Lesbók Morgunblaðsins - 22.11.1970, Blaðsíða 10

Hér segir frá sjósókn og fólki
á Suðurnesjum, snemma á
öldinni, en höfundurinn, Gísli
Sigurðsson, lögregluþjónn í
Hafnarfirði, hefur verið ötull
skrásetjari og haldið til haga
mörgum fróðleik um fólk og
atburði í Hafnarfirði og á
Suðurnes j um.
Ótrúlegt, en samt er það satt,
að 8 ára að aldri fór ég i verið
upp í Grindavík. Þö að ég væri
ekki eldri að árum, stendur þó
margt ljóst fyrir hugskotssjón-
um mínum. Frá ferðinni til
Grindavikur, dvöiinni þar og
heimferðinni á lokadaginn.
Foreldrar mínir settust að i
Hafnarfirði vorið 1911. Þá var
Helgi bróðir minn 5 ára. Ég
bættist í hópinn um haustið 8
ára að aldri. Við bjuggum tvö
fyrstu árin í húsinu nr. 6 við
Laekjargötu. Höfðum þar her-
bergi lítið og aðgang að eld-
húsi. Geymslu rúmgóða í kjall-
ara. Faðir minn hafði góða at-
vinnu um haustið og fram um
nýárið. En þá gerðist hún stop-
ulli. Faðir minn hafði um ára-
bil róið í Grindavík. Verið
þar útróðramaður, út-
gerðarmaður. Það er:
hann réðst til róðra fyrir
ákveðið kaup hjá einhverjum
formanni. Hann hafði lengi ver
ið útgerðarmaður hjá hjónun-
um i Rafnshúsum, Jóni Jóns-
syni og konu hans Marenu
Jónsdóttur, en róið alla tíð hjá
Gísla í Vík, syni þeirra Rafns-
húsahjóna. Gísli fór með tein-
æring og var aflasæll formað-
ur og farsæll alla sína tíð, svo
að aldrei hlekktist honum á né
mönnum hans. Hann var einn-
ig með aflahæstu formönnum
og því hafði han>i ráð á góðum
mönnum og dugmiklum. Ráð
hafði verið fyrir því gjört, að
faðir minn væri i Rafnshúsum
þessa vertíð. Þótti foreldrum
mínum sjálfsagt að leysa upp
heimilið. Móðir mín skyldi vera
hlutakona í Vik. Það er þjón-
ustustúlka hjá konu Gisla,
Kristjönu Jónsdóttur. Ég átti
að fljóta með og vera i Rafns-
húsum. En Helga átti að koma
fyrir yfir vertíðina. Það gekk
greiðlega. Þau mætu hjón Gróa
Bjarnadóttir frá Önundarholti
í Flóa og Erlendur Jónsson
Suðurgötu 49 tóku því vel að
hafa Helga í fóstri.
Á kyndilmessu, 2. febrúar,
skyldi hver útróðramaður
vera kominn til skips. Þvi held
ég að það hafi verið 31. jan.
eða 1. febr. sem við vorum
ferðbúin. Einhver töf af veðri
eða öðru mun hafa valdið því
að við fórum ekki þennan dag.
En morguninn eítir vorum við
snemma á fótum. Móðir mín bjó
nesti til ferðarinnar. Svo kom
samferðamaður, Jóhann Frið-
bjöm ísleifsson, sem ráðinn
var í skipsrúm hjá Gisla í Vík
þessa vertíð. Veður var hið
bezta. Við lögðum svo af stað.
Pabbi minn bar allt dótið, en
við gengum laus. Við gengum
sem leið liggur Vagnveginn
gamla suður Hraun. Undir tún-
garðinum í Hvassahrauni feng-
um við okkur bita. Fórum svo
heim og fengum molakaffi.
Minnir mig að bollinn kostaði
10 aura. Þaðan héldum við svo
áfram eins og leið liggur suður
Vatnsleysuströnd. Faðir minn
þekkti hvern bæ og kannaðist
við flesta bændurna. Nefndi
hann bæina um leið og við
gengum fram hjá og bændur og
lét sögu fylgja. Jóhann kunni
einnig á þessu góð skil, þvi
hann hafði verið við vegalagn-
ingu hér um slóðir undanfarin
sumur.
