Lesbók Morgunblaðsins - 17.01.1971, Blaðsíða 2
-*
Eins og sverð
yfir höfði
hvers manns
Það er aðalefnið i galli. Likaan-
ínn getur framleitt sitt eigiS
koiesterol eða unnið það úr
fæðunni. Líkamsfitan .og sú
fita, sem neytt er eða likaminn
framleiðir úr fæðunni saman-
stendur af fitusýrum og sxðar-
meir sameinast þær kolesterol-
inu og eggjahvítuefnum blóðs-
ins og mynda lipoprotein, sem
síast úr blóðstraumum gegnum
æðaveggina. Utan æðarinnar
safnast það fyrir í sogæðakerf-
inu og hverfur að lokum aftur
út i blóðrásina. Nokkuð af lipo
proteininu verður eftir í æða-
veggnum og myndun fitulags-
ins hefst.
Þrjú meginatriði virðaist
hafa áhrif á það hvort
lipoproteinið sezt að í æðinni.
Hið fyrsta er magn lipopro-
teina í blóðinu og hefur sú
uppgötvun hrundið af stað
rannsóknum á hinum ýmsu feiti
efnum í blóðinu. Því meira sem
maðurinn hefur af þessum efn-
um, þeim mun meiri líkur eru
til að fitulag eigi eftir að valda
þrengslum í æðum hans. Annað
atriði er blóðþrýstingurinn.
Því hærri, sem hann er þeim
mun fleiri fituagnir eru rekn-
ar inn i æðavegginn. Þriðja
atriðið er æðin sjálf. Sé hún
skemmd eða sýkt, er hún lík-
legri til að starfa óeðlilega og
leyfa óþarfa fitu að
safnast fyrir. Þetta kann
að valda sýking.u á afmörkuðu
svæði. Vaneldissjúkdómar hafa
áhrif á æðina i þá á.tt að fitu-
þrengsli geta myndazt — hefur
í sumum athugunum verið bent
á Skort á C-f jörvi. Sumir rann-
sakendur telja að erfðaeigin-
leikar hafi áhrif á begðan æða-
veggjanna og eitt fræðikerfi
heldur því fram, að æðin sjálf
framJeiði hluta af fitulaginu.
Margar ankaorsakir stuðla
að mynd.un æðaþrengsla — svo
sem kynhormónar, mataxæði og
aðrar orsakir, sem rekja má til
líísvenja eða umhverfis. Vera
kann að þessi atriði verki á eitt
eða fleiri hinna fyrrtöldu höf-
uðatriða, sem leiða til fitulags-
myndunar, en um miMIvægi
þeirra eigum við margl ólært.
Eitt er Ijóst: fituþrengsE í æð-
um eða atheroselerosis er s.júk-
dómur aimenns eðiis, sem getur
lagzt á hvern og einn eða
marga hluta æðakerfisins.
Áhrif hans hafa orðið mannin-
um mjög örlagarik og eiga sök
á mörgu því heilsufarsástandi,
sem við eignum ellinni.
Atherosclerosis hefst snemma
á ævinni og þekkist venjulega
af vandamálum þeim, sem það
skapar. Fitulagið tekur að
myndast innan á veggjum æð-
anna og eyðileggur eðlilegt
sköpulag þeirra. Þessi sam-
hrúgun stendur út í æðina eins
og kýli þrengir hana og haml-
ar blóðrásinni. Hjartavöðvinn
fær næringu gegnum kransæð-
ar sinar og séu þær nægilega
stíflaðar, fær hjartavöðvinn ef
til vill ekki það blóð, sem hann
þarfnast þegar álagið á hann
eykst, eins og við líkams-
áreynslu. Þegar þetta á sér
stað, bregzt hjartavöðvinn við
blóðskortinum með krampa-
kenndum sársauka. Einkenn-
andi fyrir verk þennan er að
Enginn þarf að vera úr lea eftir fyrsia h.jartaáfallið. WinsUm ChurchiU fékk fyrsta Iijarta-
áfallið í heimsókn sinni til Eooaevélts á stríðsárunum. Ilann lifði lengi og aíicfoiði m'.Mu eftir
það og vindlana sína re.vkti hann til síðasta dags.
Hjartadauð:. SkýrÍDgarfeskníntrin sýnir tvær aðar, sem hafa
lokazt með íiilu. Ljósi Metturinn sýnír þann hkita hjartavöðians,
sem þá hættir að vlnna og deyr, sé ekkert að gert.
hann kemur við líkamlega
áreynslu eða aðra starfsemi,
sem eykur vinnuálag hjartans.
Hún getur verið eingöngu
likamleg — til dæmis það að
melta mat — en einnig geðs-
hræring, eins og reiði.
