður
haifðii orð'ið sekiuir um þrœlis-
morð eða leysings, sá er land
átti í Bláskógum. Hann er
nefndur Þórir kroppinskeggi,
en dóttursonur hans er nefnd-
ur Þorvaldur kroppinskeggi, sá
er fór síðan í Austfjörðu og
brenndi þar inni Gunnar bróð-
ur sinn. Svo sagði Hallur
Órækjusonur. En sá hét Kolur
er myrður var. Við hann er
kenmid gjá sú, er þair er kö'U-
uð síðan Kolsgjá, sem hræin
fuiniduist. Lamd það varð síðain
allsherjarfé, en það lögðu lands
memn t iil alþimigiisinieyzlu.. Af því
er þar almenning að viða til
ailþifmgiis í skógum og á heiðum
hagi til hrossahafnar. Svo sagði
Úl'fhieðiinin ose“.
(Bláskógar kallast nú Þing-
vallasveit. Hallur Órækjuson
var systursonur Kolskeggs hins
fróða, sem margt sagði fyrir
um landnám á Austurlandi.
Nafnið Kolsgjá er nú týnt, en
menn halda að gjáin sé uppi á
Leiinu'niuim. Ulfheðinin mun vera
Úlfhéðinn Gunnarsson lögsögu-
maður).
Þessi dómur hefir verið kveð-
inn upp áður en það væri af-
ráðið hvar alþingi skyldi háð,
og því aðeins var hægt að
ieggja iandið td aiþingianieyzLu
að það var áður orðið almenn-
ingseign. Þórir hefir verið
dæmdur sekur á Kjalarnesþingi
en landi hans ekki ráðstafað á
annan hátt en þann, að það
skyldi vera almenningur.
Nauðsynlegt hefir verið á
Kjalarnesþingi, eins og á al-
þingi síðar, að velja mann til
að segja upp lög þau eir sam-
þykkt höfðu verið, og sjá um
að dómum væri fullnægt. Eng-
air sagnir höfum vér um, hver
sá lögsögumaður hafi verið, en
eflaust hefir 'hanin átt hieimia í
iamidraámd IngálÆs Arniairsaniar.
Og engin goðgá er þótt gizkað
sé á, að það hafi verið Úlfljót-
ur, hinn sami og seinna samdi
allsherjarlög fyrir ísland.
Konrad Maurer hefir það eft-
ir séira Símoni Beck á Þing-
völlum, að þar í sveitinni lifi
þau miuranmiæli, að ÚMjót-
ur lögsögumaður hafi upphaf-
lega átt heima á Úlfljótsvatni í
Grafningi.
f Landnámu og fornsögum er
aðeins getið um tvo menn, er
hétu þessu nafni. Annar er tal-
inn landnámsmaður norður í
Skagafirði, og ekkert fleira um
hann sagt, en hinn er Úlfljót-
ur lögsögumaður, en ekkert get
ið um bústað hans fyrr en
hann keypti Bæ í Lóni af Þórði
skeggja, eftir að Þórður flutt-
ist hingað suður í Mosfells-
sveit.
Nafmið Úlflj'ótisivatn eir gam-
alt, því að það kemur fyrir í
Harðarsögu, og enginn vafi er
á, að það hefir verið kennt við
einhvern mann, sem Úlfljótur
hét. Þessi bær var í landnámi
Ingólfs.
Ulfljóítiur var kyniboriran, som-
uir Þóru, dóttur Hödðia-Káira,
sem taliimm var ágætuir miaðiuir, og
segir Snorri, að á dögum Ólafs
konungs Tryggvasonar hafi ætt-
bogi hans verið mestur og göfg-
astur á Hörðalandi. Hjörleifur
fóstbróðir Ingólfs var einnig
komiinm af Hödðia-Kára, og er
því líklegt, að vinátta hafi ver-
ið með Úlfljóti og þeim feðg-
um Ingólfi og Þorsteini.
Forn munnmæli, sem engar
öfgar fylgja sikylidiu rmenin ekki
sniðganga. Ritaðar heimildir
bera heldur ekki á móti því,
að Úllfljótuir hafi fyrst í stað
átt heima á Úlfljótsvatni. Þeim
ber aftur á móti saman um, að
hann hafi keypt Lónslönd af
Þórði skeggja þegar hann flutt-
ist suður í Mosfellssveit, en
Þórður hafi húið þar allt að
15 áæ áður em hamm fóir
hingað og þess vegna líklega
ekki komið að Skeggjastöðum
fyrr en eftir 900, eða í þann
mund er Kjalarnesþing var
stofnað. Þá hefði Úlfljótur enn
átt að vera búandi á Úlfljóts-
vatni, og verið einn af þeim
„vitru mönnum“, er stofnuðu
þingið með Þorsteini Ingólfs-
syni.
Það geitur va'ria talizt get-
gáta, að hugmyndin um stofn-
un allsherjarríkis á íslandi og
alþingis hafi verið frá Þorsteini
runindin, því að emiguim mammi er
betur trúandi til þess en hon-
um að hugsa svo stórmannlega.
