Lesbók Morgunblaðsins - 22.11.1970, Blaðsíða 13

Smásagan
Framíhald af bls. 5.
vel, að þú ert enn að búast við
honum.
Hverjum? spyr Aðalheiður.
Knúti Hamrin.
Aðalheiður brosir við og
svarar:
Þér skjátlast, væna min. Nú
bíð ég ekki lengur.
Og hún þrýstir þá hönd sem
hvílir í lófa hennar.
En hesturinn fyrir utan reis-
ir makkann og bjöllurnar
klingja. Þá sleppir maðurinn
hönd Matthildar og hann slepp
ir hönd Aðalheiðar. Þær taka
báðar viðbragð, þær andvarpa
báðar þungan, svo þungan, og
báðar umla Mkt og í svefnd:
Minn herra — minn herra. —
Þær þreifa fyrir sér með
höndunum, en þegar þær fir.na
ekki hönd hans, grípa þær hvor
í hönd annarrar og þrýsta fast.
Bjöllurnar klingja.
Maðurinn i frakkanum beyg-
ir sig niður að systrunum. Var-
lega þrýstir hann fingrum á
augnlok þeirra, svo augun lok-
ast.
Hann segir:
Var ég of lengi i burtu, Matt-
hildur? Var þolinmæði þín þrot
in, Aðalheiður? En hverju skipt
ir það í lokin? Kæru systur,
ég er siðasti herra ykkar
beggja og hjarta mitt rúmar
ykkur báðar.
Systurnar sofa hönd í hönd.
Maðurinn í írakkanum sveifl-
ar keyri sinu yfir Ijósgráa
hestinum. Bjöilurnar klingja.
Meiðarnir renna hljóðlega eftir
snjónum. Hesturinn hristir höf-
uðið og 'sítt og þungt faxið
slæst snöggvast í rúðuna líkt
og fugl hefði slegið þar væng
sínum.
Systurnar sofa.
Svava Jakobsdóttir þýddi.
Fræg
ástarævintýri
Framhald af bls. 7.
að ókyrrast mjög. Þeim varð
það nefnilega allt í einu ljóst,
sem þeir höfðu sjaldan eða
aldrei leitt hugann að fyrr, að
félli forsetinn frá, væri Mar-
shall næstur að erfðum.
Nú, næstum hálfri öld siðar,
er þessi gáta hefur verið ráð-
in til fulls og allar staðreyndir
hennar eru þekktar og hafn-
ar yfir efa, virðist með öllu
ótrúlegt, að stjórnartaumar
þessa einhvers mesta veldis
heims skyldu lenda í höndum
tveggja gertsamlega fáfróðra
manneskja um landsstjórn —-
konu og læknis og þetta látið
við gangast. En þetta er nú
samt óhagganleg staðreynd. í
aprílmánuði 1919, þegar Wil-
s°n var staddur í París, hafði
hann kennt nokkurs lasleika,
sem hann jafnaði sig þó fljót-
lega af; læknar nefndu þetta
þá inflúensu, en af þeim heim-
ildum, sem siðar komu fram
verður ekki betur séð, en
þarna hafi verið um að ræða
blóðtappa i heila. Þegar Gray-
son læknir rannsakaði forset-
ann, er hann veiktist í hinni
fyrrnefndu áróðursherferð
sinni, komst Grayson að raun
um það, að um alvarlega heila
skemmd væri að ræða. Gray-
son lagði allt kapp á það að
koma sjúklingi sínum sem fyrst
aftur til Washington, og vonað
ist til þess, að með góðri hvild
og hæfilegri meðhöndlan mætti
halda blóðtappanum í skefjum.
En þegar komið var í Hvíta
húsið fékk forsetinn annað
kast og hékk líf hans bókstaf-
lega á bláþræði í allnokkra
daga.
Það var forsetafrúin, frú Ed
ith Bolling Wilson, sem tók þá
ákvörðun, að eiginmaður henn
ar skyldi gegna áfram embætti
sínu eins og ekkert hefði í
skorizt. Enginn átti að fá að
hitta hann, hvorki ráðherrar
né þingmenn, ekki einu sinni
Joe Tumulty, hinn tryggi einka
ritari hans, sem hafði staðið
við hlið honum frá því hann
hóf fyrst að fást við stjórnmál
og sem var kunnugur sýnu
fleiri leyndarmálum hans, en
frú Wilson sjálf. Stjórnarvélin
tók að hægja sjálfkrafa á sér.
