Lesbók Morgunblaðsins - 24.08.1969, Blaðsíða 11

Þrælaverzlun
og mannfórnir
Nokkrar nýjar danskar bækur
JÖRGEM GUSTAVA BRANDT:
Stof. Noveller og Livshistorier.
Gyldendal, Köbenhavn 1968.
Jörgen Gustava Brandt er í hópi
þeiinra yngri ritihöfu'nda, sem hæst
bor í Damimörku uim þessar mund-
ir. Hairnn hóf listfeniil ungur og
sendi fyrstu lijóöaibókiina frá sér
aöeiims tvítuguir að afdri. Haimn hef-
u» nú sení fná sér míu Ijóða'bækur
afs, en auk þess tvö gireiimasöfn.
Stof. Noveíler og llivsihfistoriieir er
fyrsta smásagnasafn höfundar. 1
bókinmi eru fiim'mtán „smásögiuir
og æviisögiubrot", eiims og nefna
mætti innihaldið á íslenzku. Nafn
búkari'mnair, Stof, er mairg'rætt,
enda notar 'höfuind'U'ri'nin sér það ti'l
frjális'l'egrair efniiisimieöferða'r, óbund
inn af hefOb'undim'mi bókmenmta-
Bgmi s'kiilgrein'iingiu.
Jörgen Gustava Brandt.
THORKILD HANSEN: Slavemes
Skibe. Tegninger af Birta Lund
Gyldendal, Köbenhavn 1968.
Thorkild Hansen.
Slavennes Slk'ilbe vair eim þeirra
'bóka, er lögð var fram tiil 'bók-
menmtaverðlauma N orðurlamda'ráð'S
áirið 1969. Höfunduirimm, Th'onkild
Hamisen., sendi fyrstu bók sína frá
sér tvít'ugiuir aö aldni árið 1947.
Næstu ánim dvaiUdiist hamin í Frakk-
laindi við ném, l'estur og sikniftir
og 'kynint'iist ýms'uim fremstu rit-
'höfundum Frak'ka, t. d. Alibert
Caim'us, sem hamm hefur þýtt á
dönsku. Verulegrar viðurkenning-
ar aflað'i Thorkiild Hamsen sér fynst
með verki sínu „Pau'sesigimater",
er út kom 1959, en síðam hafa
bækur komið frá hamis hendi á
skömmum fresti.
í þessa ri bó'k, „brælaskipunum”,
segir Thonki'ld Hamsen söguna af
því, er Danir keyptu þræla í Afr-
íku og sigldu með þá undir
damsika fánam'Uim tiil Vestuirimdíu og
seldu aftur þar. Sagia þessara
dönsiku þræla'skipa hefur ekki fyrr
verið rituð. Bókiin hefst á frásögn-
um af útskiipun þrælamina á Guim-
euströnd og lýkur með lýsingu
mi'kils þrælauppboðs í St. Thomas
og St. Croix á Vesturindíum.
„Þnælaskipim" er heimi'ldars'kál'd
saga. Höfumdur styðst við miikið
magn óprentaðra heimi’lda um
þessar ferðiir, s'kipsbækur, sjúk-
dómislýsimgar, frásagmiir sjónar-
votta o. fl. Með stuðn'imgi þessara
'heimilda lýsir hamm erfiöum sigl-
iingum á svæðimu við miðbaug,
immréttimg'um þrælasikipanma, að-
búnaði þræ'lamna í þétttroðmum
liestunum, sjúkdómum þeirra og
dauða og fjölmörgum uppreisnar-
tilraunum. En Thorkild Hansen
gefur eiminiig í bókimmii niærmyndir
af ýmsum þeim Dönum, er lögðu
stuind á þessa þrælafl'Utniiinga, sem
voru áhættusöm en jafnframt
ábatavæn'leg aitvinmugreiin. Er at-
'hyglii'svert hvernig höfundi tekst
að draga upp sanma mynd af fóllki
og aðstœðum, er byggð er á heiim
Hdurn, em jafnframt að gæða
þessa mynd lífi og láta þræla-
skipstjóra og fórnardýr þeirra
stíga fram IjósHifamdi fyrir hug-
skotssj ó num tesan dams.