Hugmyndina mun hann þá fyrst
hafa borið fram er honum þótti
Kjalarnesþing orðið nógu öfl-
ugt til þess að veira balkhjal'l
hennar, og allir helztu höfð-
ingjar frá Hvítá í Borgarfirði
austur á Rangárvelli höfðu heit-
ið stuðningi sínum.
Hið fyrsta, sem þurfti að
gera, var að finna hentugan
stað fyrir allsherjarþingið. Þetta
var nauðsynlegt til þess að
ekki yrði reipdráttur um það
um allt land, að hver höfðingi
vildi hafa hann hjá sér. Það
gat hæglega spillt því, að málið
næði fram að ganga.
Misskilningur er það að
Grímur geitskör hafi valið þing-
staðinn. Það hafa höfðingjar á
Kjalarniesiþimigi gert. Og hafi
Úlfljótur verið lögsögumaður
þingsins, þá virðast fyrstu ráð-
in um undirbúning að stofnun
alþingis vera frá honum kom-
in. Hann mun hafa ráðið því,
þá er Þórir kroppinskeggi var
gerður sekur og útlægur, að
landið í Bláskógum væri ekki
dæmt sektarfé handa einstök-
um mönnum (t.d. dómendum),
heldur gert að almenningi. Það
er skammt á milli Úlfljótsvatns
og ÞiingvaLla og hefiir Últfljót-
ur eflaust verið kunnugur stað-
háttum á Þingvöllum, og þess
vegna lagt til að alþingi skyldi
háð þar. Er líklegt að hann
hafi diregið fram kosti landisims
líkt og gert er í íslendinga-
bók og haft eftir Úlfhéðni
Gunnarssyni lögsögumanni, að
þar mættu allir „viða til al-
'þiinigis í akóguim, og á beiðium
hagi til hrossahafnar". Aðrir
þingmenn fallast á þetta og svo
er ákveðið að þingstaðurinn
skuli vera þarna. Margt fleira
hefir staðnum að vísu verið
fundið til ágætis, og þá ekki
sízt það að hann var þegar orð-
inn almenningseign.
Úlfljótiur hefiir gert meiira.
Hann hefir fengið því fram-
gengt að Grímur geitskör, fóst-
bróðir hans, væri sendur um
land allt til þess að hafa tal
af höfðingjum og fá þá til að
fallast á hugmyndina um stofn
un allsherjarríkis á íslandi og
alþing í Bláskógum. Var nauð-
synlegt að vita hug höfðingja
til þessa máls áður en fullnað-
aðarákvörðun um ríkisstofnun
væri tekin. Sagt er að Grímur
hafi verið þrjú ár í þessu ferða
lagi um landið og kæmi hann
aftur erindi feginn, því að flest-
ir eða aliLir höfðiragijiar heifðu
verið málinu fylgjandi.
Og nú var komið að því, sem
vandasamast var, að semja
stjórnarskrá fyrir hið tilvon-
andi ríki. Og þá er Úlfljóti
falið þetta vandaverk. Enginn
aðili annar en Kj alarnesþing,
var fær um að fela honum það.
Þetta þing hafði tekið að sér
forustu um stofnun allsherjar-
ríkis og unnið að undirbúningi
þess máls og þingmenn sjálf-
sagt komið sér saman um hvern
ig stjórnarskráin ætti að vera í
höfuðdráttum. Það hafði ekki
öðrum á að skipa að svo komnu
máli, heldur en einhverjum af
þingmönnum sínum. Og hver
var þá liklegri til þess að verða
fyrir valinu, heldur en sjálf-
uir lögisöguim'aðiu'riinin — Úllfljót-
ur. Hér virðast allar líkur
benida í eLna átrt að Úllfl'jótutr
hafi átt heima á Úlfljótsvatni,
eiras og miimmimiæilin henma; að
hann hafi verið einn af þing-
mönnum Þorsteins Ingólfsson-
air; og verið kjörirun lögisögu-
maður Kjalarnessþings. Þetta
gæti einnig stuðst við þessa
frásögn íslendingabókar: „Því
nær tók Hrafn lögsögu Hæings
sonur landnámamanns, næstur
Úlfljóti“, því að Úlfljótur var
aldrei lögsögumaður alþingis
og væri hér bent til þess að
hann hefði verið lögsögumaður
Kjalarnessþings. Samkvæmtlög
sögumannatali Ara fróða í Is-
lendingabók, hefir fyrsta al-
þingi 930 kosið Hrafn lögsögu-
mann þegar er þingstörf gátu
hafizit.
