Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1970, Síða 8

N
1 i orSan Isafjarðardjups utar
lega, er sveitin Snæfjalla-
strönd. Liggur hún frá Kalda-
lóni á móts við Ögur vestan
Djúpsins og út til Vébjarnar-
núps, er nokkurn veginn muo
vera á móts við Bolung'arvík og
Óshóla. Allit fram á fyrsta þriðj
uing þessarar aidar var búið
þar á öllutm lögbýlium, sem að
vísiu miuniu aldrei fleiri hafa ver
ið en átta eða níu. Margbýlt
var þó á sumum þeirra, svo að
mannfjöldi var ölil'u meiri en
tala lögbýla eða jarða gefur á-
stæðu til að ætla.
Um síðustu aldamót, bæði
fyrir þau og eftir, var alilfjöl-
menn byggð þurrabúðarfólks í
ytri hlluta sveitarinnar, í landi
hins forna prestsseturs og
kirkjustaðar Snæfjalla, siem á
fyrri ölöuim hét Staður á Snæ-
fjölliuim. Þiessi þurrabúðar- og
sjómannabyggð koðnaði þó
smám saman niður vegna hafn-
leysu, þegar vélbátar komiu til
sögumnar ásamt þverrandi fiski
igenigd á gruinnmiðuim. f dag er
öll hin svonefnda Ytri-strönd í
eyði, og aðeins búið á fáum
jörðum um miðbik srweitarinnar,
auk Æðeyjar, siem liggur þar
skammt undan landi og er ein
höfuðprýði Djúpsins. Þetta er
því um sinn eitt fámennasta
sveitarfélag landsins. En þrátt
fyrir það, er þar sérlega mynd-
arlega búið og bygigt, l'íkt og í
góðsveituim væri. í því sam-
bandi er vert að geta þess, að
fyrir örfáuim áruim lyfti svo fá-
mennt byggðariiag því grettis-
taki, að virkja vatnsfall ei'tt til
raforkuiframleiðslu, miðlsvæðis í
byggðinni, svo að nú or þar raf
magn á hverju býli til allra
heimilisnota.
Landslag á þessurn slóðum
er víða sérkennilegt og frítt,
eins og annars staðar á Vest-
fjörðuim. Að vísu al'llstórgert og
einhæft, svo sem í Ytra-Skarði
og undir Vébjarnarnúpi, en hef
ur á öðrum stöðum upp á ótrú-
iega fjölbreytni og jafnframt
smáskornari fegurð að bjóða,
t.d. í Kaldalóni. Þar falla hvit-
fyssandi fjallalækir um skógi
vaxnar hlíðar, iðjagrænar, egg-
sléttair eyrar deila litum við
svarta sanda, en krosssprung-
inn skriðjöku/Il eteypisit niiðuir í
Lónibotninn uim mjóan klofa,
milli 300 m hárra lóðréttra
hamraveggja, þar sem áin Mór-
illa myndar stórfeinglega ís-
hella, er hún brýzt fram undan
jökuilsporðinuim. Allit er landis-
lag Kaldalóns stórt í sniðum og
sem dæmigeirt fyrir andstæður
fslenzkrar máttúru.
Stundum bera rnen.n sér í
munn, að líf kynslóðannia mót-
ist fyrsit og fremst af landinu,
möguileikuim þess tii lífebjargar
og áhrifum umhverfisins á
skyn- og hugmyndaheim íbú-
anna. Sé þessu þannig farið er
ekki ólíklegt, að í fyrri daga, áð-
ur en tækniöldin sikair íslenzku
mannlífi nýjan stakk, hafi stór-
brotin og harðbýl náttúra
skapað frjóvan jarðveg fyrir
furðusagnir og sýnir af ýmsu
tagi, sem véladynur og rafljós
nútímans hafa fyrir löngu
flæmt út í hafsauga.
Ein forvitnilegasta reim-
leikasaga síðari alda gerðist á
Snæfjaliaströnd, fyrir aðeins
70—80 árum. Það er sagan af
Bæjadraugnum, sem meistari
Þórbergur hefur skráð, af vís-
indaJegri niáikvæm'ni og al-
kunnri snilld í málfari, í 4.
biefti Gráskinnu hiinnar eldri.