Allmikið var farið að
skyggja er við komum í Vog-
ana. Ætlunin var að leita þar
gistingar á einhverjum bæ.
Gistum við að mig minnir í
Hábæ hjá Ásmundi Jónssyni
og konu hns. Var vel við okk
ur tekið og gisting auðfengin.
Um kvöldið ræddu þeir margt
saman Ásmundur og faðir
minn, um sjósókn og sjó-
mennsku, formenn og sjógarpa
á Suðurnesjum. Varð þeim um
þetta skrafdrjúgt körlunum.
Ekki var húsrými meira en svo,
að við urðum þrjú, faðir minn,
móðir min og ég, að sofa í sama
rúmi og Jóhann svaf hjá ein-
hverjum heimamanni. Þótti
ekki tiltökumál i þá daga að
búa við slíkan viðurgerning.
Ekki tóku þau hjón eyri fyr-
ir næturgreiðann.
Snemma morguninn eftir
vorum við á fótum. Fengum
hressingu og nú skyldi lagt
upp í seinni áfangann. Veður
hafði ekkert breytzt og þvi hið
ágætasta ferðaveður.
Sigurgeir Gíslason var um
þetta leyti ekki lengra kominn
með Suðurnesjaveginn en í
Voga. Við fórum því eftir hesta
troðningunum fyrsta spölinn,
eða suður undir Stapa. Þar rétt
undir Fálkaþúfu tekur við Al-
faraleiðin suður til Grindavík-
ur, Skógfellaleiðin. Sunnan
Bjallanna taka við Gjámar.
Þær hafa allar verið brúaðar
með grjóthleðslu. En hættuleg-
ar gátu þær verið þegar yfir
þær hemaði af snjó, því hyl-
dýpi er beggja megin brúnna,
sem eru um þrjú til fjögur fet
á breidd. Mörg skepnan hefur
horfið með öllu í þessar gjár.
Menn hafa einnig horfið í
gjámar bæði þarna og í
Strandarheiðinni. Óhugnanleg-
ar sögur ganga þar um. Maður
nokkur var hér við smala-
mennsku og hvarf með öllu.
Tugum ára seinna sáu smaiar
á eftir kind niður í eina gjána.
Þegar sigið var eftir henni,
fundust bein þessa ógæfusama
manns. Og verksummerki þess,
að hann hafði hlaðið vegg í
gjána, til að komast upp, en
ekki komið hieðslunni nógu
hátt.
Þegar við komum að syðstu
gjánni, Stóru-Aragjá, segir fað
ir minn: Hér var það sem
Brandur bóndi á Isólfsskála
missti hestinn sinn niður í vet-
ur á jólaföstunni. Og faðir
minn sagði okkur söguna, en
hún verður ekki rakin hér. Það
setur að manni hroll við hugs-
unina um hætturnar. Þó hafa
menn verið á ferð um þessar
gjár frá alda öðli eins og ekk-
ert hafi í skorizt.
Skógfellaleið var á þessum
tímum greiðfær vel og viða
vörðuð og því auðrötuð. Gatan
liggur upp með austuröxl
Litla-Skógfells og vestur með
hiíðum þess og þar út á egg-
slétt klapparhraun, þar sem
hestar fortíðarinr.ar hafa sorf-
ið í hraunheilurnar alldjúpar
götur. Á einum stað má greina
þrjár götur hlið við hlið. Leið-
in stefnir nú á Stóra-Skógfell,
en rétt áður er komið að hraun
hóli ekki stórum, sem heitir
Hálfnunarhóll og er þar hálfn-
uð leið úr Vogum til Grinda-
víkur, hvort sem farið er í
Jámgerðárstaða- eða Þorkötlu-
staðahverfin eða að Isólfs-
skála.
Sunnan Stóra-Skógfells
iiggur gatan um úfið hraunið,
austan við Svartsengi, Sund-
hnúk, Hagafell og Melhól.
Skammt þar sunnar er mikil
varða á hraunbrún, en niður
undan tekur við Hópsheiðin.
Af hraunbrúninni sést vel nið-
ur í JárngérðárstaðahVerfi. Við
héldum götunni niður undir
Hópið og vestan þess og lögð-
um leið okkar í búðimar ofan
til við Varimar.