Þræl'averzl'um Dana, sem seg'i'r
frá í þessari bók, var eimikum rek-
im á 18. öld og er lýst ferðum
fyrir og eftir miðja öldina. Frá
Kaupmammaihöfn héldu skipim fyrst
norður og vestur í haf og í eimm'i
heimild Thorkild Hansens segir frá
s'kipi, sem leitaði hafnar á Islamdi
tíl viðgerða, er það var að leggja
upp í þræla'kaupferð. Síðam var
ha'ldið vestur fyrir Bretlamdseyjar
og suður afkt Atl'amtshaf, umz kom-
ið var tiil Guimeuistrandair. Þegar
nægillega margir þræl'ar höfðu ver-
ið 'keyptir vair fyrst enm hail'dið suð
ur á bógimin, a'llt tii'l Sao Thome,
en sitraumar liggja þamin'ig, að hag-
kvæmaira var að leggja yfir At-
lamtshafið þaöan. Sao Thome hef-
ur því ekki aðeim® verið Norður-
lamdaibúum kunm á a'Wra síðustu
árum, en ánægjutegt að nú skulii
komið þamigað í öðru auginam'iOL
Að l'okimn i ferðimmii yfir Atlantsihaf-
ið voru svo keyptar vörur í Vest-
urimdíuim og ha'ldið þaðan sem
leið lá heim til Kaupmannahafnar
aiftur.
„Þræla'skipim" er stórfróð'leg
'bók, en jafnframt átaika'nilega nœr-
færim um ýmsa þætti viðfamgs-
efni'simis.
POUL BORUM: Kendsgeminger.
Digte. Gyldendal, Köbenhavn '68.
Poul Borum sendi fyrstu Ijóða-
bók sína frá sér árið 1962, en
eftir það hefur komið bók frá hon
um ár hvert. Hamm hefur auk þess
að yrkja verið bókmenmtagaignrýn-
amdi Jylla'nds-Posten og þar lagt
áherzlu á að opna augu lesenda
fyrir Ijóðagerð samtímam's.
í KendS'gerniiin'ger eru fimmtíu og
fiimim l'jóð, er skipta'St í fimm
flokika. í síðasta flokknum er Ijóð,
sem heitir Halvmáne og er á
þessa leiö:
Poul Borum.
En halvmáne,
en bl0d tung himmel,
nogen hvide huse.
Nærmere.
To mennesker
i et af husene
travlt beskæftigede med
at gþre regnskab for deres liv.
Nærmere.
Fire 0jne,
to blá og to grá,
snart ser de hinanden,
snart ser de ingenting.
Nærmere.
St0v,
kun st0v
og i st0vet smá halvmáner.
SÖREN KRARUP: Om at ofre sig
for menneskeheden og ofre menn
eskene. Gyldendal, Köbenhavn
1969.
Sören Krarup er ungur menrnta-
maður og afkaistamiiki'IH rithöfund-
ur, sem fjalter ein'kum um félags-
leg og hugmyndafræði'l'eg efmi. Er
bók sú, er hér um ræðir, fjórða
'bók 'ham'S, en sú þriðja, Demokrat-
i'sme. En kriti'k, vair gerð að um-
ræðuefni hér í Les'bókimmii fyrir
rúmu ári.
Bókin skiptist í sex kafla, sem
heita: Að vera trúr jörðinni og ná-
unganum, Andi guðs, Andi nátt-
úrunnar, Andi sögunnar, Andi und
irvitundar og Andhaildnir. Fja'Hair
'hver kafli um afmarkað sögulegt
fyrirbæri.
Fyrsti kafliinin segir stuttilega frá
siðbót Lúthers, en í öðrum kafla
segir frá predikara á dögum Lúth-
ers, Tomais Munzer, sem va'kti
öfluga trúairhreyfingu um líkt leyti
og Lút'her kom S'iðbótinnii áleiðis.
