Lesbók Morgunblaðsins - 27.07.1969, Blaðsíða 4

Kaupman.iiahöfn á marga að-
dáendur. Ekki er þó löku fyr-
ir skotið, að við, sem koimun
og förum aftur, höfum opnari
augu fyrir töfrum borgarinmar
en íbúarnir. Þeim enu töfrar
ihennar hversdagslegir.
í 30 ár stækkaði borg þessi í
hugskoti mínu, áður en ég leit
hana augum í fyrsta sinin.
Á árunum í kringum 1920 var
Reykjavík smám saman að
breytast i»r bæ í borg. En
skilningur íbúanna á uimheim-
imum var ekki í fullkominu
samræmi við veruleikann. Mér
er enn í fersku mirtni, að í
heimsmynd sumra vonu ekki
önrnur lönd en Danmörk og ís-
land. Sigling fram hjá Kaup-
maranahöfn var í raun og veru
að sigla út úr laradabréfínu.
Félagslega séð skiptust íbú-
arrrír i tvær stéttir, þá sem
höfðu siglt, og hina. Og að
vera sigldur þýddi raunvenu-
lega ferð til Kaupmanmahafn-
ar, og þeir, sem náð höfðu fert-
ugsaldri án þess að vera sigld
ir fumdu mjög til vanimáttar-
kerandar.
Þegar vindurinn gnauðaði,
rigmngin lamdi og myrkrið
ógnaði, laðaði H.C. Andersen
mig með sögum sínum og ævin-
týrum irm í heim, þar sem allt
hið hversdagslega hvarf sjón-
um.
Móðir getur huggað barn sitt,
ein listamaður getux huggað
annara böm.
Það er ekki víða, sem betur
er hlustað á listamemri en á ís-
landi.
Bækur hans komu frá Kaup-
manmahöfn og í huga mér skaut
upp þeirri hugmynd að borg,
sern sæi öllum börraum verald-
arininar fyrir ævintýrum, svo
máttuguim, að SkeMngar myrk
ursins hopuðu fyrir þeim, hlyti
að hafa ótal margt ákjósanlegt
og mér áður óþekkt upp á að
bjóða.
Fyrstu kyrmi mín af Kaup-
mannahöfn má því rekja til
H.C. Andersen.
Margir Danir leituðu sér þá
atvinnu í Reykjavik, þar á með-
al tanmlæknar, siátrarar, rak-
arar og bakarar.
Það kom fyrir, að íslendinig-
ar komu út af rakarastofu
raöldrandi og gramir, því auik
klippmgarinnar, sem æskt var
eftir, höfðu þeir ferugið hár-
þvott, beita dúka og rakstur.
Betra að kinka játandi kolli við
öllurn uppásturagum hinsdanska
rakara en að verða til athlæg-
is fyrir mál, sem miranti aðeins
óljóst á danstka tungu, því ís-
lendingar náðu aldrei vaídi á
dön.skum framburði.
Eins og þegar er getið um,
voru á landakorti margia ís-
lendinga aðeins tvö lönd og á
milli þeirra úthaf sem oft var
úfið. Að vissu leyti voru
dönsku skipin sem brýr milli
la'ndarana, og tvær af þessum
brúm voru Fylla og Islands
Falk.
íslendingum var oft gjarnt til
að vanmeta sjálfa sig og of-
meta útlendirtga. Þegar ein-
keranisklædrlir liðsforkiigjar af
hinuim dönsku herskipum gen.gu
á götum Reykjavíkur, færðu
þeir með sér einhvern andblæ
frá hinum stóva hermi, sem var
á'hrifamikill og þeir voru mik-
ils virtir. Sumir hinua laegira
settu, sem ekki voru sigldir,
reyndu þá að bæta álit sitt í
þjóðfélaginu með því að um-
garagast að"'i ns útlendiraga.
Péfur Eggerz sendiherra:
KNIPPELSBRO
Hinn 22. júni sl. birtist í Politikens Kronik grein eftir Pétur Eggerz, undir fyrirsögn-
inrai „Min kæriigiied til Knippelsbro". Greinin birtist hér í lauslegri þýðingu.
Einu sinni komu í ljós mjög
óvenjuleg svik, sem ná laragt til
skýringar á þessuim hugsunar-
hætti.
Vændi hefur alltaf verið ó-
þelckt á íslandi. íslendingar,
sem oft geta verið harðsinún-
ir kaupsýsiumenn, gera stóran
mun á greiða og verzlunarvið-
skiptum. Greiði talar til hjart-
aras, kaupsýsla til heilans. Greið
inn er gefins, en viðskipti eru
alltaf viðskipti.
Það var ung stúlka í Reykja-
vík, sem við skulum kalla Lísu.
