Lesbók Morgunblaðsins - 27.07.1969, Blaðsíða 5

Smásaga
Gestur-
inn
eftir
Vjekoslav Kaleb
Þýðandi:
Guðmundur
Arnfinnsson
í>au sátu þrjú í rökkvuðu
húsinu, undir sótugum bitunum.
Frane sat á tréhnalli hjá eld-
inum, Mara deildi grjónum til
miðdegisverðar á litla borðinu,
og dóttir þeirra vangefin sat
upp við vegginn og hnipraði
sig saman eins og villiköttur.
Dagur var að kvöldi. Þau
voru ieið og þreytt eftir
tiibreytingarleysi frídagsins,
kvöldhúmið undukiti þau edns
og volgt vatn, þau hjúfruðu
sig að því — og þau fálmuðu
um afgrunn þess: þau leituðu
að fró eins og krabbar á steini.
„f>ín sé dýrðin . . .” tautaði
Mara og sá út um dymar roð-
ann í vestri, sem hvarf á bak
við fjöilin og náði varla alla
leið að húsinu fyrir laufi
möndlutrjánna og vínviðarins,
konan virtist óttast næturkom-
una, kynlegar leiðir draum-
anna, óminni svefnsins, unz aft-
ur birti. . .
„Verði þinn vilji . . .” and-
varpaði hún.
Þreytusvipurinn hvarf af
andliti Franes . . . hann lagði
við hlustir: Hljómar kirkju-
klukkna heyrðust í fjai'ska,
bjartir og hvellróma, eins og
nætursvölur hyrfu hratt út í
myrkrið, hljóðnuðu síðan og
dóu út. Hann sló út örmunum
og gerði þannig krossmark,
baðst fyrir, unz sál hans vagg-
aði svefndrukkin á öldum
hljómanna og hvarf inn í frið
og mikilleika kvöldsins eins og
betri framtíð.
Þegar hinzti titrandi kiukkna
hljómurinn dó hægt út, varð
allt hljótt á ný, og þögnin hag-
ræddi öUum hlutum, þrýsti
þeim til jarðar eins og líkum,
hagræddi þeim öllum: hvít-
skúruðu veggjunum, leirbornu
gólfinu, gömlu húsgögnunum
— rúminu, Iitla borðinu á miðju
gólfi, arninum, byssunni í horn-
inu — á þá alla sló óttabland-
inni þögn. Nágrennið hafði allt
horfið í myrkrið, og þaðan
heyrðust engar raddir.
Loks gerði Mara einnig
krossmark, og þar sem jafnvel
daufur bjarminn frá arninum
lýsti betur en vegglampinn,
kveikti hún á litla olíulampan-
um, sem hékk úr einum loftbit-
anum mitt í húsinu.
„Það er enn dálítið eftir af
olíunni, við skulum láta hana
brenna,” sagði hún. Undir úfnu
hárinu glömpuðu augu dóttur-
innar, rauðglóandi eins og í
varúlfi, og endurköstuðu Ijós-
inu; hugstola starði hún út i
forstofuna.
„Hó!” hrópaði hún allt í einu
og starði í ákafa.
Mara leit á hana, og því næst
til dyra.
Henni var brugðið, og hún
hrukkaði ennið.
Frá dyrunum horfðu tvö
skilningsrík augu, kyrrt og rótt,
eins og kertaljós, sem brenna á
altari.
í dyrunuim stóð fremiur stór-
vaxinn loðhundur með löngum
gráum hárum, þunnu, brúnu
eyrun löfðu niður og strukust
við trýnið, eins og dálítil flos-
teppi. Yfir honum var ró, há-
tíðleiki, og hann var samlitur
rök'krinu, aðeins augu hans
sáust vel. Hann starði á þau
krefjandi, en þó kurteislega,
eins og hann vonaði, að sér
yrði fagnað. Þeim varð starsýnt
á skilningsrík augu hans, virtu
hann gagnrýnandi fyrir sér og
reyndu að geta sér til, hvað
hann vildi.
Þau áttu von á, að hann
tæki til máls.
Þannig virti fólikið og hiund-
urinn hvort annað fyrir sér
með eftirvæntingu, og þá sá
gesturinn fram á, að enginn
segði neitt, og hann steig létti-
lega yfir þröskuldinn og gekk
inn í húsið.
