Lesbók Morgunblaðsins - 24.08.1969, Blaðsíða 8

Hinar fljótandi hallir
Samuels Cunards
Skipulagðir farþegaflutningar hófust
4. júlí 1840, þegar skip Samuels Cun-
ards, Britannia, flutti 63 farþega frá
Liverpool til Boston. Fyrir skömmu
seldi Cunard skipafélagið Queen Eliza-
beth til Ameríku. Hér verður fjallað
um þessa öld glæsileikans þegar Bret-
land var allsráðandi á Atlantshafinu.
Hvenær sem hiwn snj'ailld listiarverka-
sali Duveen lávarður af Milbank sté
fæti á skipsfjöl í hinum árlegu píla-
grímsferðum sínum til og frá Evrópu,
(í samræmi við þá óvéfengjanlegu nið-
urstöðu, að Evrópa ætti listaverkin en
Ameríka hefði peninigana) léit haran það
ávalillt vera siitt fyrsta verik að ranin-
saika fariþegialistanin. Þegair hann hafði
fundið sér auðugan farþega, sem honum
faninist líklegf að yröi tiliieiiðainiieigur að
fesita eittihvað atf auði síinum í listaverk-
uim, lagði Duveein atf stað í He.it að vin-
veittum þjóni, fókk honum 100 dala
seðil og bað bann að koma þiltfairsstól
sínium fyrir við hiliðima á stól hinis vænt-
amlaga viðsikiptaviniar. Þegar svo menm-
imiir tveir hreiðruðu um siig í þilfiars-
stóiunum dú'ðaðir teppum og söitruðu
miongunidirykikinin úti á miðju hatfi, fitj-
aði Duveen upp á samræðum og leið
ekki á iönigu áður en hann beindi þeim
að uppáhalds umræðuietfni sínu — list-
um. Á liðfcga 40 ára feirli Duveems um
Atlanitghatfið, ailt pax til hanm lézt árið
1939, varð hamm eimis og gefur að skilja
mjög vinsæ'll meðal skipsiþj ómianmia. En
fjárfram'lögim til þeirra báru ritoufcigan
ávöxt. í eiitt skipti flluitti greiðvikinn
þjónm stól listaverkiasaiams aíð hliðinmi
á Alexander Cochran, teppaframleið-
anda og auðkýfingi frá Yonkers. Þau
kynni sem þar hófust, leiddu til lista-
verkakaupa, sem námu mörgum milljón
um dala er fram liðu stundir.
Sjaldan fór Duveen þá sjóferð að
ekki finndi hann einhvern háttsettan
listunnanda — eða tilvonandi listunn-
anda — í þeirri mergð auðkýfinga,
stjórnmálamanna, rithöfunda og leik-
ana, sem fyHltd hin glæsiHagu isiaiarkymmii
farþegaskipanna á árunum fyrir síðari
heimsstyrjöld. Auk þess reyndist hon-
um hið einstæða andrúmsloft á skips-
fjöl mjög gagnlegt við að brjóta niður
mótstöðu viðskiptavinarins gegn því
svimháa verði sem hann setti jafnan
upp. Svo vel vildi til fyrir Duveen, að
þau fjörutíu ár sem hann stundaði sjó-
ferðalög sín, voru jafnframt blómaskeið
Atlantshafssiglinga, þar sem lykilorðið
var „allt það bezta af öllu“ — hvort
sem átt var við kampavín og kavíar eða
marmarabaðkerin í íbúðunum og pers-
nesku ábreiðurnar í setustofunum. f
þessum íburði ríkti oddborgaradekur og
fordild jafn vægðiarlausit og nakkurs stfað
ar á þurru landi.
Atlantsferjan — eða „sjójárnbrautin"
eins og Samuel Cunard kallaði hana
gjarnan — fékk brátt á sig goðumlík-
an hefðarblæ. Glæsileiki skipanna varð
ekki aðeins girnileg verzlunarvara held-
ur þjóðarmetnaður hjá Bretum, Banda-
ríkjamönnum, Þjóðverjum, Frökkum,
ítölum og Hollendingum. Stjórnir land-
anna fengust oft til að styrkja rekstur
farþegaskipa langt fram yfir sannvirði
þeirra. Árangurinn varð sá að engin
hafskipaleið önnur hefur getið af sér
sliikít óhóf og tildur. Hvar ammars stfað-
ar hafa skip getað státað af býzantínsk
um kapellum, pompeiiskum sundlaugum,
borðsölum úr Versalahöll eða gufuböð-
um, seim litu út eins og austurleinzk
kvennabúr?
