Lesbók Morgunblaðsins - 27.07.1969, Blaðsíða 2
ingu við „göfug umgmenmi". Svo er að
sjá sem 25 dómendaninia hafi anruaðhvort
verið heiðarlegir (eins og Cíceró segir)
eða jafnvel entn mótsnúnari Clódíusi en
þeir voru þurfandi fyrir peninga eða
kvemnafar. Ákærendur gátu einnig ráð-
ið skipain kviðdómsins og hafa áin efa
reynt eins mikið til að fylla hanin and-
stæðingum Clódíusar eins og vömin
reyndi til að koma vinum hans þar að.
Clódíus var sýknaður með 31 atkvæði
ge.gr. 25.
En áður en sá dómur yrði kveðinn
upp bar drjúgt til tíðinda í réttansaln-
um. Vitni voru leidd að því, í þeim til-
gangi einum að séð verður að vekja and
úð dómenda á Clódíusi, að hann hefði
íramið sifjaspell með systur sinni (Ter-
tíu, sem var yngri en hann, ek'ki Cló-
díu). Þótt ekki hefði verið búizt við
mikluim vörnum af hendi Clódíuisar
gegn helgispjallaákærunni lagði hann
Skyndilega fram fjarverusönmun. (Það
hefur ef til vill runnið allt í einiu upp
fyrir homuirn hversu staðráðnir gæðing-
amir voru í að klekkja á honuim.) Vin-
ur hans sór þess eið, að nóttina, sem
helgispjöllin voru framin hefði Clódíus
verið staddur 100 kílómetra frá Róm.
Það var Cíceró sjálfur sem bar þetta til
baka (og rakti síðari erjur þeirra
Clódíósar til þessa atviks) með því að
staðhæfa að Clódíus hefði verið með
sér í Rómaborg.
Stærsta hindrunin á vegi ákærenda
varð þó framburður Caesans, sem kall-
aður var til að bera vitni um hórdóms
fyrirætlanir Clódíusar (fremur en
helgispjöllin þar sem han/n var ekki
staddur í húsinu) og kvaðst hann ekk-
ert vita um það mál. Það kom á sækj-
anidanm og hanm spurði hví Caesar
hefði þá skilið við Pompeiu. Þvi svar-
aði Caesar með hinmi sjálfumglöðu setn-
inigu, sem fræg er síðam, en er þó ekki
til í frumlegri mynd, þar sem Caesar
hlýtur að hafa orðað hana á latínu
en Plútarkus endursegir hana á
grís'ku.
Svo virðist sem hin óvænta spurnimg
hafi rekið Caesar til hræsmi, sem hon-
urnri var ekki töm þar sem hann var í
kynferðismálum sjálfuir settur lamgt
undir allan grun: margfaldur hórkarl
og útbásúnaður af Catullusi (sem
hcinn fyrirgaf og bauð til kvöldverðar)
sem saurlífisseggur og svo ræmduir fyr-
ir ástarævintýri sitt með Nikodemiusi
kónigi í Biþyníu (þar sem hann var í
ríkiserindum inman við tvítugt) að þeg-
ar hanm var gerður ræðismaður nefndi
meðræðismaður hans hann opinberlega
„dmolrtmimiguna af Bilþyníu".
