Lesbók Morgunblaðsins - 24.08.1969, Síða 10

Ólafsvíkurkirkja.
ÞORSTEINN
MATT HÍASSON:
FYRIR
JÖRUL
Á sólhlýjum sumardegi, kyrr
um og björtum, leggjum við af
stað frá Búðardal, eftir að
hafa átt þar góða gistingu og
glaða stund hjá Hallgrími frá
Ljárskógum og Önnu konu
hans.
Og hvert er svo ferðinni
heitið? Út á Arnarstapa til að
taka þátt í gleðileik viðreisn-
armanna í velferðarþjóðfélagi.
Dalamenn eru í sólskins-
skapi. Þeir brosa móti bættum
högum byggðar sinnar. Og
jafnvel þótt vafalaust séu ýms
ir 1 þeirra hópi, sem draga í
efa að allir gangi þar með ó-
slitna sóla. Þá kemur það víl
ekki fram við gest og gang-
andi, enda ferð okkar hjóna
engkun eftirlitsileiðaínigiuir unn
andlega hagi eða hugarþel
fólks.
UmihveTfi Hvamimsfjarð'air eir
hvergi stórbrotið. Eyjabandið
fyrir mynni hans bægir frá út-
hafsöl'dun/ni, svo inni við
ströndina rísa hvorki né
brotna háar bárur.
Hrjóstur Skógarstirandar,
sennilega sprottin af upp-
blæstri aldanna, laða gestinn
ekki til mikilla samskipta, en
þar eru víða húsráðendur
hressir heim að sækja.
Keisbakkahjónin slitu barns
skónum norður á Ströndum.
Kaldir vindar struku ómjúkt
um koll þeirra og kinn, en
þirátt fyrir það, aið göfan sé
mýkri sunnan heiða, þá hafa
þau ennþá ekki gróið fast við
rót á strönd Hvammsfjarðar.
Við eyðibýli Þórðar Grunnvík
iinigB er ósliitin beimjtaiug.
Með hæfilegri viðkomu á
beztu bæjum, þeir eru reynd-
ar hvar sem mann ber að garði,
er ferðinni haldið áfram út
ströndina og suður um Kerl-
ingarskarð. Bjart sumarkvöld
býður ekki upp á neina drauga
sögu, og ef við ætlum að ná
hátíðinni er betra að hafa hrað
ann á.
Málflutningur landsfeðr-
anna er fyrsti dagskrárliður og
mér er meira í mun að heyra
þann boðskap en uppreisnar-
gjarna bítiaimiúisiiik. Hún hef-
ur aldrei verið mitt eyrnagam-
am og látbnagð flytjendamna
takmarkað augnayndi.
Þá erum við stödd á Arnar-
stapa á Snæfellsnesi. — En
herra minn trúr — Hvar er
allt fólkið? Þarna eru aðeins
fjórir eða fimm bílar og í þeim,
að því er virðist jafn ráðvillt-
ar sálir og við nú erum.
Það kemur í Ijós, að okkur
hefur heldur betur orðið á í
miessummi. Manmfagmaður sá
er við hugðumst sækja heim
er að Arnarstapa á Mýrum, og
vonlaust úr þessu að ná nema
í seinni blessunina þar.
Hvað er þá til ráða?
Ennþá höfðum við aldrei átt
þess kost að fara fyrir Jökul.
Hvérs vegna þá ekki nú, milda
og bjarta sumarnótt. Umhverf-
ið verður án efa öiLiu kynraira
en suður á Mýrum — tónar
náttúrunnar hljóðlátari en
raddir manmisibarmia, sem
stundum eru einum um of yfir-
þyrmandi.
Yfir Bireiðuví'kinmi er værð
kvöldsins. Bændur og búalið
er gengið til náða ellegar geng-
ið á vit gleðinnar fjarri heima-
slóð. Mjallhvít jökulhettan að
byggðarbaki teygir sig mót
bláu næturdjúpi loftsins. Dul-
úð þjóðsögunnar spinnur var-
fætrniislega buignenninjgialþ'ræði,
þegar farin er þessi leið nærri
byggðum, sem eiga sér langa
og afdrifaríka örlagasögu.
Um Svalþúfu og Lóndranga
andar örhægt næturkulið.