Sniobbið, sem viðgekkist um borð í
skipunum, gerði skipstjórunum oft auð-
veldara að rata leiðar sinnar á milli
borgarísjaka en finna örugga siglinga-
leið í þeim þjóðfélagslega skerjagarði
að velja úr gestahópnium tíu eðia tóhf
sessunauta við skipstjóraborðið. Skip-
stjóri einn getur þess í minningum sín-
um, að fyrstu tvö til þrjú skipstjórn-
arór sín hafi hann ekkert lesið annað en
ensku og amerísku útgáfurnar af „Hver
er maðurinn", til þess að vera fær um
að reyta úr farþegahópnum rétta liðið
til að samneyta sér við matarborðiíf.
Upphaf farþegaskipanna var auðvit-
tekst stundum) eru allir kátir. Ef ekkl,
segjum við öll hvort við annað að nú
sé skrambi kalt, núum hendur okkar
og dúðum okkur í ábreiður og yfirhafn-
ir og leggjum okkur aftur, sofum, tölum
eða lesum ... fram að kvöldmat".
Það vair eikiki fyrir en etftir 1870,
þegar Þjóðverjar, Frakkar og Hollend-
ingar voru farnir að veita Cunard sam-
keppni á Atlantshafinu, að meiri þæg-
indi komu smám saman til sögunnar.
Einkabaðherbergi voru fyrst sett í skip
in Abyssinia og Algeria árið 1870, en
„Galliia“ sem hleypt var atf stokikiuiniuim
árið 1879 var fyrsti votturinn um alls-
sem TélaglC kaTIaWl „hnraingja harslns".
Leikkonur, óperusöngvarar og rit-
höfundar á borð við Oscar Wilde gátu
nú sér til ánægju látið fara vel um sig á
leiðinni í leikhúsin eða fyrirlestraferð-
irnar vestanhafs. Á árinu 1893 einu
saimian flu'ttiu Gumard-skipiin 18.500 f'air-
þega á fyrsta farrými yfir Atlantshaf
— miklu fleiri en nokkur keppinauta
þeirra.
„Lily Langtree var orðin búsett á
Tuttugustu og þriðju götu í New
York,“ skrifaði F. Lawrence Babock í
bók sína Spanning the Atlantic: „Sarah
Bernhardt, Yvette Guilbert, Eleanora
að öllu hógværara. Hjólagufuskipið
Britannia, sem sigldi frá Liverpool 4.
júlí 1840 með 63 farþega til Boston og
vígði með því „sjójárnbraut“ Samuels
Cunard, var lítið tréskip, aðeins rúmir
66 metrar á lengd. Það hefði hæglega
komizt fyrir á framþiljum „Drottning-
anna“. Hinn raunverulegi ávinningur af
þeirri ferð, sem tók 14 daga, var vissan
um að vegna þess að Britannia og syst-
urskip hennar þrjú í hinum kornunga
flota Cunards gengu fyrir gufuafli,
myndu þau komast á ákvörðunarstað
niöltkiuirn veginin saimkvæmt áætkun. Þetta
voru mikil þægindi samanborið við hin-
ar fyrri strjálu siglingar yfir Atlants-
hafið sem gátu varað allt frá 30 upp í
100 daga og farþegarnir urðu sjálfir að
sjá sér fyrir rwat.
Charles Diekens, sem tók sér far yfir
hafið með Britanniu veturinn 1842, gat
þó hamið hrifningu sína á lífsþægind-
unum um borð. „fbúð herra Charles
Dickens og frúar“, skrifar hann í bók
sinni American Notes, „var einstaklega
ónothæfur og gjörómögulegur kassi“.
Og um rúmfletið segir hann „aldrei hef-
ur neitt minna verið til þess gert að
sofa í því, nema ef vera skyldi
líkkista".
Þegar Dickens hafði komizt yfir
verstu sjóveikihríðirnar, fékk hann að
kynnast dásemdum matstofunnar í
ensku farþegaskipi af árgangi 1840.