Áríðandi bréf, sem kröfðust taf
arlausrar athugunar forsetans,
hurfu með öllu, engin svör bár
ust við fjölda skýrslna, beiðna
og skjala af ýmsu öðru tagi,
sem streymdu til Hvíta hússins
úr öllum landshlutum.
Meðan stóð á þessu versn-
aði líðan sjúklingsins enn. Olli
þvi blöðruteppa. Læknar vildu
skera þegar í stað. Frú Wilson
gerði Grayson lækni heyrin-
kunnan vilja sinn með svo-
felldum orðum: — Við skerum
ekki. Þú veizt sjálfur hverjar
líkur eru til bata. Farðu og
segðu hinum, að ég sé þess
viss að móðir náttúra muni
sjálf annast þetta. Við munum
bíða og sjá hvað setur. — Móð
ir náttúra skarst að vísu í leik
inn, eins og frúin hafði spáð,
en þrátt fyrir það fóru kraft-
ar sjúklingsins sífellt þverr-
andi. Meðan á þessu stóð var
landslýðurinn fóðraður á hug-
hreystandi fréttatilkynningum,
sem svo voru orðaðar, að af
þeim varð ekki nokkur skap-
aður hlutur ráðinn um stað-
reyndir málsins. Þegar einn
ráðherranna hafði orð á því
við Grayson lækni, að það
væri ótækt og næstum glæp-
samlegt að ljúga sona að al-
menningi, svaraði Grayson
þessu til: — Það er alveg rétt.
Ég vildi að ég gæti láið meira
unpi við fólkið, en mér er mein
að það. Forsetinn og frú Wil-
son hafa tekið af mér loforð.“
Þremur vikum eftir, að for-
setinn fðkk síðara kastið hafði
hann rfáð sér að þvi marki, að
hann var fær um að undirrita
fjögur frumvörp, sem honum
bárust úr þinginu. Forsetafrú-
in stakk pennanum í skjálf-
andi hönd hans og benti hon-
um á hvar hann ætti að setja
nafn sitt. Þegar undirskriftirn
ar komu fyrir sjónir þingmanna
vöknuðu þegar með þeim grun
semdir um það, að þær væru
falsaðar. Svo ólíkar voru þær
öllum öðrum tiltækum sýnis-
hornum af rithönd Wiisons, en
hún var vön að vera mjög
styrk og regluleg. Kurrinn í
þinginu fór sívaxandi og einn
þingmanna kvað jafnvel upp
úr með það, að: — Hér ríkir
pilsastjórn! Frú Wilson er for-
seti!—
Þetta ófremdarástand skall á
Bandaríkin einmitt þegar allra
verst gegndi. Eftirleikur heims-
styrjaldarinnar var í fullum
gangi. Lögreglulið réðst til at-
lögu við fimm þúsund róttæka
kröfugengla í New York. Kyn
þáttaóeirðir brutust út um land
allt, ófremdarástand ríkti á
vinnumarkaðinum og verð-
bréfamarkaðurinn rambaði á
heljarþröm. En alvarlegúst
voru þó afdrif Þjóðabanda-
lagsmálsins. Andstaðan í þing-
inu gegn inngöngu Bandarikj-
anna í bandalagið hafði ekki
minnkað þrátt fyrir hina hetju
legu áróðursför Wilsons, sem
að framan er getið. Hefði Wil-
son verið í fullu fjöri, þá hefði
honum máski heppnazt að
vinna þingið á sitt mál, eins
og hann hafði lofað á Parísar
fundinum forðum. En nú, þeg
ar hinna miklu áhrifa hans
gætti ekki lengur, gerði þingið
sér hægt um hönd og greiddi
atkvæði gegn inngöngunni.
Forsetafrúin færði manni sin-
um, friðarboðanum, fregnirnar
í rúmið. Hann lá þögull nokkra
stund, en sagði þá upp úr eins
manns hljóði: — Ég verð að
komast á fætur. —
Enda þótt Grayson læknir
hefði tekið það skýrt fram að
hættulegt væri að íþyngja
sjúklingnum með stjórnarstörf
um, þá varð þó aldrei hjá því
komizt að taka einhverjar
ákvarðanir.