Kynlegt háttalag Caesars við réttar-
hðldin benti eindregið til þess að þar
færi enginm óvinur Clódíusar. Tveim
árum síðar, er hanm var orðinn ræðis-
maður, studdi hanm Clódíuis með ráðum
og dáð. Plútarkus, sem rúmri öld síðar
akrifaði ævisögu Caesans, furðar sig
enm á þvi blygðunarleysi að taka upp
atjórmimálasamstarf við þanm manm sem
eyðilagt hafði hjónaband hans. Þó er
ekki víst nema Caesar hafi veirið enn
blygðunarlausari. Hneykslismálið í
kringum Gyðjuna góðu hefur á sér öll
einkenmi tilbúninigs. Til ástafumdar var
tækifærið hið fáránlegasta. Eins líklegt
er að þetta hafi verið samantekim ráð
þeima Clódíusair og Caesars og skyldi
Clódíus bera úr býtum skemmtanina,
tækifæTÍ til að fletta ofan af fjamstæð-
um helgihalds, sem framkvæmt var fyr-
ir siða sakir fremur en trú og, að öllurni
likindum, loforð um pólitískam stuðm-
ing. í hlut Caesars myndi koma tilefni
til að skilja við Pompeiu án þess að
baka sér pólitíska óvild fjölskyldu
hennar. Caesar getur ekki hafa séð fyr-
ir að mótherjar Clódíusar myndu gamiga
svo langt sem raun bar vitmi. Er þeir
gerðu það neyddist Caesar til að gera
sér upp sjálfumglaða rökleysu fremur
en bera vitni gegn samherja síniuim.
Er Caesar óskaði eftir skilnaði var
það til þess að geta leitað nýs ráðahagls,
sem betur félli að stjórmmálasteími
hamis. (Það gerði hanm svo árið 59) Og
að hanm hafði ekki efni á að styggja
fjöldkyldu Pompeiu árið 62 stafaði af
því að hann var í pólitískrd sjálfheldu.
Fyrst og fromst var það stjórmarskrá
Rómverja, sem að honum þrengdi. Sú
regla að skipa menm í embætti til aðeins
eins árs í senm og Skipta síðan hverju
embætti milli mangra aðila, sem vógu
hver upp á móti öðruim, girti nær fyrir
það að nokkuir gæti komizt neitt. Þó
virtust plebeiar sækja nokkuð á og
fengu þeir síaukna hlutdeild í þeim
völdum, sem áður höfðu verið í hönd-
um höfðimgjanma einma. En frami ple-
beia var á „sérsviði" iminan flokka
þeirra og gegnum alþýðuforingja-
embættin. Þamnig var jafnvel vald
fólksinis dregið inm í þrátefli lýðssinma
gegn afturhaldssömum patricíum.
Þegar stjórnarfariáhugmyndir urðu
virkar í Rómaborg var yfirleitt gripið
til vopna og þessi samrumi stjómimála
og hernaðar hafði það í för með sér að
stjórnmálaforinigjar höfðu vemjulega
eigin her á að skipa. Gagnstæðar stjóm
málaskoðanir leiddu oft til borgarastyrj
aldar — eins og gerðist á æsku'árum
Caesars á milli vinstrimanma Maríusar
og Cirnmu ammars vegar og aiftuirhalds-
simmians Sú/Llu hins vegiar.
Caesar var af ætt vinstrimanma þar
sem tíðkuðust pólitísk hjónabönd.
Frænlka hans var gift Maríusi og sjálf-
ur kvæmtist hanm dótfcur Cinmiu. Cató
kvarta'r jrfir því að saimsteypu-hjómia-
böndim grafi undan virðimigu lýðveldis-
ins, en þau voru hentugasta svarið sem
lýðveldið leyfði við gagnsleysi eirns árs
skipulagsims.
Stjórrumálaleg uppfræðsla Caesars
átti sér stað á hlaupuim meðam Súlla fór
með völd og síðan í skálkaskóla þeim
sem skapaðist í Rómaborg vegna þess
hve stjórmmálaleg völd voru samtvinm-
uð ekki aðeirus heroaði heldur eimnig
lag&kerfinu og rekstri heimsveldisins.
Framabraut Rómverjans var í aðalatrið-
um þessi: með lánsfé frá einhverjum
auðmanninum keypti hanm sér atkvæði
til einlhvers embættis, að liðnu embætt-
isárinu dvaldiisit hamm tiiiskiilidam tirna við
stjórn í skattlöndumuim og reyndi þá að
afla fjár upp í skuld síma með því að
pína það út úr þegnuinium, síðam kom
hann aftur heim og mátti þá búast við
að vera dreginm fyrir lög og dóm fyrir
misiferli í skaittlandinu, af eiinhveTj'um
ofurhuganum, sem var að reyna að
ryðja sína stjómmfiálabraut á vegum lag-
anma.
