Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.1970, Blaðsíða 11

r-nu'noTncnoíogle ( „fyrlr-
brigðafræði“ ) Hegels. Já,
dömur minar og herrar, og það
sem verra var: 1 fagurfræði
Weiss sótti ég næringu fyrir
anda minn. -— Þegar ég spurði
gamla prófessorinn í fræði-
grein minni ráða, svaraði
hann: „Þér vitið þetta sjálfur
miklu betur en ég.“ Þann-
ig stóð ég einn uppi og þráði
kennara og leitaði þekkingar
eftir hinum ólíklegustu og
fjarlægustu leiðum. Vegna fá-
leikanna milli Danmerkur og
Þýzkalands var Evrópa sam-
timans orðinn framandi hinni
dönsku æsku. Ef ég hefði ekki
sjálfur sem unglingur þol-
að önn fyrir það, að brýr voru
brotnar, hefði ég varla sem
fullorðinn maður fengið þá
ástriðu að byggja brýr,
tengja bönd og opna leiðir,
hvar sem ég fékk þvi við kom-
til að beina andlegum straum-
um til föðurlands míns. Mér
þætti fróðlegt að vita, hvort
nokkur núlifandi maður hafi
stuðlað að þvi, að jafnmargar
bækur væru þýddar af erlend-
um málum á dönsku og af
dönsku á erlend mál. Ég hef
einnig litið á hlutverk mitt hér
í Berlín sem meðalgöngumanns
milli Norðurlanda og Þýzka-
lands, og þess vegna hef ég
gefið út bækur og ritgerðir um
norræna rithöfunda og átt hlut
að útgáfu norrænna rita.
Þegar ég hverf nú alfarinn
frá Þýzkalandi, er það vegna
þess að þetta meðalgönguhlut-
verk á eiginlega ekki við
skapferli mitt.
Ég þarf varla að skýra ykk-
ur frá því, hversu margt það
er, sem hefur hrifið mig
í Þýzkalandi. Þegar ég kom
hingað frá Danmörku 1872,
fannst mér sem ég hefði ekki
einungis skipt um stað, heldur
einnig um tima, eins og kæmi
ég frá 19. öld inn í hina 20.
Margar skoðanir, sem hjá okk-
ur voru álitnar fífldjarfar, þóttu
hófsamlegar. Margt, sem
á Norðurlöndum var skoðað
. sem byltingarkennt, var
hér almennt álit. Mér leið eins
og óvörðum og gleymdum
framverði, sem snýr aftur til
hersins. Maðurinn lifir ekki til
fullnustu, nema þar sem hann
hefur markmið og getur keppt
að þvi. í Þýzkalandi gat ég
ekki haft annað takmark en
það fánýta að gera nafn mitt
sem þekktast. En á Norður-
löndum bíða öll mín ætlunar-
verk. Á Norðurlöndum er
æska, sem ég á að uppfræða,
æska, sem ef til vill er ekki
eins menntuð og hin þýzka, en
sem er hressari og gáskafyllri.
Ég þori ekki að velta þvi fyrir
mér, hvort mig langi til að
fara, og hvað bíði mín heima.
Ég verð að fara.
Sá, sem einu sinni hefur
hrærzt með í lífi stórs lands og
heimsborgar, hlýtur óhjá-
kvæmilega að eiga erfitt með
að sætta sig við lítið land og
meðalstóra borg.
Þó er það augljóst mál, að
ég get ekki skilizt andlega við
Þýzkaland, þótt ekki sé nema
af þeirri einu ástæðu, að hið
stjórnmálalega og andlega líf á
Norðurlöndum hljóti að vera
undir sterkum áhrifum af
þýzkum málefnum. Ef vel
gengur í Þýzkalandi, ef hinir
beztu menn hér eru hughraust-
ir, ef hér þróast margar nýjar
hugmyndir, ef miklar og gagn-
legar endurbætur verða
reyndar og framkvæmdar hér,
þá verður þetta allt hin-
um smáu rikjum Norðurlanda
innan fárra ára til heilla, — og
öfugt, sigri hið andlega
og stjórnmálalega afturhald í
Þýzkalandi, sé kynt undir ill-
um ástríðum, ríki ofbeldi og
ofsóknarbrjálæði, þá verð-
um við varir við áhrifin nær
samstundis. Og það skuluð þér
vita: þeir tímar eru liðnir, þeg-
ar við á Norðurlöndum glödd-
umst yfir því, þegar illa gekk
í Þýzkalandi, en hörmuð-
um velgengni þess. Örlög okk-
ar eru nátengd ykkar. Riki
ljós hér, verður okkur auð-
veldara að flæma myrkrið burt
hjá okkur. Ríki hér frjáls og
fögur mannúð, þá munu ýmis
smámenni, sem gjarna vilja
þrælbinda hið andlega lif á
Norðurlöndum, missa kjarkinn.
Þeir sem vilja eitthvað gott,
eru bundnir traustum böndum
í öllum þjóðflokkum.