Búð Gísla í Vík var opin og
uppi á lofti var Gísli með hefil
i hönd að hefla til ár úr góð-
viði. Urðu hér miklir fagnaðar-
fundir og vinarkveðjur. Þeir
Gísli í Vík og faðir minn voru
miklir mátar og hélzt vinátta
með þeim, þar til dauðinn að-
skildi. Gísli lagði frá sér
hefil og ár og fylgdi okkur
heim. Fór móðir min til Víkur,
en faðir minn og ég í Rafns-
hús. Gömlu hjónin tóku föður
mínum, sem syni langt að komn
um og mér sem sonarsyni.
Rafnshús var iítill bær. Bað-
stofa, bæjardyr og eldhús inn
af þeim. Baðstofan var þriggja
stafgólfa og hóifuð sundur.
Tvö rúm undir hvorri súð i
sjálfri baðstofunni. Borð fram
milli rúmanna undir sexrúða
glugga. Skarsúð. Framan við
milliþilið var borð undir vest-
ursúð, þar sem maturinn var
skammtaður og fjögrarúðu-
gluggi, sneri í vestur. Kistur
og skápar voru þama inni. Fyr
ir bæjardyrum var hurð með
klinku og hleypijárni, en lítill
gluggi yfir dyrunum. Inni í
göngunum var hurð á vinstri
hönd í baðstofuna, en inn af
göngunum var milligerð með
dyrum í eldhúsið, sem var hlóð-
areldhús. Þar inni voru nokk-
ur ílát sem geymdu mat ýmiss
konar og þar var líka geymdur
eldiviður. Það var aðallega
þang og þari, sem sóttur var í
fjöruna neðan við túnið. Lagði
af eldiviði þessum sérkennileg-
an og höfgan þef um bæinn.
Langt í frá var hann óþægi-
legur. Til hliðar við bæinn var
fjós fyrir tyær kýr og hlaða.
Svolítinn spöl frá bænum stóð
hjallur. Þar var allur matur
geymdur bæði mðri og uppi, en
nokkur hluti hjallsins var
þurrkhjallur með grindum.
Beint fram af bæjardyrum var
for. Þar var öllu skolpi hellt
sem til féll og þangað var slori
ekið. Á vorin var svo öllu
þessu ekið á tún til áburðar.
Forin var varin með grindum.
Útveggir bæjarins allir voru af
torfi og grjöti, en bárujám á
Gekk ég þá vestur fyrir
og stóð um stund álengdar. Þá
kom frá þeim þetta ávarp:
„Við erum ekkert reiðir þér,
Gísli." Ég er heldur ekkert
reiður ykkur. Þarna sættumst
bænum og bæjardyrunum, og
torf á fjósi. Þegar ég kem til
Grindavikur finnst mér ferð
mín ónýt nema ég komi að
Rafnshúsum til þess að minnsta
kosti, að horfa á rústir bæjar-
ins.
Ég held það hafa vakið for-
vitni sonarbarna Jóns og Mar-
enar að vita af þessum strák,
sem kominn var að Rafnshús-
um. Minnist ég þess að um
kvöldið voru að minnsta kosti
þrjú þeirra komin þarna.
Maren dóttir Jóns í Sjólist og
þeir bræður frá Vík, Jón og
Guðjón. Þau léku þarna listir
sínar, en þær voru, að gera
fuglafit með snærishönk.
Þetta þótti mér mikil list og að
sjá hve handfljót hún Maren
var með fitina. En fyrir okkur
strákunum þremur, átti það að
Jiggja að vera leikfélagar alla
vertíðina. Brá ekki nema einu
sinni út af um samheldni og vin
skap. Ég hafði hrekkt þá eitt-
hvað illilega. Réðust þeir báðir
að mér, en ég flúði til bæjar,
lokaði hurð og sló slagbrandi
fyrir. Þeir stóðu vopnaðir fyr-
ir utan bæjardyrnar, annar
með fjósaskófluna reidda um
öxl, en hinn með túnkláruna.
Voru þeir í vígahug og hugs-
uðu mér víst þegjandi þörfina.
Ég hafði vakandi auga á víga-
mönnunum, en hætti mér ekki
undir vopn þeirra. Svo líður og
bíður. Þeir leggja frá sér vopn
10 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
22. nóvember 1970