Það var þessi viðurkemmda leið til
stjórnmálamamna, sem Caesar fór. Clódí-
us fór hina. Hann bar fram ákæru fyr-
ir kúgum og féflettimgu á hemdur fyrr-
ver-andi landstjóra í Afrílku, Catilímu.
Cíceró hugðist verja Catilinu og ráð-
gerði að semja við Clódíus. „Við getum
fengið þá dómendur sem ökkur þókn-
ast,“ skrifaði hamm Attikusi, „með fús-
legu samþýkki ákæmamda."
Ef til vill hefur þetta verið hið raum-
vemlega upphaf væringanna á milli
Clódíusar og Cícerós. Þótt Cíceró við-
urkenndi opi-niskátt síðar að hafa um
eitt skeið látið glepjast af Catilínu,
hlýtur hamm að hafa óttazt að Clódíus
kynni að upplýsa Ihversu gallharð-
ur stuðningsmaður Catilínu hairn var í
rauminmi árið 65. Því að tveimur árum
síðar hellti hann öliuim fortmælingum
mælskulistarinnar yfir Catilínu — enn
einin bamdimgja kerfisims, sem þá hafði
reynt að hrifsa völdin. Cíeeró var þá
ræðisanaður. Hann kom upp uim saimsær-
ið, lét umsvifalaiuist taka af lifi þá sam-
særismemm, sem til náðist (án dóms em
með samþykki öldurugaráðsins) og var
einis og hanm segir sjálfur fró, kallað-
ur frelsari Rómaríkis af „öldumgaráð-
inu, Rómverjuim sjálfuim og öllum þjóð-
um,“
Caesar hefur tvímælalaust átt þátt í
samsæri Catilímiu (enda þótt hann virð-
ist bafa borið kápuma á báðium öxlum
og látið uppi eittlhvað af leyndanmál-
inu við Ciceró áður). í eftirfylgjandi
málaferlum gegn hlmum hanate'Knu sam-
særismöninium mælti Caesar eirun með
lífstíðarfangelsi í stað dauðarefsimgar
— og vakti með því allra uindirun, á
sama hátt og hann gerði síðar við rétt-
ar'höldiin yfir Clódíusi og án efa af
svipuðum ástæðuim.
Árið eftir, þagar Bona Daa atburð-
urinn átti sér stað, hafði Caesar sitt á
þurru, og þó með nauimindum. Hann
hefu-r seirmilega ó-ttazt Cíceró og hann
hafði ekki efni á að vekja reiði hægri-
manna ef eiruhver sfcyldi þefa uppi sam-
band ‘hans við Catilínu. Og reiði hægri-
manna, þ.e. tengdafólks sínis h-efði hann
kallað yfir sig með því að skilja við
Pompeiu án gildrar ástæðu af þeirri
tegund, sem Clódíus lét honum í té. En
Pompeia var all-undarlegt kvonfang
handa frænda Maríusar — svo undar-
legt, að telja veirður þanin ráðahiag enn
einn af vamöglum Caesars. Hún var
sonardóttir Súliu.
Og Cíceró, sem eitt sinn hafði ætlað að
verja Catilínu — lét hann sér eininig til
bugar komia að verja Clódíus? Þegar
hann sagði Attikusi fyrst frá Bona Dea
ævintýrinu, nefndi hann Clódíus með
nafni En þremur vikum síðar er hann
búinn að gleyma því að bann hefur þeg-
ar sagt Attikusi söguna og endurtek-
ur frásögn sína. f því bréfi er þrjótur-
inn aðeins „karlmaður nokkur". Ef til
vill hefur Cíceró aðeins viljað leggja
áherzlu á að karlmaður hefði saurgað
helgiatihöfn kveninanna. Eða hafði hann
í huga að sem verjandi yrði hann að
styðjast við fjarvistarsöninun Clódíus-
ar — sem hanin síðar hrakti sjálfur.