Þess vegna tel ég, að ég
mæli ekki aðeins í eigin nafni,
heldur fyrir hönd heillar,
ungrar kynslóðar á Norður-
löndum, þegar ég ber fram
þessa ósk: Megi Þýzka-
land verða hamingjusamt
og auðugt, — og megi það ekki
gera þeim, sem þekkja það og
meta á Norðurlöndum, allt of
erfitt að tala máli þýzks eðlis
og háttalags!
Mér tekur það sannarlega
sárt, þegar ég hugsa til þess,
að einmitt nú, þegar ég hverf
frá Þýzkalandi af frjálsum
vilja, verða hundruð danskra
þegna eins og ég, norðurslés-
vískir bændasynir, sem töldu
sig hafa rétt til þess að búa á
föðurleifð sinni, að yfir-
gefa landið nauðugir og
án nokkurrar matarveizlu. Ég
leyfi mér ekki að leggja dóm á
lagaatriði málsins, en mér virð-
ist Þýzkaland vera nógu sterkt
til að sýna veglyndi.
Megi allar dyggðir hins
sterka og volduga dafna
í Þýzkalandi. Margt hefur
þegar orðið að raunveruleika,
sem vormenn hins þýzka ríkis
dreymdi um. Megi einnig þeir
framtíðardraumar þeirra, sem
ekki eru öfgafullir og
fjarstæðukenndir, rætast.
Megi Þýzkalands biða mikil og
glæsileg framtíð, rík af sannri
gæfu og sönnum heiðri.
Ræða
fyrir minni
Henriks Ibsen
flutt í Kristianíu
sumarið 1891.
Eitt sinn tók maður sér ferð
á hendur frá Jerusalem
tii Jerieho, rólegur og fámáll
maður, æruverður einbúi.
Á leiðinni rakst hann þó á hóp
listmálara, ritstjóra, kvenfólks,
doktora og annars illvilj-
aðs fólks, og það tók hann og
braut allar hans lífsvenjur og
sleit eintali sálar hans og fór
með hann með sér upp á her-
bergi númer 13 á Grand Hotel
og þvingaði hann til að þola
félagsskap þess. Það má vel
gera sér í hugarlund, hvernig
honum hefur verið innan-
brjósts, enda þótt hann léti
ekki á neinu bera, og meðal
þessa fólks var aðeins einn
miskunnsamur Samverji. En
hann hjálpaði honum ekki.
Þessi látlausasta samkoma í
heimi verður að skoðast tákn-
rænt, til þess að hún fái þá
hina dýpri merkingu, sem
henni ber. Hr. Karl Staaf frá
Stokkhólmi er fulltrúi
Sviþjóðar, Ég óverðugur tákna
Danmörku. Hinir ágætustu
synir og dætur þessa lands frá
Kristianíu og nágrenni eru,
auðvitað Noregur, og hinir
tuttugu, sem viðstaddir eru,
merkja sem sagt hin þrjú ríki
Norðurlanda, sem hylla
Henrik Ibsen. — Þetta á að
vera Troja.
Með öðrum orðum: Okkur,
sem hér erum, hefur fundizt,
eins og öðrum Norðurlandabú-
um, sem þroska hafa náð, við
standa í síaukinni þakkar-
skuld við þennan mann. Við
getum ekki hugsað okkur hina
æðri menningu vora án hans.
Svo mikilsverðu hlutverki hef-
ur hann gegnt á þroskabraut
okkar.
Þetta er undirstöðuatriði, og
eftir að þér, Henrik Ibsen,
urðuð svo óskaplega frægir,
hafið þér vanizt því að hlusta
á allt annars konar lof. Látið
þó svo lítið að gera yður að
l.óðu hinn einfalda virð-
i ígarvott okkar í dag.
Aðdáendur yðar og vinir er-
lendis eru eins og verkamenn-
irnir í víngarðinum, sem komu
á níundu, tíundu og elleftu
stundu. Við Norðurlandabúar
höfum haft mætur á yður frá
fyrstu stundu. Nú vitum við að
vísu, að þeir sem komu á ell-
eftu stundu, voru jafngóðir og
hinir fyrstu i augum Herrans.
En að mínu mati eru hinir
fyrstu eigi að síður eins
og ögninni betri.
Við erum dálitlu betri, af
því að við skiljum yður betur.
Þeir ytra setja yður ávallt í
flokk með öðrum. Sérstaklega i
Þýzkalandi og Austurríki er
sifellt verið að tönnlast eins og
í þulu á hinni svokölluðu
þrenningu náttúrusteínunn-
eða þríblöðungi hennar:
Ibsen, Zola, Tolstoj. f okkar
augum eruð þér ekki blað í
neinum þríblöðungi. Við setj-
um ekkert tegundarmerki á
yður, lítum ekki á yður sem
foringja einhverrar afmark-
aðrar stefnu. Fyrir okkur eruð
þér hinn mikli og djúpúðgi
persónuleiki, Henrik Ibsen,
hann og enginn annar.