„í Jesú nafni!” sagði konan
lágróma og opnaði augun tor-
tryggin.
Þessi fallegi auðmannshund-
ur nam staðar við borðið og
leit aftur á konuna.
Augnatillit hans virtist henni
spurult, greindarlegt, þrungið
duflarfuMium vísdómi, og hún
varð að líta undan.
Hún sneri sér að manni sín-
um:
„Hann virðist eiga eitthvað
vantalað við oflflkur!"
„Huim?“ Svipur hans varð
alvarlegur og tortrygginn og
lýsti í senn ótta og virðingu.
„Já, já, svo er að sjá.”
Ef til vill hafði vaknað með
honum vonameisti, eins og end-
urminning frá gamalli tíð: lít-
ið og óvænt atvik getur fært
með sér kærkomna tilbreyt-
ingu á heimili manns. Þegar
Ijósið deyr að fjallabaki, og
myrkrið hylur jörðina, eins og
gömul klakandi töfrafull liæna,
sem undir fjaðrahamnum brýt-
ur heilann um komandi tíma,
þá skýtur upp undarlegum
myndum ótta og vona, eins og
háreistum skýjaborgum á
himni, nema þær birtast í ósi
lampans og bláum logum, sem
stíga í þögninni upp af kolun-
um í arninum. — Við þessar
myndir skemmti hann sér á
kvöldin.
Frane hratt þessum hugsun-
um frá sér og sagði, í því að
hann neyndi að komast til sjálfs
sín:
„Við skulum fara að borða.”
. Hann færði sig að borðinu.
Konan lét skammt af gulum
hörðuim grjónum á lítinn pját-
urdisk og fékk hann dóttur-
inni, sem sat upp við vegginn,
og hún og maður hennar tóku
að snæða af staina diáknum.
Hundurinn nálgaðist Frane
og horfði með ílöngun á skeið-
ina með matnum, sem gekk frá
dislknruim og hvanf í munn
Franes.
Hjónin höfðu ekki augun af
hundinum, þau forðuðust að
horfa í augu hans, frá honum
stafaði sams konar lykt og hin-
um riku eins og til að mynda
lækninum, þegar hann kom i
heimsókn.
„Hvaðan ber þig að garði?”
spurði Mara lágróma: annað-
hvort mann sinn eða hundinn,
en vænti þó fremur svars frá
hundinum.
Frane hoœífði einnig spyrj-
andi á hundinn.
En seppi lyfti framlöppinni
og lagði hana á hné Franes án
þess að gefa frá sér minnsta
bofs.
Frane braut heilann. Svo
skar hann í snatri væna sneið
af hörðum grjónunum og
fieygði henni á gólfið.
Hundurinn leit ekki við gulri
sneiðinni á óhreinu gólfinu, og
hann hreyfði sig ekki.
„Við skulum bera honum
hana á diski”, sagði konan.
Hún tók með gætni fram tré-
disk, lét nokkrar sneiðar af
matnum á hann og setti hann í
eitt hornið á herberginu.
„Hérna . . . gerðu svo vel.”
Hundurinn skildi hana. Hann
tók löppina af hné Franes,
gekk út í hornið og gæddi sér
á sneiðunum. einni af annarri,
í ró og næði, byrjaði á þeim
minnstu og lauk við grjónin.
Eftir það langaði hann ekki
i meiri mat. Hann sat á aftur-
fótunum, mitt 1 herberginu og
virti gestgjafa sína fyrir sér
eins og áður, einn af öðrum.
„Nú varð almyrkvað, það var
siðsumarkvöld. Eldurinn var
að kulna út á arninum, og hús-
ið var einungis upplýst af loga
olíulampans. Vegna komu gests-
ins þreif Mara skörunginn og
skaraði í glóðina. Um varir
dótturinnar lék glettnislegt
bros. Hún var hamingjusöm og
deplaði augunum í ákafa.
Frane hafði skilningsrík augu
uinidir loðnium nauðanm brúnum.
Hann hafði fengið nýjar hug-
myndir. Allt í einu tók hann
að depla augunum, eins og hon-
um hefði komið eitthvað óvænt
í hug, og því næst stóð hann á
fætur og stillti sér upp á
miðju gólifi.
„Komdu með vintár!“ sagði
hann með áherzlu.
Fótatak heyrðist í garðiniuu.
Shpirkan nágranni þeirra
birtist.