Um það bil sem Bona Dea hneykslið
átti sér stað, var Catullus nýkomine til
borgarininar frá Verónu, þá 22ja ára að
aldri. Hann kynntist Clódíu og Skoraði
á hana að bjóða velsæminu bynginn:
„Við Skulum lifa, ó Lesbía, og elska,
látum umvandanir karlskrögga sem
vind um eyru þjóta“.
Catullus hafði ástæðu til að velja ást-
korau sinni duiniefnið „Lfcsbía" — en eikki
þá, sem nútímamönmum kerniur fyrsrt
til hugar, heldur er það skírskotun til
Saffóar 9em skáldkonu (en Catullus
þýddi eitt ljóða henmar). Clódía var
nefnilega sjálf Skáldmælt (það var Cí-
ceró mikið aðíhlátunsefni).
Hún var einnig eiginkona Metellusar,
sem var einm af haegri gæðimgum Cícer-
ós. Catullus kvartar yfir því að Lesbía
hrakyrði sig þegar eiginmaður hennar
sé nærri, svo ef til vill hefur það verið
vegna bnóður síns en ekki skáldsins, sem
Clódía varð ósátt við marm sinm. Clódia
hafði töluverð pólitísik völd: í bnéfum
Cícerós er hún tákrnuð með sömu kenm-
ingurnn og Hómer notar um hina sköru-
lagu gyðju, Júnó.
Metellus varð ræðisimaður árið 60 og
var einn þeirra er lögðust gegn fyrix-
ætlunuim Clódíusar að fá sig ættleidd-
an til plebeiaættar, en Clódíus hiugðist
ná embætti alþýðuforimgja eða tríbúna.
Ári síðar var þessari hindrun rutt úr
vegi þar eð Metellus andaðist. Segir
Ciceró að Clódía hafi byrlað honum eit
ur, en hefðu nokkrar sannanir eða
jafnvel líkur verið fyrir þvi myndu
fjandmenm hennar vis9ulega ekki hafa
beðið boðanna en höfðað mál. Caesar
reyndist Clódíusi hliðhollur og mælti
með ættleiðimigumini.
Svo virðist sem Caesar hafi allt í
eimiu orðið leiður á að varast Cíceró.
Hafi hamm gert einhver kaup við Clódí-
us í Bona Dea málinu, var ef til vill að
honum komið nú að standa við þau og
láta Cíceró sigla sinn sjó. Eimn skjól-
stæðinga Cícerós, Caelíus, var að
brjóta 9ér leið inn á stjórnmálabraut-
ina með venjulegri aðferð — ákæru á
hendur fynrverandi ræðismanini, og
hafði sá einmitt verið embættisb róðir
Cícerós í ræðismennákunmi. Cíoeró hefði
heldur kosið að Skjólstæðinigurimn veldi
sér eiruhvenn ainnan, og tók áð sér vörn-
ima, en með því taldi Caesar að hamm
kastaði rýrð á sig og áður en dagurinn
var á enda, haWI hann komltT I kirtng
ættleiðingu Clódíusar.
Og Cíceró var storkað svo um mum-
aði. Er Clódíus var orðirnn plebeii og
allþýðiuforingi, notaði hainin eimibæ'tti sifct
til að koma því á framfæri að Cíceró
hefði látið taka af lífi fylgismenm Cati-
línu án dóms og laga. Cíceró var gerð-
uir útlægur — en kallaður heim ári síðar
fyrir tilstilli „góðra“ embættismamna.
í millitíðimni leið Catullus vítiskvalir
þær vegna Clódíu, sem komu honum til
að farópa „Odi et amo“ (ég elska og
hata í semm). Hainn banmar sér yfir þvi
að hún taki hinin fríða bróður simm
fram yfir sig. í kvæðumum er Clódía
Lesbía en Clódíuis kallar hanm Lesbíus.