Kjalarnesþing fól Úlfljóti að
semja stjórnarskrána, en enda
þótt höfðing'jiair þair hefðu kom-
ið sér saman um hvernig hún
ætti að vera í aðalatriðum, hef-
ir þeim þótt réttara að hafa
hliðsjón af norskri löggjöf. Þess
vegraa feir Últfljótur ultam og er
þrjá vetur í Noregi, kemur svo
út með allsherjarlögin 929 og
voru þau fyrst kölluð Úlfljóts-
lög „en þau voru flest sett að
því, sem þá voru Gulaþingslög
dða ráð Þorleifs spaka
Hörðia-Káraisioniair voru tifl., hvair
við skyldi auka eða af nema
eða annan veg setja“. — Svo
sagði Teitur Isleifsson biskups
(ísl. bók)
Næsta sumar var „alþingi sett
að ráði Úlifljóts og allilina larads-
manna, þar sem nú er, en áður
var þing á Kjalarnesi" (ísl.
bók). Á þessu orðalagi má sjá,
að Kjalarnesþing hefir verið
talið upphaf, eða fyrirrennari
alþingis og samband þessara
þinga svo náið, að rétt var að
segja að Hrafn Hængsson tæki
lögsögu næstur Úlfljóti, því að
lögsögu Úlfljóts var lokið með
stofnun alþingis. Hann var þá
63 ára að aldri og mun hafa
dregið sig í hlé eftir þetta af-
rek og farið austur í Lón.
REYKYÍKINGAR FA ÆÐSTU
VÖLD
Á þessu fyrsta allsherjar-
þingi var skipuð fyrsta embætt-
ismannastétt landsins. Þá var
landinu skipt í 36 goðorð og
goðarnir voru héraðsstjórar
hveir í sírnu umdœmi; þeiir vonu
einnig þingmenn og dómarar á
alþingi. Eitt goðorðið var fram
air öllium hiinium og kalILaið aiRs-
herjargoðorð. Það var goðorð
Reykvíkinga og fylgdi því það
heiðursstarf að helga alþingi.
Þorsteinn Ingólfsson mun hafa
helgað þetta fyrsta alþing og
hefir þótt sjálfkjörinn til þess
sem stofnandi Kjalarnessþings
og frumkvöðull að stofnun al-
þingis. Sést hér enn samband-
ið milli þessara tveggja þinga.
Síðan fylgdi helgun alþingis
goðorði Reykvíkinga og hefir
það verið sérstakur virðingar-
vottur við minningu fyrsta
landnámsmannsins og til heið-
urs Þorsteini syni hans fyrir
að vera stofnandi fyrsta þings
á íslandi og driffjöðrin í stofn-
uin alþingis.
Með nýju allsherjarlögunum
varð lögsögumaðurinn forseti
alþingis og helzti embættismað-
ur hins nýja ríkis, því að fram-
kvæmdavaldið var í höndum
hans, eins og sést á því, er
Ari fróði segir um Skafta Þór-
oddsson lögsögumann: „Á hans
dögium uirðu mairgir höfðingjar
og ríkismenn sekir eða land-
flótta of víg eða barsmíðar af
ríkis sökum hans og landstjórn“
Fyrsti lögsögumaður alþingis
varð Hrafn Hængsson og hefir
það ef til vill verið af því að
faðir hans og bræður hafi stutt
drenigilega stofnium alþkugis.
Jón Sigurðsson telur að Hrafn
muni hafa verið fæddur 879 og
„ef til vill fyrsti maður, sem
fæddur er á fslandi" (Safn til
sögu íslands I). Hafi svo verið,
gat það nokkru ráðið um lög-
sögumannskjör hans, að mönn-
um hafi þótt vel við eiga að
fyrsti inn-borrai Isfemdimguirmm
skipaði æðsta embætti á hinu
nýja alþingi, þar sem hann var
líka göfugur höfðingi og ætt-
stór.
Hrafn gegndi embættinu um
20 ár, eða fram til 950, en eftir
það ráða Reykvíkingar lögsögu
mannskjöri allt fram að kristni-
töku og hafa því verið valda-
mestu menn landsins á þeim
tíma.
Árið 950 tekur Þórarinn Raga
bróðir við lögsögu, en hann
var mægður Reykvíkingum, því
að Ragi bróðir hans mun hafa
verið kvæntur systur Þorsteins
Ingólfssonar og búið í Laugar-
nesi. Þórarinn gegndi embætt-
inu í 20 ár, fram til 970, en
þá tekur við Þorkell máni son-
ur Þorsteins Ingólfssonar og
gegnir því um 15 ára skeið. Þá
tekur við Þorgeir Ljósvetninga-
goði, en þeir Þorkell máni voru
að öðrum og þriðja og er sú
ættfærsla þannig: Þorkell máni
var sonur Þóru dóttur Hrólfs
rauðskeggs á Fossi á Rangár-
völlum, en móðir Þorgeirs Ljós
vetningagoða var Þórunn dótt-
ir Ásu Hrólfsdóttur rauðskeggs.
Þorgeir andaðist tveimur árum
eftir kristnitöku og þá gekk
lögsögumannsstarfið úr ættum
Reykvíkinga, en goðorði þeirra
fylgdi enn lengi helgun alþing-
is.
6. júlí 19*60
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7