Lesbók Morgunblaðsins - 17.01.1971, Blaðsíða 2

Lesbók Morgunblaðsins - 17.01.1971, Blaðsíða 2
-* Eins og sverð yfir höfði hvers manns Það er aðalefnið i galli. Likaan- ínn getur framleitt sitt eigiS koiesterol eða unnið það úr fæðunni. Líkamsfitan .og sú fita, sem neytt er eða likaminn framleiðir úr fæðunni saman- stendur af fitusýrum og sxðar- meir sameinast þær kolesterol- inu og eggjahvítuefnum blóðs- ins og mynda lipoprotein, sem síast úr blóðstraumum gegnum æðaveggina. Utan æðarinnar safnast það fyrir í sogæðakerf- inu og hverfur að lokum aftur út i blóðrásina. Nokkuð af lipo proteininu verður eftir í æða- veggnum og myndun fitulags- ins hefst. Þrjú meginatriði virðaist hafa áhrif á það hvort lipoproteinið sezt að í æðinni. Hið fyrsta er magn lipopro- teina í blóðinu og hefur sú uppgötvun hrundið af stað rannsóknum á hinum ýmsu feiti efnum í blóðinu. Því meira sem maðurinn hefur af þessum efn- um, þeim mun meiri líkur eru til að fitulag eigi eftir að valda þrengslum í æðum hans. Annað atriði er blóðþrýstingurinn. Því hærri, sem hann er þeim mun fleiri fituagnir eru rekn- ar inn i æðavegginn. Þriðja atriðið er æðin sjálf. Sé hún skemmd eða sýkt, er hún lík- legri til að starfa óeðlilega og leyfa óþarfa fitu að safnast fyrir. Þetta kann að valda sýking.u á afmörkuðu svæði. Vaneldissjúkdómar hafa áhrif á æðina i þá á.tt að fitu- þrengsli geta myndazt — hefur í sumum athugunum verið bent á Skort á C-f jörvi. Sumir rann- sakendur telja að erfðaeigin- leikar hafi áhrif á begðan æða- veggjanna og eitt fræðikerfi heldur því fram, að æðin sjálf framJeiði hluta af fitulaginu. Margar ankaorsakir stuðla að mynd.un æðaþrengsla — svo sem kynhormónar, mataxæði og aðrar orsakir, sem rekja má til líísvenja eða umhverfis. Vera kann að þessi atriði verki á eitt eða fleiri hinna fyrrtöldu höf- uðatriða, sem leiða til fitulags- myndunar, en um miMIvægi þeirra eigum við margl ólært. Eitt er Ijóst: fituþrengsE í æð- um eða atheroselerosis er s.júk- dómur aimenns eðiis, sem getur lagzt á hvern og einn eða marga hluta æðakerfisins. Áhrif hans hafa orðið mannin- um mjög örlagarik og eiga sök á mörgu því heilsufarsástandi, sem við eignum ellinni. Atherosclerosis hefst snemma á ævinni og þekkist venjulega af vandamálum þeim, sem það skapar. Fitulagið tekur að myndast innan á veggjum æð- anna og eyðileggur eðlilegt sköpulag þeirra. Þessi sam- hrúgun stendur út í æðina eins og kýli þrengir hana og haml- ar blóðrásinni. Hjartavöðvinn fær næringu gegnum kransæð- ar sinar og séu þær nægilega stíflaðar, fær hjartavöðvinn ef til vill ekki það blóð, sem hann þarfnast þegar álagið á hann eykst, eins og við líkams- áreynslu. Þegar þetta á sér stað, bregzt hjartavöðvinn við blóðskortinum með krampa- kenndum sársauka. Einkenn- andi fyrir verk þennan er að Enginn þarf að vera úr lea eftir fyrsia h.jartaáfallið. WinsUm ChurchiU fékk fyrsta Iijarta- áfallið í heimsókn sinni til Eooaevélts á stríðsárunum. Ilann lifði lengi og aíicfoiði m'.Mu eftir það og vindlana sína re.vkti hann til síðasta dags. Hjartadauð:. SkýrÍDgarfeskníntrin sýnir tvær aðar, sem hafa lokazt með íiilu. Ljósi Metturinn sýnír þann hkita hjartavöðians, sem þá hættir að vlnna og deyr, sé ekkert að gert. hann kemur við líkamlega áreynslu eða aðra starfsemi, sem eykur vinnuálag hjartans. Hún getur verið eingöngu likamleg — til dæmis það að melta mat — en einnig geðs- hræring, eins og reiði. Það var epskur læknir, William Heberden frá London, sem fyrstur lýsti