Hitt er meir fa'lOið í fyrnslku,
að frægasti drauigur miðaldanna
sá dagsljósið nokkrum bæjar-
leiðurn uitar í sömiu sveit og leið
þar einnig undir lok, fyrir um
það bil hálfri fjórðu öld. Það
er hinn svonefndi Snœfjalla-
draugur, er gekk ljósum logum
á prestssetrinu Snæfjölllum á
Snæfjaliaströnd árið 1611, og
langan slóða dró að kveða í kút
inn. Virðist hann hafa verið
mjög athafnasamiur og fyrir-
ferðarmikilil upp á sitt bezta,
því að flestir arunálar geta hans
auk Árbóka Espólíns, Raunar
eru annálagreinarniar yfirleitt
stulttorðar, en segja þó sína
sögu. T.d. siegir í Skarðisárann-
ál: „Afturganga þreifanileg á
Vesitfjörðlum". Pétuir Einars-son,
lögréttuimaðúr á BaManrá, er
nokkru orðlfleiri í annál sínuim
og hefur þetta að segja: „Gekk
draugur á Snæfjölium, með
grjótkasti raótt og dag, allan
vetu;rinn.“ En Espóllín er van-
trúaðri og varasamari, enda
fjær atburðuinuim koiminn, og
hefur þessi orð um: „Þar þót't-
uist mienn sjá afturgönigu og
þreifa á. Tóku og miargir meran
mjög að leggja trúnað á galdra
og forraeskju í þann tíma. ,,Vit-
anlega eta araraálariitarar upp
hver eftir öðruim frásagnir af
löngu liðnum viðlburðuirra, sem
oft geta þá bnenglazt í aldanna
rás, svo að eitt og annað skjóti
no'kkuð skökku við raunveru-
leikann. En hér vilil svo til,
að höfundur Skarðsá-rannáls,
Björn Jónsson lögréttumaður á
Skarðsá í Skagafirði, var sam-
tímiamaður þeirra undra, er á
Snæfjöllum gerðust og má því
vel hafa af þeim haft sannar
sagnir sjónarvotta.
W
kJaga Snæfjalladrauigsins er
prenfuð í Þjóðsögum Jóns Árna
sonar (2. útg. I. bís. 251), í þrem
ur tilbrigðlum frá s,l. öld. ftar-
leguist er hún skráð af Gísla
sagraaritara Konráðssyrai, og er
-aðalefni he-niniar þar þetta: „Jón
hét prestur og var Þorlieifsson.
Ha'ran bjó á Stað á SmæfjölHum
og hélt það ka-11 frá 1588 til
1615. Þófct'i hann mairgfróður
sem margir aðrúir, e>r vel voru
að sér á þeim dögum. Jón prest
ur vair og hairðgjör kaHlaðuir.
Hann var tvíkvæntur og hét
Sesselja fyrri kona hans. Þrjú
eru talin bönn þeixira Jóms
prasts og Sesselju og hét Jón
einn, sem heimia vair mieð föður
síraum og stjúpu, er faðir hans
gat ekki börn við. Bar þá srvo
til, að Jón presitsson lagðiist á
huigi við griðkorau eiraa, sem var
hjá presti. Vinniuim-aðiuir ein.n
var líka í tygi við hana; því
samdli presitssyni og virarau-
manni illa eins og oft er, þegar
svo vill til. Þetta var smali
prestsins. Fór hann þá sem oft-
ar að fé einn dag snemma vefcr-
ar, en gat ekki náð fjárhóp úr
fjallshlíðinni fyrir hálku og
harðfenni. Kom hann þá heim
og sagði finá vandræðum þeim,
er hann var í. Þótti presti hon-
um farast löðurmannlega að
skilja svo við, og skipaði Jóni
syni sínum að fara og sækja
féð, en hann tók því dræmt og
sagði að það myndi ófært. Prest
ur vildi ekki heyra það og varð
Jóhann Hjaltason
MYRKRA
STYRKUR
ANDI
Grein um reimleikann
á Snæfjallaströnd
og f jandafælu Jóns lærða
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
11. jiainiúar 1970