Vesturhafið, svo langt sem aug
að nemur, er hóglátt. Tvö
skip vagga mjúiklegia úti við
sjóndeildarhring. Ef til vill
fiskimenn á leið til miða. Nú
er reisulega byggt á Malarrifi
og þaðan lýst til leiðsagnar
sjófarendum, en þögulla mun
þar á mölum heldur en með-
an áraskipin héldu út frá ver-
stöðvunum undir Jökli.
Fallega ofin lyngteppi vefja
hlíðarfót.
Ekkert rýfur þögn næturinn
ar á þessum slóðum, nema djúp
ur hafniðurinn, sem verkar
eins og fjarlægur ómur, því
bergið kæfir skvaldur öldunn-
ar, sem miminist vfð það af ó-
venjulegum hlýleik.
Eyðibýlin á leiðinni segja
siinia sögu. Baráititia borfimma
kymsLóðia að bafci gleymdum
kumli.
Að liðinni óttu höfum við
fengið náttstað hjá kennara
sem húsráð hefur í Ólafsvík.
Ennþá er bjart yfir landi og
við ökum til baka út fyrir
Ólafsvíkurenni. Hér var áður
hrikaleg torfæra, ógnvekjandi
og hættuleg. Ef til vill hefur
vald beirgrisans ekki með öllu
vanið brio'tið á baik aftiuir, þótt
höggvinn hafi verið stallur í
hamarinn.
Á Hellissandi hefur búið í
rúmlega bálfan annan áratug,
Strandamaðurinn, Skúli Alex-
andersson. Kynni okkar hófust
fyrir þrjátíu árum. Þá var
hann ljóslitaðuir drengur, nem-
andi í heimavistarskólanum á
Finnbogastöðum í Árneshreppi.
Nú er hann athafnasamur fiski
kaupmaður og áhrifamaður í
byggðarlaginu.
Á heimili Skúla er okkur vel
tekið. Þar hittum við föður
hans, Alexander Árnason, sem
í mörg ár setti sinn svip á lífs-
mynd Árnesbrepps.
Er þetta þinn bíll, Skúli?
Bíll, þetta er ekki bíll, þetta
er — Trabant.
En hvað sem hann vill nú
kalla farartækið, þá stígum við
imm og svo er ekið úit eiftir, þanig
að, sem hin forna verstöð,
Giuifuisikáliair, stóð. Eíkki sjósit
þar mikil merki fyrri umsvifa.
Brimaldan, sem sífellt gnauðar
við ströndina, hefur brotið upp
bakkamm, þair siem áður srtóðu
búðir vermannanna. Nokkur
kuml standa þó ennþá og gefa
hugmynd um það sem var.
Þar sem kilir áraskipanna
hafa gnúð flúðir, að öllum lík-
indum frá því fiskibáti var
fyrst ráðið til hlunns í veiði-
stöð á Snæfellsnesi, er nú grýtt
vör og lítt fýsileg landtaka. En
merki þeirra athafna hafa varð
veitzt vel. í helluna þar sem
skipin voru dregin á land eða
ýtt til sjávar, hafa kilirnir
markað sín óafmáanlegu spor
— glöggan vitnisburð þess, að
þeir hafa lengi steininn klapD-
að.
f hrauninu ofan við Gufu-
skála eru óteljandi grjótbyrgi,
því sem næst ónöguð af tlm-
ans tönn. Þarna hefur greini-
lega verið stór fiskverkunar-
stöð eftir þeirra tíma hætti.
Fyrir okkur, sem aldrei höfð-
um komið á þessar slóðir fyrr,
var hraunið ónuminn ævin-
týraheimur.-------ólesið blað í
lífssögu liðinna alda.
Það enu ám eifia óMkiair svip-
myndir þeirra atvinnuhátta, sem
áttu sér stað á þessum slóðum,
þegar fiskurinn var verkaður
í hrauninu, og þær sem nú
blasa við sjónum. Og vel þess
vert fyrir þá, sem nú standa
mitt í önn slíkra athafna að
gefa þeim samanburði gaum.
En það þarf ekki svo langt að
líta til baka. Ekki er aldabil
frá því Snæbirni Kristjánssyni
frá Hergilsey, þeim lands-
kunna sævíkingi hlekktist á
við landtöku á Hellissandi —
missti nokkurn hluta skips-
hafnar en varð sjálfum bjarg-
að.
Á Gufuskálum er nú mikil
bygging og möstur há. Sagt er
að þær framkvæmdir séu einn
liður í varnarkerfi til verndar
vestrænni siðmenningu.
