Lesbók Morgunblaðsins - 22.11.1970, Blaðsíða 9

Takmarkið aetti að
vera lifandi borg,
þar sem fóllt kemst
í snertingu Iivað við
annuð á eðlilegan
liátt. I»að faest til
dæmis með sérstök-
um götum, sem
eingöngu eru ætlað-
ar íótgangandi veg-
farendiun. Til
liægri: Úthverfi í
bandarískri borg.
Einkabílar eru
undirstaða þess, að
luegt sé að búa
i sliku hverfi.
um milli borganna. Nú eru þær
aðeins 488.
TIME.
Til þess að flytja 100.000
manns á klukkustund þarf 60
akbrautir en aðeins tvær járn-
brautir.
í einum járnbrautarvagni
eða tveim stórum strætisvögn-
um geta verið 150 manns, sami
f jöldi þarf 90 einkabíla, sé
reiknað með 1,7 mönmim í
hverjum bíl að meðaltali.
Árið 1966 létust sextán
manns í járnbraubarferðum í
Danmörku. Sama árið létu 1000
manns líf sitt í umferðarslys-
um, 13.500 slösuðust mikið og
11.800 hlutu minniháttar
meiðsli.
Ráðamenn norsku ríkis-
járnbrautanna hafa með full-
um rétti lagt áherzlu á að sú
samfélagsáætlun bregðist alvar
lega þar sem við mat á flutn-
ingum sé ekki tekið til'lit til
þjóðhagslegs tilkostnaðar og
persónulegra harmkvæla, sem
hin mörgu uimferðarslys á
þjóðvegunum hafa í för með
sér.
Bílaiðnaðurinn stendur
föstum fótum á hinu gífurlega
fjármagni sínu, sem aukið er á
með innbyggðu sliti, óveruleg-
um breytingum á bílunum og
auglýsingum. Hugsið ykkur ef
sama hugvit og fjármagn hefði
verið lagt í þróun hinna sam-
eiginlegu farartækja; en þar er
kaupandinn oftar en ekki félít-
ið bæjarfélag, sem ekki er vert
að leggja neina rækt við. Auk
þess myndi heildarumsetning
iðnaðarins verða miklu minni
ef farið yrði að nota meira sam
eiginleg flutningstæki.
Ingjald Örbeck Sörlieiin.
Er Orfeusi var úthlut-
að stórri, auðri lóð, settist
hann niður og skapaði með lifg
andi tónum hörpu sinnar lif-
andi markaðstorg í kringum
sig.
Göthe.
„Au milieu de“ þýðir sem
kunnugt er ,,á meðal". Það sem
kallað er miljö hlýtur því að
eiga eitthvað skylt við að
„vera á meðal.“ Ég held að það
eigi fyrst og fremst við fólk á
meðal fólks, en ekki eins og
við höfum hingað til haldið:
fólk á meðal bíla og fólk á
meðal bygginga. Þetta síðar-
nefnda er aðeins hluti myndar-
innar og það meira að segja
mjög takmarkaður hluti.
Lengi höfum við haldið að borg
arskipulag væri það að fella
saman og samræma hina ýmsu
hluta, láta skolpræsi og skóla-
kerfi, vatnslögn og vegagerð
falla hvert inn í annað. En
þetta er langt frá þvi að vera
allur galdurinn — það er ekki
einu sinni aðalatriðið.
Aðalatriðið er að einstakling
urinn skilji stöðu sina á meðal
annarra manna. Þess vegna má
hver samfélagseining ekki vera
of stór; hún má ekki sprengja
víddarskyn mannsins eða við-
tökuhæfni hans.
Björn Unneberg.
Fóik dreyniir uni að liverfa
úr svefnhúsahverfunum og
bílamergðinni til einhvers bæj-
ar á strönd Ítalíu eða Júgó-
slavíu til dæniis, með þröngum
krókóttum götum fulluiu af
fólki en engum bílum og þessi
draumur lýsir þrá eftir mannfé
lagi af annarri gerð. Húsagerð
og uppbygging þorpsins er
bein afleiðing af veruleika- og
vandamálsskihiingi liins vinn-
andi fólks. Þorpið er liið eðli-
lega bæjarform þess og mynd-
ar rammann um jafngildissam-
félag, jiar sem mikil áherzla er
lögð á félagsliyggju og sam-
kennd. I>ar er gatan grundvall
arliður í uppbyggingunni og
torgið miðpunkturinn. Lítil
hiisin standa þétt og mynda báð
um megin við gangstéttarlausa
götuna samhangandi franililið,
sem er breytileg að hæð og
stefnu. Við það kemur fram
„lokuð fjarvídd“, sem gefur
götumyndinni atriði sem sífelit
koma á óvart. Bærinn skynj-
ast sem byggingarleg og mynd
ræn iieild.
