Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1970, Síða 12

Játmundur
Helgi
Frh af bls. 1.
gegnir um obbann af framært-
um íslendinga að fornu.
III.
Eins og áður var getið, þá
ber fomurn ættartöluim á milli
um stöðu Játmundar þess, sem
þar er talinn afi konunnar á
Skeggjastöðum. í Sturlubók,
sem mun vera lokið um 1275-
80, er manni þessum ekki valið
neitt konungsheiti og ekki er
þar minnzt á helgi hans. Óvíst
er, hvað staðið hefur í frum-
riti Sturlu. í ættartölum
Sturlungu, sem virðast vera af
fornum stofni og eru ef til vil
upphaflega tólftu aldar verk,
er rakin ætt Eyjólfs á Þverá.
Móðir hans er talin vera dóttir
Vilborgar Ósvaldsdóttur, en
hennar móðir var Úlfrún, dótt-
ir Játmundar Englakonungs. I
Njálu, sem rituð er um 1290,
er ættartalan öðruvísi: „Móðir
Valgerðar hét Valborg; hennar
móðir vair Jórunn hin óboma
(þ.e. óskilgetna), dóttir Ós-
valds hins helga. Móðir Jór-
unnar var Bera, dóttir Ját-
mundar konungs hins helga.”
Nokkm yngra rit er Hauksbók
Landnámu, en þar er komizt að
orði á þessa lund um kvonfang
Þórðar Skeggja: „Hann átti Vil-
borgu Ósvaldsdóttur konungs
og úlfrúnar hinnar óbornu,
dóttur Játmundar Englakon-
ungs.” Varhugavert er að gera
ráð fyrir því, að tengslin við
Játmuníd Englakonung hafi
fyrst verið uppdiktuð á þrett-
ándu öld, þa,r sem ýmislegt er
óljóst um ritsamband þeirra
ver'ka, sem kalla miaiuninin
konung ættartö'hiininiar í
Sturlungu, Hauksbókar og
Njálu.
VI.
Harðuir er sá dómur, sem
skáldið á Gljúfrasteini kveður
upp um íslenzka fræðimenn, að
þeir hvomi í sig miðaldalygi,
og verður naumast unnt að
gera sér grein fyrir honum
nema með því móti að skáldið
hafi ruglað saman tvenns kon-
ar hlutverkum sagnfræðinnar.
Annars vegar reyna menn að
grafast fyrir um það sem hef-
ur raunverulega gerzt, rekja
atburði og skýra samhengi
þeinra og tildrög. En hins veg-
ar leitast sagnfræðingar einnig
við að kanna hugmyndir
manna fyrir á öldum um sjálfa
sig, umhverfi og fortíð. Mikið
af þeim ruglingi sem kom-
izt hefur á gang um sannfræði
íslendingasagna stafar einfald-
lega af því, að menn hafa neit-
að að giera greiniairmiun á þess
um tvenns konar viðhorfum til
fornra atburða og rita. Ætt-
rakning til Játmundar helga
ber ótvírætt með sér, að ís-
lenzkir rithöfundar á þrett-
ándiu (og að því er viirðdst á
elleftu og tólftu) öld hafa lagt
trúnað á, að þetta fórnarlamb
danskra vikinga hafi eignazt
laundóttur, sem varð svo móðir
konunnar á Skeggjastöðum í
Mosfelllssv'eif hér fyrdir ofain
hálsinn. Að afneita þess-
ari „miðaldalygi” og vísa henni
algerlega á bug getur virzt góð
siðfræði og unnin í þágu sann-
leikans, en um leið er slík af-
staða raunveruleg fölsun á eðli
heimildainna. Engum mun koma
til hugar, að bera brigður á,
að Játmundur og þrjú önnur
nöfn í ættartölunni séu ensk,
hvort sem Játmundur karlinn
hefur verið smákonungur þar
syðra eða fengizt við einhver
nytsamlegri störf.
V.