Hann býr til orðaleik úr ættarmafni
þeir.ra og segir „Leslbíus est pulcer“
(bað gerði Cíceró einnig og kallar Cló-
díus „PuilcheiUum nosit<rum“ — l.itlia feg-
urðardísim okkar). Catuilus ber ioif á
Cíceró sem afbragðs málafærslumanm —
ef til vill vegna árása Cícerós á Cló-
díus Hann segir að Lesbía (þ.e. Clódía)
selji aiiri Rómaborig blíðu sína á stræit-
um og igatnamótuim. Hamm nefnir 'hinm
nýja elskbuga henmar, arftaka sinrn,
með nafmi: h,anm er emgimn aninar en
akióli-itæðiingur Cícerós, Caeiíuis,
Því sambandi lauk fyrir rétti árið 56,
þar sem Caelíus var ákærður fyrir að
hafa reynt að byrla Clódíu eitur. Cíceró
var verjamdi. Hanm bélt því fram að
Caelíus hefði verið heilbrigður, ungur
ættjarðarsinmi þar til hann hefði látið
gimmast af Clódíu og hóglífinu á Pala-
tínushæð (þar sem Clódíus var gest-
gjafi hams). Cíceró notaði tækifærið til
að m amnifkemima þau Clódíus og Clódíu,
otaði fram gramdvarleik forföður
þeirra, Appíusar Cládíuisar, kallaðu Cló
díu Skæfcju og morðkvendi, sneri Ihug
dómnefindarinnar með aðdróttumum,
sem nú verff'a ekki rá’ðnair, oig tviræð-
um glósum urn sifjaspell henmar með
Clódí'Uisi: „eiginmaður þessarar konu —
fyrirgefið, „bróðir" benmar, éig er allt-
af að rugla þessu saman.“
Frammistaða hans varð Caelíusi til
bjargar og er sögð hafa komið Clódiu
„út úr húsi" hjá fyrirfólkinu.
En fyrir ógöngur stjórmmálakerfisins
lenti Clódíuis utangarðs í þjóðfélaginu í
töluvert víðtækri merkinigu. Hanm gneip
til pólitískrar stigamenmsku. í Róma-
borg kom hamm sér upp her þræla og
öreiga úr verfcamanmiaflokkuim þeim,
sem hamm hafði lögleitt þegar hanm
var alþýðuforingi. Þetta gaf öðrum of-
sfcopaimanni, Míló, huieimynd að stofnun
annars óaldarflokks. Árið 52 þegar Cló-
díus var í kjöri til pretorsembættis en
Míló til ræðismanmsembættis, hafði hvor
uim sig á að skipa óopinlberuim herflokk-
um.
Clódíus neytti krafta sinna jafnt i
einkamálum sem í stjórnmálum. Hanin
sölsaði undir sig eignir, sem hanu fékk
augastað á — sbundium greip hann
byggingaræði eins og suma valdsherna
átjándu aldar. Notfærði hann sér þá
arfcitekt Cíceirós. Og Cíceró þurfti mik-
ið á arkitekt að halda — þar sem Cló-
díus neytti allra bragða, löglegra sem
ólöglegra, til að jafna hús Cícerós við
jörðu, Þainin 18. jamúar árið 52 f. Kr.
hittust þeir Clódíus og Cíceró við dán-
arbeð Cyrusar, arkitekts sítnis. Þeir
gengu í saimeiningu frá erfðasikránmi, en
að því lókinu lagði Clódíus með lið sitt
af stað frá Rómaborg, suður á bóg-
inin eftir veginum, sem kenmdur var við
forföður hamis. Á leiðimmd mætti hamm
Míló með flokk sinn. Það sló í bardaga
milli herjanna tveggja og Míló skipaði
mönnum símum að drepa Clódíuis. Svo
sem þjóðsögunni hæfir varð Cló-
díuis fyrir fyrstu hnífstungummi fyrir
framam 'helgimynd Gyðjunmar góðu.
Er lfk hans fanrnst á veginum var
það sent aftur til Rómabongar. Fylgis-
menin Clódíusar urðu óðir og efndu til
brernnu á byggingu þeirri sem var sam-
komuistaður ölduingaráðsins — oghöfðu
sjálft lífc Clódíusar sem kyndil. Þeir sem
Fraimha/M á blis. 13.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
27. júií 1969