Uifandi borgir liafa fjörleg-
ar, síbreytilegar götumyndir,
gagnstætt t.d. syf julegum borg-
um. Götumyndirnar eru mann-
margar, maður umgengst fólk
og mannlíf á götunum örvar
borgarana til enn meira at-
hafnalífs. Fjörleg borg er dá-
samleg borg og fótgangandi
fólk á ríkan þátt í að gera
borg fjörlega og viðburðaríka,
í að draga upp andlit borgar-
innar, í að skapa umliverfi.
Jan Gelil.
Byggingarlist er hæfni til að
skapa samkvæmni milli manns-
ins og umhverfis hans, það er
að segja að gera heim hlutanna
að mynd af sálarheimi okkar.
St. Elia.
í einbýlishúsaborginni er
ógerningur að mynda lifandi
samfélag vegna fjarlægðanna.
Byggðin er uppleyst í aðskilin
smáhús, sem dreifð eru yfir til-
tölulega stórt svæði. Þetta
dreifbýli veitir mjög fáa mögu-
leika á gæðum samnotanna, svo
sem af nálægum verzlunarmið-
stöðvum, leikvöllum og strætis-
vagnaleiðum og það krefst mik
illar notkunar einkabíla. Þar
með er loku skotið fyrir allt,
sem kalla má götulif. Lífinu er
að mestu leyti lifað innan girð-
ingar og veggja — I skauti fjöl
skyldunnar. Vilji menn hitta
annað fólk, gerist það helzt í
vei'zlunarhverfinu, á veitinga-
húsi í borginni eða menn finna
sér emhverja átyllu til að berja
að dyrum hjá nágrannanum.
Á millistríðsárunum gerði
arkitektinn Le Corbusier hina
„lóðréttu garðborg" og í Mar-
seilles var byggður heill smá-
bær með heildstæðum þjón-
ustu og miðborgarkjarna. Le
Corbusier beitti sér mjög á
móti hinni rúmfreku einbýlis-
húsabyggð og sótugum þröng-
um Leiguhjöllunum og hafði
auk þess mjög mikla þýðingu
fyrir nútíma íbúðabyggingar.
Háhýsablokkirnar, sem byggð-
ar eru nú á dögum eru í anda
hans, en tilgangurinn með
hinu heildstæða samfélagi
týndist á leiðinni að markinu.
Lóðréttar svefnhýsaborgir nú-
tímaris eru misskilningur þjóð-
félagsins á „utopiskri" áskor-
un Le Corbusiers.
Nýtízku borg ber svip af
strangri og formlegri niðurröð-
un; hún er skipulögð af fáum
fyrir hönd fjöldans. Formmálið
á borgar- og íbúðarhverfum
okkar sýnir náinn skyldleika
við byggingarlist fyrri vald-
stjórnarsamfélaga. Keisarahall
ir, herþjálfunarbúðir, her-
stöðvar.
Nú hefur niðurröðunin feng-
ið á sig „straumlínulag". En
skipulagsmennirnir vinna enn
á snið við fólkið og leggja veg-
ina í stórum sveigum með ein-
býlishúsum, raðhúsum, blokk-
um og háhýsum snyrtilega nið-
urröðuðum eftir svonefndum
skipulagsuppdráttum.
Sorptunna er fögur og gull-
skjöldur ljótur, þjóni liið fyrr-
nefnda vel tilgangi síimm en
Iiið síðara ekki.
Sokrates.
Nútínia byggðarlag sanian-
stendur einvörðungu af skipu-
lögðum, cinangruðuni eining-
uni. I>ar er fastinótuð fyrirfram
þjóðfélagsleg skipting, þar sem
fjölskyldan verður eina sam-
ábyrga einingin. Hver fjöl-
skylda lokar sig inni í sínum
eigin litla Iieimi.
Kerfi slíkra smá einkaein-
inga kallast SVEFNHÚSA-
BORGIR vegna þess að ]>ar er
hvergi að finna neina vinnu-
staði eða þjóðfélagslegar og
menningarlegar stofnanir, sem
venjulega eru staðsettar utan
samigjarnrar gönguleiðar. Að-
eins lítill liluti mannlegs at-
Iiafnalífs getur átt sér stað í
svefnliýsaborginni.
Á þéttbýlissvæðum er mögu-
legt að skapa samféiag með fé-
lagslegri og menningarlegri
samciningu en vrið skipulagn-
inguna er ekkert tillit tekið til
þessa.