Nú er Játmundur Englakon-
ungur ekki eini höfðinginn á
Bretlandseyjum, sem „léttlynd-
ir sagnamenn íslenzkir” not-
uðu í því skyni að skreyta með
gamlair ættartölur. Enn áhrifa-
meiri er Kjarvalur nokkur íra-
konungur, sem skýtur oft upp
kolílinum í ístlienzkium ritum og
er talinn vera „sami maður”,
eins og það er orðað, og
Cerbal konungur yfir Osraige
í Suður-írlandi. Konungur
þessi er talinn hafa látizt árið
888, eða tæpum tveim áriatug-
um síðar en kollegi hans
í Austur-Öngli. Munurinn á
þessum tveim pótentátum eæ
meðial annars sá, að enskair
heimildir geta ekki um barn-
eignir Játmundar, en hins veg-
ar hlóð Kjarvalur niður börn-
um. Ég var nýverið að blaða
í írsku niðjatali £rá honum.
Við athuganiir sinar á ættar-
tölum frá Játmundi helga
bendir Jón Jóhannessom rétti-
lega á, hve merkilegt sé það
sameiginlega atriði, að Ari
fróði og þrír heimildarmenn
hans telji sig vera komna af
JátmundL Þegar kemur að
Kjarvali írakonungi og niðjum
hans hérlenzkum bregður svo
undarlega við, að islenzkir
biskupar frá upphafi og fram
á tólftu öld eru annaðtveggja
taldir vera komnir af honum,
ellia þá tengdir homium með ein-
hverjum öðrum hætti:
(a) Þeir ísleifur og Gizur
Skálholtsbiskupar eru taldir
vera komnir _ af Kormlöðu
Kj arvalsdóttur írakonungs.
(b) Þorlákur Runólfsson
Skállholitsb isikup er talinn vera
kominn af Friðgerði Kjarvals-
dóttur írakonungs.
(c) Magnús Einarsson Skál-
holtsbiskup var þriðji maður
frá Þorsteini Síðu-Hallssyni,
sem Giflllii afkomandi Kj'arvals
írakonungs á að hafa myrt.
(d) Klænguir Þorsteinsson
Skálholtsbiskup er sagður vera
kominn af Hertila Kjarvals-
syni, en ættartalan getur þó
ekki um stöðu Kjarvals.
(e) Jón Ögmundsson Hóla-
bisikup á ættir síniair að reikja
til Dufníals Kjarvalssonar íra-
konungs.
(f) Ketilfl Þoirsteinssoin efttir-
veri hans á Hólum er sagður
vera kominn af Raförtu Kjar-
valsdóttur írakonungs.
Það má heita næsta undar-
leg tilviljun, hve margir áf
fyrstu íslenzku biskupun-
um eiga að hafa getað státað
af slíkum forföður sem Kjar-
vali Irakonungi. Er hér um ein-
hverja „miðaldalygi” að ræða,
sem „íslenzkir fræðimenn hafa
hvomað í sig” af heimsku og
fáfræði? Áttu biskupamir ein-
hvern forföður, sem hét þessu
írska nafni, og létu ættfræð
ingair tólftu aldar sig ekki
muna um það að gera hann að
konungi? Að sjálfsögðu verður
aildinei uinin/t að fe'ðira svo aflfla
íslendinga að fornu, að með
eiðum verði sannað. En þeir
fræðimenn, sem lata s6r nægja
að líta á langfeðigiatöl laodnáms
manna sem vitnisburð um hug-
myndir fróðra manna á tóMtiu
og þrettándu öld án þess að
gera sér oÆmiklar griflflur um
algeran sannleika eða algera
„miðaldalygi”, munu halda á-
fram að beita ættartölunum á
þá lund, sem efni þeirra virð-
ist gefa tilefni til. Þær eru
mikilvægur þáttur í hugmynd-
um íslendinga um uppruna
sinn, hvort sem trúnaður verð-
ur á þær lagður eða ekki.
Hermann Pálsson.
Bókmenntir
og listir
Frh. af bls. 3.
að Snaran sé guðspjall nýgróð
ursiins i íglenzkri sagrna-
gerð. Svo lýkuir bann bók-
mieinntaþáttum siínuim með liotf-
söngsorðum um prímhausaheim
speki Laxness.
Ég hef þetta spjall ekki
lengra, en segi að lokum um
rithöfuinidiaþinigið mie'ð Tómasi
skáldi Guðmundssyni: Vonandi
lifa bókmenntimar þetta af.
Nóvember 1969.
Óskar Aðalsteinn
Fólkslyftur
Frh. ai£ bls. 13.
lyfturnar fari að hugsa sjálf-
ar.
Nú koma fram lyftur, sem
eru sjáMvirkar og með raf-
eindaútbúnað (Auitotronic Ele-
vatoring). Tæknin er orðin það
mikil, að msð notkun þessia
nýja kerfis í stórum lyftusam-
stæðum þarf lyffluþjónninn að-
eins að taka á mó'ti beiðnum og
loka dyru'num. Þetta nýja kerf'i
er það fullkomið, að það leið-
réttir sig sjálft, ef umferðar-
þunginn verður óeðlilega mik-
ill og reiknar út biðltíma far-
þeganna og kemur í veg fyrir
oif mikl'ar tafir.
Fyrsta alsjáMvirka lyftu-
samiS'tæða'n var sett upp í húsi
Atlantic Refinflng Com.pany í
Dafllas, Texas, árið 1950. Nú
er lyftuiþjónininn ekki nauð-
synfleguir lengur. Lyftiudyrniair
opnast og lokasit sjálfkrafa og
farþeginn þarf aðeins að styðja
á þann hnapp sem við á eins
og við þekkjum af aUmörgum
njrtizku lyftum í háum húsium
hér í Reykjavík. Rafreiknirinin
stjórnar alliri umferð, jafnvel í
stórum lyftU'Sams'tæðium,
Okkur finnst vafalaust að
varla verði lengra kornizt í
lyfltusimíði, en þráumin mu'u
hailda áfram á þessu sviði eins
og öðrum.
Vladimir
Nabokov
Frth. a< bls. 5.
um sið (eins og hann heldur
fram). Seinna ellið á að tvö-
faldast. Það á að vera lint, en
téið snöggt en viðkvæmt, sem
sé: „Lollíta".
Nabokov fæddist í Rúss-
landi, stundaði nám í Englandi,
bjó um tima í Berlín og París
og nú siðast í Sviss. Hann tel-
ur sig bandarískan skáldsagna
höfund. En hvar á hann sér
rætur? Ég spurði hann þess,
hvort hann þættist einangrað-
ur í bókmenntaheiminum.
— Flestir rithöfundar, sem
ég hef hitt voru rússneskir út-
flytjendur og flóttamenn eftir
byltinguna. Ég hef vart haft
nokkurt samband við banda-
ríska skáldsagnahöfunda. Ég
borðaði eitt sinn hádegisverð
með Graham Greene í Eng-
landi. Ég hef borðað kvöld-
verð með Joyce og drukkið te
með Robbe-Grillet. Einangiun
færir manni frelsi og uppgötv-
anir. Kannski býr eyðieyja yf-
ir meiri töfrum en stór-
borg, en annars er fátt merki-
legt við þennan einmanaleika
minn. Hann er aðeins afleiðing
fornra skipbrota og asnalegra
sjávairfalla, en ekki skapgerð-
ar minnar.
Heima fyrir er ég skapgóður,
hlýlyndur, blátt áfram, hrein-
skiptinn og fyrirlít falska list.
Mér stendur á sama þótt verk
mín séu gagnrýnd eða þagað sé
yfir þeim og því finnst mér
skemmtilegt, að fólki, sem
stendur hjartanlega á sama um
bókmeminitir skuli finnast hróp-
legt, að ég álít D.H. Lawrence
lélegan eða H.G. Wells ólíkt
meiri listamann en Conrad. —
Það tekur Nabokov árið að
semja bók. Vinnubrögð hans
eru — nauðaómerkileg.
Fyrir þrjátíu árum skrifaði
ég í rúminu og dýfði þá psnn-
anum í byttona við hlið mér.
Annars samdi ég mest allan
sólarhringinn í huganium. Ég
datt út af í þann mund, ssm
spörvarnir fóru á kreik. Nú-
Útgefandi: Hrf. Árvakur, 'Reykjavík.
Framkv.stj.: Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar: SigurSur Bjarnascn -frá Vigur.
Matthias Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsi'on.
Ritstj.fltr.: Gisli Sigurð on.
Auglýsingar: Árni Garðnr Krijtinsson.
Ritstjórn: Aðaístrœti 6. Simi 1D1C3.
orBið skriía ég þetta með blý-
anti á bréfsnuddur og stend þá
helzt við ritpúlt. En ég sem
líka gjarna enn í huganum á
löngum gönguferðum mínum
um sveitina, einkum ef ég er
ekki að fást við fiðrildin. Ann-
ars geturðu fengið hér vísiu-
korn eftir vonsvikinn fiðrilda-
safnara:
— It’s a loing climb
Up the rock face
At the wrong time,
To the right place. —
Nabo'kov er enn geysilegur
áhuigam'aður um fiðrildi. Hann
minnist þess, er Kenthérað óm-
aði af suði svölustélsins þótt
fátt sé þar orðið um það nú.
Nabokov man það helzt, sem
gladdi hann forðum. Ég spurðd
hann um dagbókarhald og aðra
skýrslugerð.
— Ég er ákafur, en minnis-
laus minningasEifnari. Ég man
landslag prýðflflega, svo og
hreyfimgair, raddbrigðfl og millj
ónir aninairra simáatriða, en
nöfn og tölur detta úr mér líkt
og biindir dvergar í halarófu
fram af bryggju. —
Nabokov er lítt hrifinn af
hinni svonefndu „stúdentaupp-
reisn“. Uppivöðsluseggir eru
aldrei byltingarsinnaðir, segir
hann. Mestu reglupésana og
smásálirnar er ævinlega að
finna meðal æskunnar. Má t.d.
nefxi'a hippainia, en sikeggsöfn-
un þeirna og fjöldamótmæli eru
hreinræktuð múgmennska. Mót-
mælaseggjum við bandaríska
háskóla stendur hjartanlega á
sama um menntun. Þetta eru
mestanpart illa gefnir uppi-
vöðsluseggir, en auðvitað leyn-
ist slangur af greindum prökk-
uirum meðal þeirra. —
Gagnrýni Nabokovs er ætíð
hörð en í henni leynist samt
aldrei broddur. Naglaskap á
hann ekki til. Hann sýnir gagn-
rýnendum jafnvel umburðar-
lyndi. Að vísu stendur honum
á sama um þá sljóu. Hinir vin-
gjarnlegu minna hann ævin-
lega á gamla kunninigja.
— Ég hlýt að hafa borðað
einhvern tíma með þessum ná-
unga. —
Hann lætur sig engu skipta
dóma þeirra um ,,Ada“ og „Hlát
ur í myrkrinu", hvort sem þeir
eru á betri eða ve-rri veginn.
Hann er þegar tekinn till við
samminigiu nýnrair bó'kar.
— Enn er of snemmt að segja
til um efni hennar. Það er löng
leið framundan. En é'g geri mér
góðar vonir um að komast á
leiðarenda ... —
Pompidou
Fnh. atf blts. 7.
fyrst og fremst vakir fyrir for-
se'taTDuim er að s/kiapa ten.gsl.
Ríkið og þjóðin verða sameig-
inlega að skapa „nýtt þjóðfé-
lag“ og kennslukerfið þarf að
aðlaga þessu þjóðfélagi. Það
feMiur í hlut Jecquies Chaban-
Delmas, sem hefur kallað á
sinn fund háttsetta vinstrisinn
aða embættismenn til skrafs og
ráðagerða, að leiða Frakk-
land „út úr 15. öldinni“. Nú
verða Frakkar að gera upp við
sig, hvort þeir vilja aðhyllast
þessar breytingar og tilraunir
Georges Pompidous.
Pierre Rouanet
(Le nouvel observateur)
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
11. jainúar 197C