hinum skamm vinnari hjartaverk nákvæm- lega árið 1768. Hann kallaði hann angina pectoris, sem þýð- ir kyrkiugur í brjóstholinu (á ísl. hjartakveisa). Hann veitti því aöiygli, að verkurinn lá í miðju brjóstinu og leiddi stundum niður I vinstri hand- legg og hönd, sjaldnar niður í hægri handlegg. Fitulagið í æðaveggnum get- ur flosnað upp og aukið þann- ig enn á stííluna — hin eSli- lega myndun blóðtappa hefst á þessum uppflosnaða stað. Brátt myndast þar dálitill segi eða thrombus. Eigi þetta sér stað í kransæð, nefnist það kransæðastífla (coronary thmmbosis I. Sá hluti hjartans, sem nærð- ur var af hinni lokuðu krans- æð, getur oft ekki fengið nægi- legt blóð. Verði þetta ástand varanlegt, deyr hið svelta vöðvasvæði. Þetta svæði er nefnt drep í hjartavöðva (myo- cardial infarction). Það er þessi skaðaðí hluti hjartavöðv ans, sem veldur þeim sára, níst- andi verk er sjúklingurinn finnur í brjósti, öxlum, kjálka eða ofarlega í kviðnum. Hann getur komið án þess að um áreynslu sé að ræða, til dæmis vakið fólk upp af svefni. Drepi i hjarta- vöðva íylgja ekki alltaf ein- kennandi verkir. Ef til vill finnast engir verkir, eða þá svo litlir að þeim er ekki veitt eft- irtekt. Sumir læknar, að sjálf- um mér meðtöldum, telja að að minnsta kosti einn þriðji hlnti drepa í hjartavöðva sén „þögiil“ drep. Styðjumst við að- allega við krufningar á líkum fólks, sem aldrei hafði verið undir læknishendi vegna hjarta sjúkdóms. Erfitt er að segja um hve margt fólk iifir af hjartaslag, þar sem það fer svo oft fram- hjá sjúklingunum. I-Tið eina, sem sagt verður er, að af þeini sem vitað er að hafi fengið hjartaslag deyr um helmingur á fyrstu lirenmr mánuðunum. Þetta er einstaklega hnnvpnn sjúkdómur. Um það bil einn af hverjum fjórum sjúkiingum sem fyrir honum verða, devr áður en honum verður komið inn á sérstaka hjartagæzlu- deild, enda þótt hún sé fvrir hendi. Oft ber dauðann mjög brátt að, að þvi er virðist án nokkurra viðvörunarmerkja. Það er Jiví lífsnauðsyn að læknisfræðileg meðferð hefjist á undan lijartaslagi en ekki á eftir. I>eir sem bíða eftir hin- um fyrstu einkenmim hjarta- sjúkdóins, híða ef til vill eftir því að þeir detti dauðir niður. Til allrar hamingju hefur náttúran séð manninum fyrir tveimur aðalæðum til hjartans. Önnur flytur blóð til fremri og vmstri helmings hjartans, hin sér aftari og hægri h“lmingn- um fyrir blóði. Þessar tvær slagæðar greinast eins og tré og eru smærri greinarnar tengdar i'mbyrðis. ''Tæðilega séð á blóðið að geta íar'ið króka’ieOð uim ann- að hvort hægri eða vinstri kransæðina til flestra svæða hjartavöðvans eftir þessum te»oi(Töngum. Sum'r ungu her- mannanna, sem létust úr hjarta sjúkdómi j síðari heimsstvrjöld inni, dóu við áreynslu. Þessir menn höfftu haft b'óftlanpa í nnnarri kransæðinni, sem smá siárrapr’sóknir svndu að hafð: verift þar i nokkra daga. /Etla má að gönpin mUli "mi»rr! re'ð- anna hafi séð hjarlavöðvanum fvrir nægilegri blóðrés við eðlilegar aðstæður, en eicki get að annað hinni auknu þörf vegna áreýnslunnar. Tengiæðarnar eru ekki a'ltaf vel þroskaðar en geta víkkað og «tækkað ef þeim gefst timi til- þess. Líkamsæfing stuðlar einng að því að þessi æftanröng opnist. Myndist blóðtanpi i hæpri kransæðinni, getur blóð- ið streymt um allan hjattavöðv ann eftir vinstri krans*‘ft’nni, séu æðatengslin nógu góð. Á meðan einstaklingurinn ofreyn r 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17. jarnúar 1971

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.