Rekur höfundur skiilimerkitega eðf-
i'smun siöbótar Lúthers og þeirrar
trúa'rhreyfinga'r sem Thomas
Miinzer kom af stað og hvers
vegna ti'l átaika hlaut aö koma
þar á miii,
Kafinn Andi náttúrunnair lýsir
Rousseau á mapran hátt. Eru fyrst
raik'in afskipti hams af eigin börn-
um, hvern'ig 'hann neyðir Therese
ti'l að láta börn þeirna á munað-
arleysingjahæli hvert á fætur öðru,
til þess að þau trufli ekki heim-
spekilega hugarró föður síns. í
framhaMi af þessu rekur Krarup
hvern'ig uppeldii'sfræði Rousseaus
verður ti'l og 'hve fjairstæðukennd-
ar kröfur hann gerir til þess barns,
sem hann telur verðugt uppeldis-
kunnáttu hans.
Andi sögunmar er um Karl Marx
Framh. á bls. 12
- CRÆNLAND
Fnamlh. af bls. 7.
llanin varð áihorfaindi að friaimvinidtnnni,
en tó'k ekki þátt í heininá. Hamin barfði
á hús neisit til að friðla damisika sam-
vizlkiu og S'ameiniuð'U Þjóðirniar. En þeg-
air homum var aaigt að gera svo vel og
flytjast inn í mýj'a húsi'ð, fékk hanin
loislt af riafm'agniseldavélinintt, sikelfdist
yfiir ihá'vaðiainiuim í nii'ðuinf'a'Klisikieirfi sialeirin-
isins og óaðli við að búa uippi á þriðju
hæð.
Haran var kamniski aðikominn úr litlu
þarpi irani í fjairðarbotni. Þorpiið var nú
í' eyði, af því daniska stjórinin ætlað'i að
láta öiluim líffla vel og gena allt fyrir
alla. Hairan vandiist því að vera áhorf-
aradii, og faranisit brátt ólhuigisiaindi að veria
þátttakandi. Þagar peiria bnast í ljósa-
stæ'ðli kialiliaði hiainin á diainisikiain riafvirkja
tiil aið skipta. Hainn hafði hiliaupáð yfir
möng þiriep oig var fflia næittiur þair sem
Ihanin iraú sat. Hairan lifði að háilfiu í hedmi
vi'ð „hliðiiraa á þeim danigka“, heimi
þiggjainidiainis og hin,s ijúfa áihyigigjluilaæusia
veiðiimamras, seim hantn þó eklki var. Hinis
vegair lítfflækikaðS þiað hanin einaiig í
eiigiin aiuigiuim, að vera eiiniuinigiis þággj-
aradi damskra gæða, og til að bæta úr
því tók hiann að setja fram 'kröfur. Hon-
um fiannist j'afnslæimit, að veria kallaður
Dani einis oig aið vera kiaiiiaðiuir Eskimói.
í raiuinlinini er hann lába hvoruigt, en það
etr eklki hans sök.
Dainir ætluðuist til of mikáls af Græn-
lendiniguim árið 1950, þegar þeir væm'tu
þeiss að aðeiras sikorti 'aðstæðurniar, til
þesis að 'þeir gætu fiaELð intn í niútíma
þjáðifóiaig oig aniniazit rekisrtur iþass. Það
var glappaökot. VUssuiLega hefðú Græn-
lendingar ekJki haft sama þjóðfélags-
þrastea inú og Dainlir, þó veruieg rækt
hefðii verið lögð vi'ð féiagslegt uppeldi
þeirtria þesisa tvo áratu'gi síðuistu, en
þeim hefði þó án efia mátt forða frá
mangri biturri reynslu, isem hefur orð-
ið þeim dýr. í 17 áratuigi kappkogtuðú
Darair að forða Græinlendimgum firiá
menninigu heiiimisiinis, til þess þeiir ekki
spilltuist. Síðasitliðlin ár hiafia þedr kú-
verat í þedm efmum og bylta niú mútím-
aniuim inn yfir grætnlen'zkiar strendúr —
en gleymia Gnænlendinignium.