Hún var bæði lagleg og aðlað-
andí og tók venjulegt verð fyr-
ir venjulega vinmi. En þeim,
sem höfðu sýnt henni virasemd,
gerði hún fúslega greiða í stað-
inn og þannig einnig dönsku
um bæjariras sáust þá ekki nema
þrenns konar einikenmisbúning-
ar, lögreglunnar, dönsku liðs-
foringjanraa og bruraaliðsins. Þar
sem hann var svo fljúgandi fær
í dönstku, gat Tommi hvenær
sem var látist vera danskur liðs
foringi.
Á dimmu kvöldi um tóifleyt-
ið var hann eitt sinn á heim-
leið, þegar hann sá Lisu bregða
fyrir undir götuljóskeri og
ákvað á stundinni að freista
gæfunnar hjá hernii. Hann náði
hen/ni, talaði aðeins dönsku, og
lézt vera danskur liðsforingi.
Hann var mjög kurteis en það
höfðaði til veikleika heranar og
hrifnæmi fyrir siðfágun. Hann
skilaðí kveðju frá dönskum vin-
um, sem hanm bjó til á stund-
lægi þarna fjötraður milli veggj
ariras og henmar. Stakt prúð-
menni sem hann var, sagði hann
eðlilega og róandi og svo ó-
endanlega hæverskur að manin-
leg snerting, hlýja og góðvild
í hvaða mynd sem væri félli
honum vel. Lísa naut vemdar-
innar sem þessi aðmírélssonur í
hjartagæzku sinni veitti henni.
Og litil stúlka, sem hún var,
óákaði hún bara að henni gæti
dottið eitthvað til hugar til
þess að launa honum með. En
haran hafði engar óskir látið í
ljós. Það var næstum því sárt
að finna hvað haran var óeig-
ingjarn. Henni vöknaði uim
augu, þegar hún hugsaði um,
hversu óverðug hún væri aS
kynnast slíkum heiðursmarani.
liðsforingjunum. Þeir voru
henni góðii, buðu henni út að
borða og ræddu við haraa um
Kaupmannahöfn eiras og hún
hefði komið þanigað, en það
lyfti henni á hærra stig í þjóð-
félagirau. Það var ekki margt
Sjem hún gat gert í staðiran, en
það seim húi, gerði vax bæði vel
þegið og metið að verðleikum.
Hún ívilnaðí aldrei Iöradum
sínum á þennan hátt.
Eo örlögin geta leitkið mann
grátt.
Oft kom það fyrir, að sjúkl-
iragar, sem ekki var hægt að
lækraa í Reykjavfk, vorusend
ir til Kaupmanraahafnar til lækin
inga. í höfuðborg fslands bjó
ungur maður, kallaðux Tommi,
sem var liðugt uim málbeinið.
Han-n veiktist af berklum og
var seradur tii Kaupmannahafn-
ar, þar sein hanin fékk bata á
tveim-ur árom. Á þeim tí-ma varð
bann flugfær í dörasíku og
náði rétturn áherzlum. Þe-gar
hanin, kom aftuir tii Reykjavnk-
ur, gerðist hann brunaliðamað-
uir. Eiríkeranisbúrairagtrr brauana-
liðsins fór horauim vel. Á göt-
inrai. Lrsu fanrnst til uim un-ga
manináran og trúði, að haran væri
sá danski liðsforingi sem haran
lézt vera. Stuttu seirana i daufri
bi-rtu í notalegri íbúð henniax
tók hann upp vmfiösfcu og
trúði benni fyrir, að hanm væri
soraur flotaforinigja. Þetta var
reiðarslag fyrir Lisu. Liðsfor-
ingi var nógu mikilfeniglegt,
flotaforingi var henni eitthvað
óskiljanlegt. En af hævertskiu
hans mátti raáða tign hairas. Á
hæversfkunni þekktis-t hefðar-
maðurinn alltaf. Tomimi sagði
skemmtiiega frá Kaupmann-a-
höfn og Kr.ippelsbro og lifincu
þar sem siðmeraninigin á heim-a.
Áhrif hans á Lísu raálguðust dá-
leiðslu og tíminn leið fljótt.
Flaskan var tóm og skammt
lifði raætur. Ósjálfrátt höfðu
þau flutt sig yfir á legubekk-
Iran. Vegraa kttldaras höfðu þau
dregið rúmföt Lísu yfir sig. O-g
fyrst rúmfötin vonu þarna höfðu
þau áin þess að skenkja því
þan-ka háttað. Það hafði mjöig
róandi áhrif á Lísu, að hanin
reyndi aldrei að raotfær-a sér
krinigumstæðumax, þó hann
Hrekkilaius hugur henmax fyilt-
ist þakklæti og svo sveif hún
inn í svefninn.
Moi'guninm eftir vaknaði Lísa
á undan. Sólin skein gegnum
gluggaran og í hjarfca heninax
var eranþá sólskira. Með bros á
vör tók hú-n þá mi'klu ákvörð-
uin að taka frwrakvæðið í síraar
henduir og kyssa son flotafor-
ingjanis. Húra sá, hvemig sólin
speglaðist í gullhraöppunum á
jakkanum hana, þar sem hanin
hékk á stólnuim við hlið legu-
btíkksins. Hvað var nú þetta?