„Gott kvötd” . . . bann blés
mæðinnL „Hver á þennan
hund?”
„Veit það ekki” svaraði
Frane.
Jerko litli, nágrannasonur-
inn, gægðist einnig inn um
dyrnar og horfði undrandi á
fólkið og hundinn.
„Þetta hlýtur að vera auð-
manns hundur. Hann auðsýnir
kurteisi.”
„Hann sagði: Gott kvöld”,
skaut dóttirin inn í.
„Einmitt". Shpiritan virti þau
öll fyrir sér, og því næst hund-
inn. Hairn lyftí brúnum.
Konan varð óð og uppvæg:
„Er það satt? . . . Ég heyrði
það ekkL”
Shpirkan virti hundinn fyrir
sér með vaxandi athygli, og
því næst fólkið, með undrun
og tortryggnL Hverju leyndu
þau?
Andartak voru þau þögul.
Jerko litli hljóp út úr dyr-
unum.
Frane snaraðist að arninum
og bætti á hann brenni, eins og
hann æskti meira Ijóss. Hann
virtist alvarlegur, hann virtist
alls ekki sjá Shpirkan.
Þau sátu á tréhnöllum um-
hverfis arininn, eins og þau
væru á ráðstefnu. Bjarm-
inn frá eldinum lék um and-
lit þeirra, og skuggai-nir flöktu
um veggi hússins.
Hundurinn færði sig að arn-
inum og ýlfraði aumkunarlega
í dálítilli fjarlægð frá honum.
Höfuð hans og augu ljómuðu
í eldbjarmanum ennþá skærara
vegna hins dökka bakgrunns.
Þau sáu hann greinilega, en
nú höfðu þau þrengt sér nær
arninum, í yl hans og birtu,
eins og hann væri fullkominn
varnargarður og þau skynjuðu
dýrið álengdar. Það horfði á
þau leiftrandi augum gegnum
myrkrið, þar sem þau sátu í
horninu, og þau vissu ekki,
hvort það boðaði heldur gott
eða illt.
Með gætni létu þau uppskátt
um hugsanir sinar, hugsanir,
sem sóttu að þeim:
„Þið vitíð, að vetur er í
nánd .. .”
„Það er kvíðvænlegt, bróðir
sæll, kvíðvænlegt . . . allt snýst
gegn okkur verkamönnunum.”
„Guð má vita hvers
vegna . ..”
Þvi næst spurðust tíðindin um
þorpið:
„Það er kynlegur hundur
heima hjá Frane!”
Hringjarinn, Markutina, kom
í heimsókn, málrómur hans var
hás og hriktandi, yfirskeggið
ósnyrt, augun uppglennt, og
þrútnir hvarmarnir voru eins
og ógróið sár.
„Oooo . . . hvers konar gest-
ur er þetta?” Hann var dálítið
glaður, því að hann gladdist
yfir öllum breytingum, hvort
sem þær voru tíl góðs eða ills.
Hann virti fyrir sér róleg,
greindarleg, næstum mannleg
augun, sem horfðu upp til hans.
„Sjáið þið, hann horfir eins
og maður____”
„Hann sagði: Gott k\iöld!”
sagði dóttirin.
„Er það satt?” Markutina
horfði á þau spurulu augnaráðL
„Haltu þér saman, kjáninn
þinn!” móðirin var reið og leit
til hundsins í laumi.
Markutina og Shpirkan depl-
uðu augunum efablandnir.
„Hver veit, hvaðan hann
kemur”, hvíslaði Shpirkan.
„Kyniegur hundur!” sagði
Kazo.
„Hver veit, hvað hann hugs-
ar,” sagði Shpirkan, og bætti
við í hærri tón, um leið og
hann leit áhyggjufullur á hund-
inn: „Hann gæti jafnvel skil-
ið . .
Shaka, ungur ákaflyndur
bóndi, hár og rauðbirkinn í
andliti, greip fram í:
„Hver á hann?’ ’
„Það má guð vita,” and.varp-
aði konan, en það mátti ráða
af munnsvip hennar, að hún
var hreykin af því, að allt
snerist nú um þau. „Við sát-
um héma, og hann kom . . .”
„Hann sagði: Gott kvöld.
Ha! Ha! Ha! . . .” hló dóttir-
Pnaanhald á bflls. 13.
27. júlá 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5