Að eradinigu vil ég ta'ka fram að græm
lenzikir stjánramiáiamenn hafla átt aðild
og atkvæðisirétt um allt þaið, sem gert
heifuir verið í GrænJiandsmiálluiraum, sáð-
uistu óir. Mjöig 'eir driegið í efa, að þeiir
haifi reynzt vandia síinium vaxnir, auk
heldiuir sem t.d. tveáir grænlerazkir þing-
mienin miegia sán llítils á gjöirvöl'lú þjó'ð-
þinigi Dania. Oft sækir í sarma fiarið og
fynnum, að þeirrta hliutverk sé það eitt
að samiþykfcja.
S tunidiuim befiur því verið fiieyigt hér
á landi, að við ísilandinigar eigum til-
kall nlotokurt til Græiniiairadls. Því miiður
hef ég ekfci haft aðátöðú til aið kyraraa
mér 'hver rök eru færð fyrir þeinri
laradátorö'fu, 'en með tilMititil söigu Grœn-
larads virðist mér þau geti vart veiri'ð
þurag á metunium.
Eirítour rauði, fæddur og uppalinn í
Noregii, útlægur af íslandi, raam Græn-
land, seim síðáin byggðist burtfluttum
íslendiingum og Norðtaöraraum. Um 1000
settu norrænir í Gnærailaindi sín eigin
lög og sína eúgin höfð'inigj'astjóm með
avipuðu sniði og hér var og urðu við
það sjálfstæð þjóð. Sí'ðar femgu þeir eig
in biskuip, umdirsáta erkibiskupsliras í
Lundi, síðar Ni'ðarósi. Árið 1261 gekkst
græralenzikia ríteið á hönd Nonegskon-
uragi, sjálfvi'ljugt, gegn loforði hams um
árfliagar sigflinigar upp iþamigað. Lofiorði
sem síðar var svikið. Þegar kóiróma Nor-
eigs fllyzit till Kiaupmiaininiahaifnar og
Norðurlönd komiast uiradir þamn eiraa og
samia hatt, teist Græn'land eftir sam áð-
ur hlulti 'hiras norstoa riílkis svo og ís-
land.
Nýleradan, sam stofrauð var eftirkomu
Hanis Egedes var mön.ruuð Norðmöranum
og Þjóð'varjuim að m.estu frramian af þó
danskur konungur mætti heita æðstí.
valdhafi hennar. 1814 létu Damir Noreg
af höradum við Svía, en í samirainigi sem
gerður var í tilefini landsals þessa er
skýrt tetoið fnam að „Atlianzhafiseyjam-
ar,“ Græraliand, fsland og Færeyj-
ar fyligi ek'ki með Noregi. Norðmentn
voru leraigi framiain af eftir þetta of upp-
tekreir >af eigin málum til að mega sinraa
viðsikilmaði sínum við hjálemduriniar, en
þegar að því kom gerðu þeir og Damir
með sér hrosisákauip og skiptu á eyjun-
uim þreim, seim Darair hóidiu, og niokknum
fiógj'öildum, siem fialila skyfldu í hfluit Norð-
miarainia. Sarraningar þesisir voru þó óljós-
ir, emda f'ór svo að Norðmerain kröíðiust
eigraar á Grænílandi síðar, þó aöeins
hirau lítit raumda Austiur-Grærelandi, en
þaðian 3turadiuðu þeir isejveiðar. Allþjóða-
dómsitóflliinin í Haag skar úr um mál
þettia 1933 og er eiktoi s'tætt á að efasit
um rétt Daraa siðain, a.m.k. söguiegan!
íslaind virðist mér því í fljótu bragði
aldnei gæti komið til gnednia í samikeppin
irani um eignarhald á Grænlianidd. Hún
stóð aðeins milli Noregs og D'anmieitour,
enda sku'lum við þakkia vorum sæla fyr-
ir það. Damimöirk á í fiuflliu fiaingd mieð
Græmiliand, — ©n við aftur á móti með
okkur ein.
24. áigúsrt 19|69 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS \\