Lesbók Morgunblaðsins - 08.11.1970, Síða 2
777 dagar
í fangelsi
hjá Mao
með honum var ekkert lífs-
mark. Hann var dauður. Ég
fann til ákafrar,. vanmáttugrar
reiði yfir vitfirringu þess sem
var að gerast.
Hræið af Ming Ming bar
hreyfingarlaust við hafsjó
andlitanna j dauflýstum húsa-
garðinum. Mér fannst allir vera
að leita eftir sorgarsvip á
broddborgaraandliti mínu svo
ég beit á jaxlinn og starði, að
ég vona sviplaust, beint fram
fyrir mig. Þá var ég kengbeygð
ur niður á ný, en múgurinn,
sem nú varð hávær aftur eftir
hina stuttu þögn tók að æpa:
„Hengið Grey! Hengið Grey!
Hengið Grey!“
Svo heyrðist rödd túlksins
aftur: „Við gætum drepið yður,
Grey, en . . . “ og niðurlag
setningarinnar drukknaði í
óhljóðum múgsins. Þá var aftur
farið að hrópa, eins og í fjar-
stæðu: „Hengið Wilson! Hengið
Wilson!" Svo komu fleiri
ákærur.
Þrjár iangar yfirlýsingar
voru lesnar án þýðingar. Ég
reyndi að beygja annað hnéð
það gerðist. Að öðrum kosti
hefðu þaer liðið mér úr minni.
Nú gat ég séð að báðir hand
leggir mínir voru þaktir svartri
málningu. Hamarshljóðin fyrir
ofan mig og allt um kring
hækkuðu enn og síðar upp-
götvaði ég að verið var að
kiambra saman „klefanum"
handa mér — borð voru negld
fyrir dyr og'glugga í þeim hluta
hússins sem ég átti að vera
fangi í.
Á meðan mér var enn hald-
ið tvöföldum byrjuðu ýmsir
leiðtoganna i hópnum að lesa
langa kafla úr rauða pésanum
með orðum Maos og mannfjöld
inn hætti að öskra, dró upp
bækur sínar og fyigdi dæmi
þeirra. Þetta var engu líkara
en lokabæn í Maoistamessu,
hugsaði ég síðar.
Þegar svo bakið á mér virt-
ist að því komið að brotna var
mér loks skipað að rísa upp og
ég var leiddur aftur inn í hús-
ið. Mér var ýtt að stiganum
sem var fuilur alla leið upp af
starandi Rauðliðum.
Það sem augum mínum mætti
Anthony Grey: í fangaklefanum var mynd af Mao formanni og ýmis slagorð máluð á vegg-
iui, ýmist á ensku eða kinversku.
inn voru troðfull af æpandi
Kínverjum.
Við slagorðaöskrin bættist
svo hávaði frá öðrum varðlið-
um sem fóru um húsið brjót-
andi og bramlandi. Myndum
var fleygt í gólfið og þær mölv
aðar, ritvélum, útvarpstækjum
og skrautmunum var þeytt sitt
á hvað, bókum tvístrað, slagorð
um á ensku og með kínversku
letri klínt á gluggatjöld og hús-
gögn með svartri málningu.
Gler var brotið, naglar barðir
í, og lím draup niður i höfuð
mér frá mynd af Mao, sem
klistruð var upp í ljósið yfir
útidyrunum.
Þá sló allt í einu þögn á
mannfjöidann. Ég heyrði ein-
stök húrrahróp og lófakiapp og
fann að athyglin beindist frá
mér sem snöggvast, en ég stóð
eins og fyrr kengbeygður og
sá ekkert nema grátt dyra-
þrepið. Loks bauð aðalkvalar-
inn mér óþyrmilega að rísa
upp. Ég gerði það og sá þá
hvar kötturinn minn, Ming
Ming dinglaði fyrir framan
augun í mér. Hann hékk i lín-
kaðli ofan af svölunum eða
flötu þakinu.
Snaran hafði gengið djúpt
inn í háls hans og var hulin
í loðnum feidinum. Afturfætum
ir héngu stífir beint niður og
til að liðka'stirðnaða limina og
bakið, en enn einn varðmaður-
inn, sem stóð hinum megin við
„maga-boxarann“ gerði með
æstum hrópum vart við þetta
smáatriði og rétti síðan úr fæti
minum aftur með hendinni. Ég
reyndi að draga að mér hand-
leggina og hvíla olnbogana á
lærunum til að minnka álagið,
en þeim var ýtt burt. Að nokk-
urri stundu Jiðinni sleppti sá
sem hélt handleggjum minum
af þeim takinu og ég reyndi,
ennþá boginn, að nudda á mér
helaumt bakið, en höndum mín-
um var kippt burt frá eymslun-
um.