Öll byggðarsamstæðan er
skipulögð út í æsar að ofan og
það sem fólkið fær í liendur
er fullgert og óumbreytanlegt.
fbúarnir eiga sjálfir enga
liönd í bagga með að móta
byggðina. Þeim er illmögiilegt
að breyta henni eftir á.
Og ekki sízt: skipulagslausn
irnar veita í sjálfum sér livergi
svigrúm til félagslegrar starf-
semi.
Á morgnana tæmist byggðar-
liverfið af karlmönnum og
börnum á skólaskyldualdri.
Húsmæðiirnar verða eftir með
sniábörnin og þvottinn. Allan
fyrri liluta dagsins fyrirfinnst
þar ekki aiinað en kvenfólk og
ungbörn og í þessu kvennasam
félagi gerist ekki annað en
luisverk og matarinnkaup.
f svefnhýsaborgum okkar
geta Iiðið ár þangað til maður
kennir inn fyrir dyrnar hjá
næsta nágranna sínum.
Hinar gömlu skipulagsstefn-
ur hafa gengið sér til liúðar:
Aðskilnaður bústaða, starfa og
skemmtunar; niðurflokkun og
einangrun aldraðra, barna,
andlega og líkamlega fatlaðra
og afbrigðilegs fólks; og þjóð-
sagan um kynhlutverkin.
Sem skipuleggjarar verðum
við í miklu ríkari mæli að
vinna að því að finna mótvægi
gegn þeirri viðgerðastarfsemi
sem rekin er af meirihluta
stjórnmálanianna, skipulags-
manna og hagfræðinga í formi
nýrra akbrauta gegnum þétt-
býli, nýrra liæia handa af-
brigðilegu fólki og fleiri sv'efn
liýsaliv'erfa, sem einvörðungu
eru byggð á þjóðsögununi um.
sói og birtu, opin svæði, harð-
læsta hlutverkaskiptingu milli
kynjanna og verzlunarmiðstöð-
ina sem mikilv ægasta umhverf-
ismótandann.
Maths Prag
og Johan Refsum.
Þegar skipulagningin byggist
á liorfum en ekki markmiðuin
verður hún örugg trygging fyr
ir statns quo — og þróunin er
bundin í rangsnúnum og órétt-
látuni aðstæðum.
Um allan hcim verðum við
vitni að byltingum gegn sér-
fræðingaveldinu. Kínverska
menningarbyltingin er sú um-
fangsmesta. En utanþingsand-
staðan i Vestur-Þýzkaiandi,
uppreisn Parísarstúdenta gegn
de Gaulle, mótmælahreyfingin
. . . allt er þetta afleiðing söniu
gremju yfir „maskinuveldinu",
sem Herbert Marcuse kallar
þetta valdabákn sérfræðing-
anna.
Það sem menn óska eftir er
lýðræði í dýpri merkingu, lýð-
ræði, sem ekki snertir tækni-
leg framkvæmdamál, en sem
felur í sér verulega hlutdeild i
ákvörðuiiarvaldinu.
Við höfuni fengið að sjá
hvert stefnir í sérfræðimennt-
un nútimans: Dómarar, sem
dæma eftir siðgæðisreglum og
lagabókstaf en liafa litla sem
enga þekkingu á liiniim félags-
legu flækjum; Iæknar, sem
koma á fót belgivaidstofnun
innan sjúkrahúsanna; borgar-
skipuleggjarar, sem fela líkön
sín og uppdra>tti til að koma í
veg fyrir að þau verði rædd
opinberlega, hylja sig í tor-
ræðri sérþekkingu og halda
því fram að skipulaginu verði
ekki breytt vegna þess að ein-
hverjar ráðstafanir hafi þegar
verið gerðar ... Bengt Olváng.
Hugmyndir arkitektanna um
kröfur og óskir ibúanna liljóta
að fara eftir veruleikaskiln-
ingi arkitektanna sjálfra —
livað þeir telja lientugt eða
slæmt, Ijótt eða fallegt. Hvaða
möguleika þeir eygja, livaða
takmarkanir þeir sætta sig við.
Þegar litill liópur manna
á að koma sér saman um það
hjáiparlaust að lieita má, hvað
eigi og ætti að gerast í nýjum
bæjarhluta handa 5—10000
nianns, þá liljóta kröfur og
möguleikar að verða fyrir borð
borin.
Anne Sæterdal og
Thorbjorn Hansen.
Ferðamenn veita
’iví gjarnan athygli,
hvað lífið verður
fjölskrúðugt og
’ðandi á torguni
bórga í iSuðurlöhd-
um, jafnvel þótt
um smábæi sé að
ræða. En að sjálf-
sögðu á veðráttan
líka sinn þátt
í þvi.
22. nóvemiber 1970
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9