Það gat ekki i/erið? En það v-ar.
Þetta var einikeranisbúninigu-r
bru-naliðsires. Hún stökk út úr
rúminu einis og hún Ihefði orð-
ið fyrir raflosti. Hún h-afði
aldrei orðið fyrir öðru eins á-
falli, og raú fyrst eftir þessa 10
stun-da samveru þeirr-a raran
upp fyrir henni, að hún var
nakin. Kviknaikin og það í ná-
vist óbreytts íslenziks bruna-
liðsrraanns. Hún roðnaði og flúði
inin í baðlherbergið og sveip-
aði sig í snatri slopp. Og svo
varð hún örvita af reiði, þegar
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
hún hugleiddi, hve-rnlg þe-sst
brunaliðsódámur hafði leikið á
haraa. Og þegar hún hafði hjúp-
að nekt sína, réðist hún á
Tomima með hnúu-m og hnefum.
Missir sjálfsvirðinigar, tilfinn-
ingin að hafa orðið til athlæg-
is og Tommi hafði leikið sér að
helgustu tilfinniragum henn-ar,
allt þetta breytti hinini hvers-
dagsigaefu stúl'ku í villidýr. Að-
eins ein hugsun komst að hjá
hennl, að ná hefnd-um.
Torrami reyndi fyrst að róa
haraa, en það var svo vonlaust,
að hann bjangaði lífi sírau sem
snanast með því að flýja hálf-
klæddur út á götu með ein-
kenmisjakkanin u-ndir hendirani.
Alla ævina bai haran ör eftir
neglurraar á Lísu.
Vegnia þesis, hve örvilta Lísa
var, varð herani á mesta skyssa
ævinnar. Hún kærði málið til
Iögreglustjóraras í Reykjavík.
Hún sagði lögregiustjóranum
hvernig íslenzkur bruiraaliðs-
m-aður hefði blekkt sig með því
að tala dönsku alla nóttina og
á þeinri forsendu, að hann væri
sonur dansiks flotaforingja narr
að sig til að sofa hjá honum
og svo væri hann bara óbreytt-
ur brunaliðsmaður. Hún krafð-
ist þess, að Tomimi fengi
þyrugstu refsingu og hún sjálf
skaðabætur.
Hinir lærðu lö-gfræði-n-gar í
Reykjavík höfð-u ekki áð-ur
heyrt um svik af þessu tagi og
þótti málið fræðilega séð mjög
forvitnilegt og var það mikið
rætt meðal lögfróð-r-a maniraa.
Dönsk áhrif voru þá mjög
mikil í Reykjavik.
Erleradar fréttir báru-st með
Politiken og Berlingske Tid-
ende. Bakarinn okkar var
danskur. Hár mitt var klippt af
dönskum raka-ra. H-ann var van
ur að segja mér myndauðugar
sögur um Knippels-bro. Hanin
hlýtur að hafa verið góður söl-u
rnaður, því í barnShuga mín-
um varð stærð þe-ssarar brú-
ax slík, að við samanburð hlutu
allar aðrar brýr að falla í
skugga. Ég lifði í voninini um
að fá tækifæri til að fara til
Kaupmannahafn-ar og líta þessa
dásamlegu brú eigi-n augum. E-n
forlögin hafa tilhneigingu til
að leika á ok'kur.
Árið 1940 var landið herraum-
ið af Eraglendiragum og seinina
komu Ameríkanarn-ir. Báðar
þjóðimar íhöfðu mikil áhrif á
'hugmyndir íslendinga um um-
'heiminn.
Þegar hér var komið sögu,
vax ég enin í hópi þeirra óæðri
íslervdinga, sem ekki höfðu
siglt. En árið 1944 yfirgaf é-g
ísalnd í fyrs-ta Skipti, þó ég
færi tíkki hiraa gömlu hefð-
bundrau leið til Kauprmarana-
hafraar. Ég flaug til Washinig-
ton D.C.
Þetfca voru mér háifgerð von-
brigði, og ég hafði það á til-
finjningunni, að þetta væru hálf-
gerð svik við Kaupmaninahöfn
og Kraippelsbro. Ferðiraa bar
lengra og leragra í buirtu. —
Til Los Angeles, Hollywood og
lo'ks kom ég til „Golden Gate
Bridige".
f huga mér börðust hug-
myndaflugið og raunveruleik-
iim. Ég hafði það á tilfiraning-
unni að hafa ekki komið til út-
landa, þar sem ég hafði ekki
komið til Kaupmaranahafraar, en
samkvæimt veruleikaraum var ég
í Ameríkiu. En þegar Amerík-
anarnir sögðu að „Golden Gate
FnaimihaOid á bls. 11.
27. júM 1939