Einhvem veginn tókst mér,
að því er mér virtist eftir lang-
an tíma, að koma höfðinu nið-
ur nærri á milli hnjánna, að
draga til min handleggina og
hvila þá ofarlega á lærunum
án þess nokkur virtist veita
þvi athygli, eða ef til vill hafa
þeir af reynslu sinni af „þotu-
stellingunni' ‘ vitað nákvæm-
lega hve lengi var hægt að
halda henni án þess að falla
algerlega saman.
Það- sem gerir mér kleift að
skrifa svo nákvæmlega um þess
ar líkamsþrautir rúmum tveim-
ur árum síðar, eru minnis-
greinar sem ég skrifaði á laun
aðeins tveimur vikum eftir að
er upp kom, var martröð lík-
ast. Svört málning rann niður
eftir hverjum vegg. Hver lófa-
stór blettur var útklíndur í
slagorðum á kínversku og
ensku. „Lengi lifi Mao formað-
ur,“ „Niður með Grey“ — ekki
amalegt fyrir óþekktan, ómerki
legan erlendan blaðamann að
vera settur við borð með hinni
lifandi goðsögn.
Slagorðin þöktu veggina i
stiganum, á stigapallinum,
svefnherbergi minu og baðher-
berginu. Þessi herbergi voru
fuU af glottandi varðliðum.
Jafnvel lökin á rúminu mínu
voru gegnsósa af svartmáluðu
kínversku letri, sem þýddi „Ta
Tao Ger-lai" eða „niður með
Grey." Sama auglýsingin og
límd var á bakið á mér var
klístruð á veggi, rúm, klæða-
skápinn minn, við spegilinn í
baðherberginu og viða annars
staðar. Dyrnar að skrifstofu
minni og dagstofu voru lokað-
ar og innsiglaðar með breiðum
pappírsræmum með kínversk-
um áritunum og embættisstimpl
um.
Ég var teymdur um af
Rauðu varðliðunum, sem höfðu
valdsmannslega ánægju af að
sýna mér uslann sem þeir
höfðu gert. Stórar myndir af
Mao héngu á heiðursstað i
hverju herbergi. Málningin
rann niður eftir veggjunum, lím
og klístur draup af öllu. Máln-
ingarlyktin, limþefurinn og
þrengslin af iðandi líkömum í
húsinu gerðu sitt til að magna
martröðina.
Baðherbergisspegillinn var
þakinn slagorðum og einn
menningarauki hafði verið inn
leiddur. Hárin á tannburstan-
um mínum höfðu verið vand-
lega smurð málningu og hann
þar með gerður ónothæfur.
Honum var haldið á loft með
hlakkandi illkvittnissvip til að
ég gæti athugað hann. Baðker-
ið hafði einnig verið málað
svart að innan og gert ónot-
hæft.
Túlkur, sem stóð við hliðina
á fullorðnum, einkennisbúnum
manni frá Almennu öryggis-
stofnuninni, sagði mér að „taka
það sem ég þyrfti til daglegra
nota" og fara með það niður í
litla herbergið á neðri hæðinni.
Ég togaði lökin, enn vot af
málningu, af rúminu og tók
saman aukaskyrtu, hrein nær-
föt, vasaklúta og náttföt. Ég
bað leyfis að mega fara inn á
skrifstofu mína og dagstofu til
að ná i nokkrar bækur og skrif
færi, en var bent fruntalega á
innsiglin. Það var óleyfilegt.
Á náttborði mínu voru fjór-
ar bækur og ég gaf í skyn,
vonlítill þó, að ég vildi fá að
taka þær með mér. Skákbók
Harry Golombeks „The Game
of Chess" í vasabroti stóðst
skoðunina, „True Yoga“ eftir
Wiliiam Zorn mætti ekki held-
ur neinni mótspyrnu, „The
Theory and Practice of Comm-
unism" eftir R. N. Carew- Hunt
var samþykkt umsvifalaust, að
þvi er virtist vegna kápu-
myndarinnar, sem sýndi skeggj
að andlit Karls Marx og yfir
þvi útlinumynd af hamri og
sigð. En „Doctor Zhivago" eft-
ir Boris Pasternak var fleygt
aftur á rúmið með fyrirlitn-
ingarurri. Þetta rússneska
verk villutrúar- og endurskoð-
unarsinna hafði fyrir skömmu
hlotið illa útreið í kínverskum
blöðum.