Samþykki forsetans þurfti til
ótal hluta, t.d. uppsagna emb-
ættismanna, viðurkenningar
nýrra ríkisstjórna úti um lönd
og því um líkt. En það var
sama hversu áríðandi erindið
var — enginn komst í talfæri
við forsetann. Frú Wiison svar
aði öllum því sama: — Mér
stendur á sama um forseta
Bandaríkjanna; mér er aðeins
annt um eiginmann minn og
heilsu hans. — Það var ekki
að ástæðulausu, að blaðamaður
einn komst svo að orði: -— Það
litur út fyrir að ríkisstjórn okk
ar hafi verið lögð niður. —
Fjöldi frumvarpa varð að
lögum án þess, að til kæmi
undirsknift forsetans eins og
vera bar að öMu jöfnu. Þó kom
fyrir að íbúar Hvíta hússins
iétu frá sér heyra. Þau skila-
boð, sem þaðan bárust voru yf
irleitt með rithönd forsetafrú-
arinnar. Hún hafði aðeins
tveggja ára skólavist að baki
sér og stafagerð hennair var
með svipuðu móti og gerist hjá
smábörnum. Þetta klór hófst
ævinlega annað hvort á þessa
leið: — Forsetinn segir —, eða
þessa: — Forsetinn vill —. Þar
kom að lokum, að forsetafrú-
in féllst á það að veita ráð-
herrum móttöku í setustofu
sinni, og á þessum fundum
kunngerði hún þeim vilja for
setans í þeim efnum, sem um
ræddi hverju sinni. Ef einhver
æskti nánari útskýringa, þá
bað hún hann bíða, fór inn til
forsetans, lokaði á eftir sér og
kom aftur að vörmu spori með
þær upplýsingar, sem um var
beðið. Mánuðir liðu og skrípa-
leikurinn hélt áfram. Washing
tonbúar neituðu að trúa því,
að frú Woodrow Wilson, öðru
nafni Edith Bolling og afkom-
andi Pocahontas prinsessu,
héldi ein um stjórnartauma
Bandaríkjanna. Menn grunaði
stei’klega að Joe Tumulty væri
hinn raunverulegi ráðamaður
bak við tjöldin. En þeir höfðu
alrangt fyrir sér. Edith Wil-
son lét engan segja sér fyrir
verkum. Og hvað snertir Tum-
ulty, þá er varðveittur bréf-
miði frá honum til forsetafrú-
arinnar, þar sem segir svo:—
Kæra frú Wilson. Ég vona þér
haldið ekki, að ég sé að reyna
að troða yður um tær, eða ýta
á eftir forsetanum, en mér datt
rétt sem svo í hug, að yður
væri stoð í því að hafa í hönd
um skrá yfir málaflokka, sem
forsetinn kynni að vilja líta á
við hentugt tækifæri. ... —
Þessu fylgdi skrá yfir fjölda
mikilvægra mála, sem biðu
ákvarðana forsetans. Tumulty
barst aldrei neitt svar við bréfi
sínu.
Margir þeir, sem reynt hafa
að brjóta þetta furðulega tíma-
bil í bandarískri stjórnmála-
sögu til mergjar, hafa komizt
að þeirri niðurstöðu að forseta
frúin, sem var gersamlega
reynslulaus i stjórnmálum, hafi
einfaldlega orðið valdagræðg-
inni að bráð. Hún hafi orðið
staðráðin i því að þoka ekki
fyrir nokkurn mun úr þessari
háu stöðu fyrst hún var kom-
in í hana á annað borð. En
staðreyndirnar tala öðru máli.
Forsetafrúin gerði engar til-
raunir til þess að breyta gangi
mála í einu eða neinu efni.
Hún gerði í rauninni ekki ann-
að en láta sem hún sæi ekki
hin smærri vandamál og sömu-
leiðis velflest hin meiri háttar.