Útlendingar skoða yður sem
stjörnu í stjörnumerki. Þannig
lítum við ekki á yður. Þegar
sólin lýsir oss og yljar, er okk-
ur alveg sama, í hvaða
stjörnumerki hún er, eða hvort
til séu aðrar stærri stjörnur en
hún. Okkur varðar ekki um
það, hvort hún sé stærri eða
minni en Aldebaran. Hún er
sólin, sem kemur korni okkar
til þroska.
Ibsen! Við gleðjumst yfir
frægð yðar, sem i Evrópu hef-
ur varpað ljóma á hin skandi-
navísku Norðurlönd, en
ánægðust erum við yfir því að
sjá yður aftur á Norðurlöndum
eftir langa fjarveru og yfir því
að vera í návist yðar.
Flest okkar hafa reynd-
ar verið gestir á heimili yðar
erlendis, og við höfum gripið
tækifærið í dag til þess
að láta í ljós þakklæti okkar
fyrir siðast, vel minnug á vin-
samlegar viðtökur. Sum okk-
ar þekkið þér ekki persónu-
lega, en þau þakka einnig fyr-
ir síðast í dýpri merk-
ingu. Þökk fyrir allt.
Ræða
fyrir blysberum
Flutt 26. okt. 1891 er
verkamenn, listamenn
og stúdentar fóru
blysför til Brandesav
í tilefni þess, að liðin
voru 25 ár frá því að
fyrsta bók hans kom út.
Þökk fyrir blysin! Þökk fyr-
ir, að þér kveiktuð þau og
báruð þau. Látið þau blossa
hátt og lýsa vítt. Við þörfn-
umst elds hér á landi, okkur
vantar eld i sálina, eld í vilj-
ann, logandi eldmóð, sem
aldrei slokkni til æviloka.
I>ökk fyrir blysin! Blys í
náttmyrkri, það er tákn von-
arinnar á dimmum dögum. Á
tímum fornkirkjunnar báru
menn blys laugardaginn fyrir
páska til að gefa til kynna, að
sigurhátíð upprisunnar væri i
nánd. Megi sigur endurreisn-
arinnar á vorum dögum vera
eigi alltof langt undan!
Ég sé fyrirboða í öllum þess-
um eldi. Það er fallegt, það er
ánægjulegt, að verkamenn, lista
menn og stúdentar beri blys í
sameiningu. Haldið þeirri venju
og þá mun birta.
Ekkert náttúruafl er jafn-
kátt og eldurinn. Leikur hans
hefur sömu áhrif á taugarnar
og hljómlist og vín. Megi hann
fjörga sólir þessa lands!
Ljós blyssins er sem ljós
hugarins. Það slokknar ekki af
regni, málæði slekkur það
ekki, jafnvel ekki stór-
viðri málæðis. Ljós hugarins er
óslökkvandi. Og frelsi og rétt-
læti eru tvö blys, sem kveikja
hvort í öðru.
Þökk fyrir blysin! Látið
þau lýsa, látið þau verma, lát-
ið þau kveikja í hleypidómum
og lygum! Látið þau brenna til
ösku öll hræ dauðra hug-
mynda frá liðnum tímum!
Megi sá, sem þreytist á þvi
að bera blysið, fá það i hendur
einhverjum úr næstu kynslóð!
Morgunstjarnan heitir á lat-
ínu Lueifer, það er ljósberinn.
Gamlir kirkjufeður, sem mis-
skildu ritningarstað, töldu sér
og öðrum trú um, að þessi andi
morgunstjörnunnar, þessi Luci-
fer, sem ljósið gaf, væri djöfull.
Trúið því aldrei! Það
er heimskulegasta og hættu-
legasta hjátrú, sem þekkist. Sú
þjóð, sem slíku trúir, er glötuð.
Lucifer, ljósgjafinn og ljós-
berinn, andi loganna, sem
blysið táknar, sem hann sveifl-
ar, hann er sjálfur lífsins
neisti, sem brennur i blóðinu.
Hann er stjarna þekkingarinn-
ar, sem skín á vorum himni.
Hann er hinn góði andi.
Hann er engill ljóssins. Trú-
ið aldrei þeirri lygi, að ljóss-
ins engill hafi nokkru sinni
fallið eða geti fallið!
Þökk fyrir blysin! Látið þau
loga skært. Látið þau lýsa
langt!
Ólafur H. Símonarson
Um miðnætti
Þegar við eigum mót
Um miðnætti
Þá mun ég færa þér
Næturfjólur
Sem fara vel við augu þín
Þá skulum við gánga
tJtmeð vötnunum
Og sýngja lágt
Meðan bílamir þjóta hjá
Eins og kettir
Um miðnætti
Þegar hljómsveitin
Leikur síðasta lagið
Og pylsumennirnir
Draga vagna sína heimleiðis
Eins og dýrmætar líkkistur
Þá sýngjum við lágt
Utmeð vötnunum
22. desember 1970
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 43