„Klukkan eitt hringir bjalla og skips-
þerna kemur niður með rjúkandi fat af
bökuðum kartöflum, annað af steiktum
eplum, ásamt fötu með svínshaus, köldu
svínakjöti, söltuðu nautakjöti, eða ef til
vill sjóðiaindi kj'ötk.á.S'Siu. Vi!ð ráðuimist á
þetta 'góðgæti; borðuim eiins og við get-
um í okkur látið (við höfum nú óhemju
matarlyst) og erum eins lengi að því
og mögulegt er. Ef kveikt er upp (það
nægtir og íburð næstu áratuga. Borð-
salurinn í „Gallia" var skreyttur „á
japanska vísu, með rauðlakkaðar vegg-
þiljur og fíngerð japönsk mynstur í
gylltu og daufum pastellitum, myndir
atf fuigiiium og blóimium". í neykgalnium
vair meira að siagj'a gosibr'ummur á miðju
gólfi. Slaghörpum var komið fyrir í söl-
unum og hljómleikar haldnir. Skipsblað-
ið „Auriana News“ getur þess árið 1888,
að „Henry Grosvenor lávarður hélt
ræðu á hljómleikunum og Lafði Gros-
venor söng „Lækurinn“, „Oh wert thou
in the cold blast“ og „Home, Sweet
Home". Þetta var nákvæm eftirlíking
á ónægjulegu tónlistarkvöldi á ensku
sveitasetri."
Aðalvertíðin í farþegaflutningum á
Atlantshafi hófst þó ekki fyrr en með
komu stálskipanna, með tvöföldum og
síðan fjórföldum skipsskrúfum, sem
drifnar voru með túrbínum, með raf-
ljósum í farþegarýmunum og kælikerfi
fyrir matvælin.
Á þrjótíu ára tímabili átti sér stað
bylting í ferðalögum um Atlantshaf. Ár-
ið 1876 vair handhaifi Bláia borðains,
verðlaunanna fyrir hraðamet, skip
White Star línunnar, „Britannic“, sem
aðeins var 5000 lestir. „Mauretania“,
sem hljóp af stokkunum árið 1907 var
yfir 32.000 lestir, en risinn „Bismarck",
sem hleypt var af stokkunum í Ham-
borg árið 1912 var meira en 56.000 lest-
ir. Hafskipið, eftir skilningi vorra daga
á því orði, hafði séð dagsins ljós. Nú
var nóg rými fyrir hendi ekki aðeins
til að flytja nægilegt þjónustulið til að
fullnægja sérhverri ósk farþeganna
heldur einnig til að koma fyrir fim-
leikasölum, sundlaugum, samkomusölum
og skrautlegum einkaíbúðum. Fyrstu
Skipin atf þeaaairi nýju kymsLóð voru
Oumiarrdtf'öirin „Luoanda" og „Caimpamiia“,
Duse, Emmy Destinn, Ellen Terry og
tuigiir aininiatrra f eiguirðardrsia o'g bætfi-
fcitoaikveminia hötfðiu lagit leið aíma veisituir
um haf og lagt amerískan æskulýð að
fótuim sér. Vainlla kioinr gvo Ouiniard-skip
til hafnar að ekki væri þar þröng að-
dáenda að taka á móti einhverju fyrir-
fólki.“
Skipin fluttu glæsibrag aldamótaár-
anna með sér á haf út. Hljómsveitir,
sem urðu sjálfsagður hlutur um borð í
hverju farþegaskipi eftir 1905, léku lög-
in eftir Lionel Monckton eða Gilbert og
Sullivan langt fram eftir nóttu. Fetfða-
kisitiuirmiar vonu tmoð'fuillar af samkvæm-
isklæðnaði karla og kvenna. „Smóking-
jakki er sú flík, sem sízt má án vera um
borð í skipi,“ skrifaði Basil Woon í „The
Frantic Atlantic“, leiðarvísi um sam-
kvæmisreglur á Atlantshafi. „Menn
géta (og gera það ósjaldan) látið allt
annað verða etftir heima,en smóking-
jakkinn er jafn ómissandi fyrir mann
í millilandasiglingu og kjólfötin eru
þjóninum. Án hans geturðu ekki borðað
í borðsalnum að undanteknu fyrsta og
síðasta kvöldinu í hafi. Án hans verð-
urðu að læðast út úr reyksalnum klukk
an átta. An hans verða engir dansleik-
ir eða Ógleymanleg Atvik með þessari í
bláa krepkjólnum í vari við stjórn-
borðsventilinn."
Sóknin í lúxus um borð hvatti til al-
þjóðlegrar samkeppni um smíði stærri,
hraðskreiðari og glæsilegri skipa, en
öryggið, eins og síðar sannaðist svo
hrygigilaga á „Titanic", varö stumidium
a® vílkja fyrir óihótfimiu. Auk „Tiitanic"
var skip White Star félagsins „Ol-
ympic“, franska skipið „France11 og
þýzka þrenningin „Imperator", Vater-
land“ oig „Bisimiarck“ öil yfir 50.0000
lestir.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
24. ágúisit 1969