Hin einfalda, mannlega skýr-
ing á öllu þessu er sú, — að
upp frá þeim degi, er höggið
reið snerist allt líf og öll hugs
un Edithar um það eitt, að mað
ur hennar kæmist klakklaust
og lífs af. Hún komst að þeirri
niðurstöðu, að til þess að
tryggja það, yrði hún fyrst og
fremst að lyfta af honum allri
ábyrgð og áhyggjum. Hverju
máli skipti það, hver fékk
þessa stöðuna eða hver sagði
af sér hinni, þegar lif og heilsa
eiginmanns hennar var í veði?
Henni tókst þetta ætlunar-
verk sitt svo sannarlega, því
Woodrow Wilson hjarði ekki
aðeins út annað kjörtímabil sitt
heldur var hann þess fullviss,
að demókratar mundu útnefna
hann i þriðja sinni! Hann var
aUra manna þrjózkastur og
enda þótt hann væri nú farinn
maður að heilsu, trúði hann því
statt og stöðugt, að hann gæti
knúið ÞjóðabandalagsmáUð í
gegn ef hann fengi aðeins smá
tíma til þess. Öllum samstarfs-
mönnum hans var ljóst, að
þriðja kosningabaráttan mundi
leggja hann í gröfina og því
var það, að næsta flokksþing
demókrata útnefndi James
Cox ríkisstjóra til þess að
ganga á hólm við Warren Hard-
ing í forsetakosningunum 1920.
Og allir vita hvernig fór:
Harding sigraði með yfirgnæf-
andi meirihluta. Þar með var
draumurinn búinn.
Nú urðu Wilsonhjónin að
vikja úr Hvita húsinu fyrir
Harding forseta. Wilson þóttist
viss um að geta unnið fyrir sét
með ritstörfum, enda þótt hann
væri lamaður öðrum megin og
væri aðeins önnur höndin tíl-
tæk. Hann tileinkaði konu sinni,
Edith Bolling Wilson, fyrstu
bók sína. En með þeirri tileink-
un var ritstörfum hans Mka
lokið.
Woodrow Wilson andaðist
hinn þriðja febrúar 1924. Hin
þrjú löngu ár hnignunar og
hrörnunar, sem liðu frá því
hann vék úr Hvita húsinu og
fram að dauða hans, vakti kona
hans yfir honum og annaðist
hann af sömu taumlausu um-
hyggjunni og hún hafði sýnt
honum forðum daga, er höggið
laust hann. Hún fyrirgaf and-
stæðingum hans aldrei, það sem
hún taldi þá hafa gert á hluta
hans meðan hann lifði. Þegar
útför Wilsons átti að fara fram
skipaði þingið sendinefnd til
þess að vera viðstadda. Meðai
annarra í sendinefnd þessari
var Cabot Lodge, sem átt hafði
einna mestan þátt í ósigri Wil-
sons í Þjóðabandalagsmálinu.
Frú Wilson ritaði honum þá á
þá leið, að þetta væri ekki op-
inber jarðarför, koma hans væri
henni mjög á móti skapi og
mæltist hún þvi eindregið il
þess, að hann sæti heima. Cabot
Lodge varð við beiðninni.
Þau ár, sem hún átti eftir ólif
uð (hún lézt ekki fyrr en í
desember 1961, þá áttatíu og
níu ára að aldri) helgaði hún
minningu eiginmanns síns. Hún
taldi ekkert erfiði eftir sér,
hversu mikið sem það var, svo
fremi sem það miðaði að því að
heiðra minningu Woodrows
Wilson. Hún var ævinlega boð-
in og búin að aðstoða hvern
þann, er hugðist tileinka hon-
um brú eða skólahús eða ann-
að, er nöfnum tjáði að nefa
Endurminningum hennar
lýkur á þessai’i tileinkun með
svörtu sorgarletri:
TIL EIGINMANNS MfNS
WOODEOWS WILSON
sem hjálpaði mér að reisa
á rústum lífs míns það hof,
þar sem er skrínlögð minn-
ingin um hinn mikla anda
hans, sem var helgaður
þjónustunni við guð hans
og mannkynið.
Útgefandi: Hjf. Árvakur, Reykjavik.
Frainkv.stj.: Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar; Matthias Johannessen.
Eyjólíur KonriÖ Jónr-on.
Ritstj.fltr.: Gisll Sieurfisson.
Auglýöingar: Árni Garöar Krittinsson.
Ritstjórn: ASalstraett «. Simi löiw.
22. róvemiber 1970
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ]3