Það var epskur læknir,
William Heberden frá London,
sem fyrstur lýsti hinum skamm
vinnari hjartaverk nákvæm-
lega árið 1768. Hann kallaði
hann angina pectoris, sem þýð-
ir kyrkiugur í brjóstholinu (á
ísl. hjartakveisa). Hann veitti
því aöiygli, að verkurinn lá í
miðju brjóstinu og leiddi
stundum niður I vinstri hand-
legg og hönd, sjaldnar niður í
hægri handlegg.
Fitulagið í æðaveggnum get-
ur flosnað upp og aukið þann-
ig enn á stííluna — hin eSli-
lega myndun blóðtappa hefst á
þessum uppflosnaða stað.
Brátt myndast þar dálitill segi
eða thrombus. Eigi þetta sér
stað í kransæð, nefnist
það kransæðastífla (coronary
thmmbosis I.
Sá hluti hjartans, sem nærð-
ur var af hinni lokuðu krans-
æð, getur oft ekki fengið nægi-
legt blóð. Verði þetta ástand
varanlegt, deyr hið svelta
vöðvasvæði. Þetta svæði er
nefnt drep í hjartavöðva (myo-
cardial infarction). Það er
þessi skaðaðí hluti hjartavöðv
ans, sem veldur þeim sára, níst-
andi verk er sjúklingurinn
finnur í brjósti, öxlum, kjálka
eða ofarlega í kviðnum. Hann
getur komið án þess að
um áreynslu sé að ræða, til
dæmis vakið fólk upp af
svefni. Drepi i hjarta-
vöðva íylgja ekki alltaf ein-
kennandi verkir. Ef til vill
finnast engir verkir, eða þá svo
litlir að þeim er ekki veitt eft-
irtekt. Sumir læknar, að sjálf-
um mér meðtöldum, telja að að
minnsta kosti einn þriðji hlnti
drepa í hjartavöðva sén
„þögiil“ drep. Styðjumst við að-
allega við krufningar á líkum
fólks, sem aldrei hafði verið
undir læknishendi vegna hjarta
sjúkdóms.
Erfitt er að segja um hve
margt fólk iifir af hjartaslag,
þar sem það fer svo oft fram-
hjá sjúklingunum. I-Tið eina,
sem sagt verður er, að af þeini
sem vitað er að hafi fengið
hjartaslag deyr um helmingur
á fyrstu lirenmr mánuðunum.
Þetta er einstaklega hnnvpnn
sjúkdómur. Um það bil einn af
hverjum fjórum sjúkiingum
sem fyrir honum verða, devr
áður en honum verður komið
inn á sérstaka hjartagæzlu-
deild, enda þótt hún sé fvrir
hendi. Oft ber dauðann mjög
brátt að, að þvi er virðist án
nokkurra viðvörunarmerkja.
Það er Jiví lífsnauðsyn að
læknisfræðileg meðferð hefjist
á undan lijartaslagi en ekki á
eftir. I>eir sem bíða eftir hin-
um fyrstu einkenmim hjarta-
sjúkdóins, híða ef til vill eftir
því að þeir detti dauðir niður.
Til allrar hamingju hefur
náttúran séð manninum fyrir
tveimur aðalæðum til hjartans.
Önnur flytur blóð til fremri og
vmstri helmings hjartans, hin
sér aftari og hægri h“lmingn-
um fyrir blóði. Þessar tvær
slagæðar greinast eins og tré
og eru smærri greinarnar
tengdar i'mbyrðis. ''Tæðilega
séð á blóðið að geta
íar'ið króka’ieOð uim ann-
að hvort hægri eða vinstri
kransæðina til flestra svæða
hjartavöðvans eftir þessum
te»oi(Töngum. Sum'r ungu her-
mannanna, sem létust úr hjarta
sjúkdómi j síðari heimsstvrjöld
inni, dóu við áreynslu. Þessir
menn höfftu haft b'óftlanpa
í nnnarri kransæðinni, sem smá
siárrapr’sóknir svndu að hafð:
verift þar i nokkra daga. /Etla
má að gönpin mUli "mi»rr! re'ð-
anna hafi séð hjarlavöðvanum
fvrir nægilegri blóðrés við
eðlilegar aðstæður, en eicki get
að annað hinni auknu þörf
vegna áreýnslunnar.
Tengiæðarnar eru ekki a'ltaf
vel þroskaðar en geta víkkað
og «tækkað ef þeim gefst timi
til- þess. Líkamsæfing stuðlar
einng að því að þessi æftanröng
opnist. Myndist blóðtanpi i
hæpri kransæðinni, getur blóð-
ið streymt um allan hjattavöðv
ann eftir vinstri krans*‘ft’nni,
séu æðatengslin nógu góð. Á
meðan einstaklingurinn ofreyn
r
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
17. jarnúar 1971