Ég hugleiddi það síðar að
hin gerræðislega ákvörðun um
hvaða bækur skyldi eða skyldi
ekki leyfa mér að hafa lýsti
gerla smásálarhætti komm-
únista yfirleitt gagnvart slik-
um hlutum. Bók Carew-Hunts,
„The Theory and Practice of
Communism" er kennimannsleg
útlistun, skýr og hlutlæg, sem
flettir ofan af villum og rang-
sleitni kenningarinnar. En
vegna þess að táknið á bókar-
kápunni var af réttri tegund
fékk hún náð fyrir augum Al-
mannavarnamannsins. Hann
hafði bersýnilega heyrt eitt-
hvað um hinn skelfilega „Zhi-
vago lækni," þar sem bylting-
in er þó látin hafa á sér ein-
hver mannúðarmerki en er
sennilega í heild kommúnisman
um í minni óhag en bók
Carew-Hunts.
Mér hafði einnig verið leyft
að taka út úr svefnherbergis-
skáp mínum bláa stílabók með
spjöidum, sem ég hafði notað
fyrir dagbók. Túlkurinn blað-
aði í henni og rak augun í ein-
föld kínversk rittákn, sem ég
hafði krotað niður — „Niður
með brezka heimsvaldastefnu"
var eitt þeirra — og bókin var
leyfð. En öllum beiðnum mín-
um um penna eða blýant var
hafnað. Einu hlutimrr, sem
leyfðir voru umfram þettá
voru naglasnyrtitæki i leður-
hylki og seðlaveski með fáein
um kínverskum yuan.
Ég bar nú pinkla mína nið-
ur stigann inn í litla herberg-
ið og hinir kappsamari leiðtog
ar hópsins, sem virtust hafa
beðið óþreyjufullir á meðan ég
náði í það „sem ég þurfti til
daglegra nota," tóku strax til
við mig aftur. Þeir ruddust inn
i lítið snyrtiherbergið og heimt-
uðu þangað tvo ljósmyndara
með myndavélar og ljósaútbún
að, sem verið höfðu viðstaddir
allan tímann.
Þeir tóku að æpa á mig á
kínversku og rödd túlksins
heyrðist að innan: „Beygðu höf
uðið, beygðu höfuðið!" Allir
átu upp orðin á ensku og líktu
eftir hljóðunum hjá túlknum.
Þar sem ég virtist eiga um eitt
hvað að velja stóð ég bara með
hendur á mjöðmum og horfði á
þá. Ég man að mér var erfitt
um andardrátt og ég skalf af
geðshræringu yfir hjálparleysi
minu.
Þegar ég beygði ekki höfuð-
ið eins og krafizt var, komu
tveir þeirra og slógu hendur
mínar af mjöðmunum og þving-
uðu höfuð mitt niður aftan frá
á meðan ljósmyndararnir
smelltu af myndum sinum.
Þá birtist túlkurinn á ný til
að gefa mér greinargóð fyrir-
mæli. Ég uppgötvaði síðar að
hann sagði í stuttu máli það
sem stóð á auglýsingunni, sem
límd var á bakið á mér. Hún
var raunar „dómurinn" í þess-
ari furðulegu tegund „réttar-
halds", sem fjölritaður hafði
verið fyrirfram á bleikan
pappír og hafður meðferðis í
stóru upplagi til að veggfóðra
húsið og mig.
Hann hreytti út úr sér orðun
um: „Eitt: Þú verður að hlýða
varðliðunum. Tvö: Þú verð-
ur að vera kyrr á þessu svæði,
sem tiltekið er af fólkinu.
Þrjú: Þú verður að virða aug-
lýsingarnar, myndirnar og slag
orðin, sem sett hafa verið upp
hér i húsinu. Fjögur: Þú verð-
ur að bíða frekari tilkynninga
frá stjórninni. Samtök þau sem
hér eru að verki eru Rauðir
varðiiðar og byltingarmenn
myndavélaverksmiðju númer 1,
í Peking og Rauðir varðliðar
barna- og unglingaskóla borg-
arinnar, og allra öreigaafla
Peking."
En þeir höfðu enn ekki lok-
ið sér af. Rauður varðliði kom
út úr mannþrönginni og dró á
eftir sér hræið af Ming Ming í
línkaðlinum. Ég var nú orðinn
hálfuppgefinn og ringlaður og
tók aðeins óljóst eftir því að
hann var að draga kattarhræ-
ið eftir gólfinu í litlu herberg-
inu. Brúnn og hvítur feldur
kattarins var grásvartur af
ryki og skít. Annar Rauður
varðliði var að mála glugga-
rúðurnar svartar til að útiloka
dagsbirtuna.
Á mjóum, hrörlegum legu-
bekknum fann ég rakan blóð-
blett, sem getur aðeins hafa ver
ið úr Ming Ming. Að stökkva
því á rúmstæðið, sem ég átti
að sofa á, hefur að líkindum
átt að vera einhvers konar
loka hryllingsatriði handa mér.
En betta, sem nú hefur verið
lýst, sá ég eins og úr fjarska.
Allt hafði tekið á sig svo óraun
verulega mynd. Að lokum var
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
8. nóvember 1970