I Rif i, þar sem útlendir
skópu Birni ríka aldurtila er
nú byggð framtíðarhöfn.
Skúli hefur sýnt okkur flest
það, sem við helzt kusum að
sjá er þó eflaust margt eftir
sem gera mundi kynni staðar-
ins nánari. Þau býli, sem utar
liggja eru víst öll eða því sem
mæat í eyði komim. Á eimi
þeirra, Ingjaldshóli, mun fyrr-
um hafa verið húsfreyja, afa-
systir mín, Anna Guðbrands-
dóttir frá Hvítadal.
Eftir götunni í Ólafsvík
gengur roskinn vinnuklæddur
maður. Hann er á heimleið úr
frystihúsinu, með hitageymi
undir hendinni Það er eins og
honum komi það nokkuð á
óvart, að ókunnur ferðalang-
ur skuli ganga í veg fyrir
hann og spyrja frétta.
En viðmót íslenzkra erfiðis-
mannia er sjaildiam þamið aif neim
um stórmennskurembingi. Oft
eiru þeiir svo fátalaðir ef uitam-
aðlkiomiainidii ástæðiur himidra at-
hafnir þeirra.
Aflaleysi og ógæftir eru ó-
viðráðanlegt böl. Því er erfitt
að búa undir en þó engan
hægt um að saka.
Verkföll og vinnudeilur eru
sakarefni þeirra, sem saman
eiga að vinna. — Þær deilur
miðast ekki við aflabrögð held
ur skiptingu þeirra verðmæta,
sem úr djúpinu eru dregin.
Slík óáran veldur oftast þyngri
huglirifum en mislynd náttúra.
Fólk heldur lengi í vonina um
batnandi tíð og aukinn afla.
Mannlegu hátterni treystir það
miður.
Gamli maðurinn er hógvær.
Hann hefur átt við vanheilsu
að stríða, en nú er hann far-
inn að vinna og þá verður
strax rýmra um hendur.
Stór bunki af girðingarefni
liggrn- við veginn skammt inn-
an við kauptúnið. Dráttarvél
stendur þar nærri og hjá henni
ungur maður. Aðspurður
kveðst hann heita Árni Jó-
hannsson. Hann hefur þegar
ræktað fallega spildu þama á
bökkunum og ætlar nú að
auka þar við. Fyrir nokkrum
árum varð hann fyrir slysi og
hefur síðan ekki gengið heill.
Þó stundar hann nú land-
búnað og á álitlegan bústofn.
Ólga á vinnumarkaði truflar
verksvið hans miklu síður en
ýmissia annarra. Hann er sinn
eiginn herra svo langt sem það
nær og hefur við fáa að deila
í því efni.
Árni er ekki sá eini af íbú-
um kauptúnsins, sem rekur dá-
lítinn búskap, en einn þeirra
fáu sem gera hann að aðal-
sitairifi. Hjá öðmuim er þertitia tóm-
stundaiðja, sem gefur þó nokk
uð í aðra hönd.
Við kveðjumst — tveir
ókunnir menn, sem hendingin
ber saman á alfaraleið. Síðar
kom éig á niotailegt heinniM þessia
manns og kynntist þá nánar
högum hans og háttum.
Góðbændur í Fróðársveit er
gott að hitta. Þar er hægt að
koma án þess að hafa fyrir-
fram tilbúið erindi. Þeir nafn-
ar, Ágúst Lárusson í Kötlu-
holti og Ágúst Ólafsson í
Mávahlíð, láta sig margt fleira
máli skipta en það sem við
kemur gæzlu hjarðarinnar og
sáningu akra. Gamlar sagnir og
fornar ættir eru líka umræðu-
efni og ekki eru þeir hlutlaus-
ir þegar þjóðmálin ber á góma.
Degi er farið að halla. Breiða
fjarðairdjúpið er roðað geisla-
gliti hnígandi sólar. — Við
höldum suður um heiði, sjálf-
sagt þó ekki að öllu sporaslóð
Bre iðvíikinigaikappainis, þegar
hann fór til fundar við hús-
freyjuna á Fróðá. Af hárri
heiðarbrún breiðir stórbrotin
náttúra faðminn til allra átta.
— Yfiir IjómiaT birta lamgdieigiB.
— Birta, sem alltof oft fölskv-
ast innan þröngra veggja við
gráa götu.
f hrauninu.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
24. ágúist 1S69