Lesbók Morgunblaðsins - 17.01.1971, Blaðsíða 6

Kúrik Haraldsson
sein Sólness í sýn-
ing-u Þjóðleikhússins.
Sólness á í. MeS vilja sínum
einum saman sigraði hann ung-
ur, ekki af því hann væri
gæddur snilligáfu, heldur af
því þessum máttuga hæfileika
hans til að girnast, óslca, vilja
-— Sóiness brúkar sjálfur þessi
orð — næstum óafvitandi var
snúið í verknað.
Og þetta á við um alla unga
menn, ekki bara hinn unga
sniiling. Æskumaðui-inn hefur
tíma og orku til þess að fá ósk
sinni framgengt. Að tíu árum
liðnum er það um seinan. Þeg-
ar þrítugur maðurinn hafði þor
til þess að fara sjálfur efst
riðlast og lenda i óhugnaniegri
flækju.
Hann sýnir þó styrk í fyrstu
sviðsatriðunum. Hann óttast
þennan unga Ragnar Brovík
sem þann er geti gert hann
gamlan, og þess vegna hindrar
hann með hlífðarlausri eigin-
girni og á sérlega ógeðfelldan
hátt framgang Ragnars.
Sóiness leyfir honum ekki að
byggja neitt á eigin spýtur;
hann neitar honum hörkulega
um nauðsynleg meðmæli sín, og
hann iætur ekki þar við sitja:
byggingameistarinn notar
þessa glóruiausu hrifningu
Sólness: Ma Iiallarsmiðurinii konia upp til priiisessimiiar?
Ililda: Ef liallarsmiðurinn vill.
Sólness: Þá huirsa ég að hallarsmiðurinn komi.
Edvard Brandes
„Kóngsríkið mitt
á borðid,
byggingameistari66
Nokkur orð um leikrit Ibsens,
Sólness byggingameistara
Þetta er meistaraverk. Að-
eins þessi eini maður, sonur fá
mennrar þjóðar, hniginn að
aldri, skrifar þvilíkt leikrit,
þar sem saman fara fullkomin
list og furðulegt djúpsæi. Það
hefur sterk og varanleg áhrif
á hvern mann, ef túlkun
skáldsins á hinni stríðandi
mannkind nær að snerta til-
finningalíf hans.
Þetta er ekki leikrit um ell-
ina eða afburðamanninn, eins
og sagt hefur verið. Nei,
Sólness byggingameistari fjall-
ar um þá menn sem — þó komn
ir séu af léttasta skeiði — ekki
hafa enn öðlazt ró ellinnar, —
menn sem ekki þora að vona,
en vilja þó ekki gefast upp —
menn sem nú verða að mæla í
mánuðum það sem þeir áður
töldu í árum — menn sem
finna að hin fasta undirstaða,
sem veita skal viðspyrnuna, er
að skriðna undan fótum þeirra,
en finnst samt, og með nokkr-
um sanni, þeir ekki vera svo
þrotnir, að þeim beri að víkja
fyrir æskunni, þessari æsku
með nýja fánann í broddi fylk-
ingar. Þess vegna er Sólness
sagður vera nokkuð roskinn,
ekki verulega gamall maður.
Um hann munu eiskulegar sál-
ir segja, að hann sé enn á bezta
aldri, þó hann sjálfur óttist að
lífsverkinu sé lokið og fram-
sóknin á enda. f augum Her-
dals, þess glámskyggna lækn-
is, er Sólness hamingjusamur
maður, rikur, vel metinn og
ber höfuð og herðar yfir alla
aðra á hans sviði. Læknirinn
hefur ekki hugmynd um hvaða
efasemda- og sálarstríði
Edvard Brandes
upp í turninn og setja krans-
inn á sitt eigið verk, og korn-
ung stúlka frá sér numin af
hrifningu heyrði hörpuhljóma
í lofti yfir höfði þessa á samri
stundu sjálfkjörna bygg-
ingameistara síns -— þá
mun tiu árum síðar fertugan
manninn sundla, þegar hann
fikrar sig upp stigann. Það sem
eitt sinn gerðist, gerist ekki á
ný, aðeins æskan er endurnýj-
nnln, og maður nemur ekki
burt einn einasta dag af aldri
sínum fremur en hann fær auk
ið alin við hæð sína.
Halvard Sólness, bygginga-
meistarinn, vill ekki draga sig
í hlé. Hann hefur i mörg ár
geystst fram. Menn hafa mátt
troðast undir, heimili konu
hans verða eldslogum að bráð,
börnin hans deyja, líf Broviks
gamla leggjast i rúst, syni hans,
Ragnari, hefur orðið að halda
niðri, unnusta hans mátt tær-
ast upp, dáleidd af ást — allt
þetta til þess að Sólness gæti
rifið sig upp og áfram. Hann
virðist þvi standa föstum fótum
og bera höfuðið hátt. En sípuð-
andi drísildjöflar grafa stöð-
ugt undan honum, og í heiian-
um leynist lofthræðsla sem fal-
inn eldur. Hann hefur lasburða
samvizku, eins og Hilda segir,
og samvizkukvalir sækja á
hann, þegar hann sér líkin á
leið sinni. Slíkt eru ellimörk.
Samvizkubitið stafar af því, að
nú lifir hann í því sem var og
vill ekki það sem koina skal.
Stundum heldur hann líka að
hann sé geðbilaður, þó hann í
engu tilliti sýni óvit eða dár-
skap. En þessi eilifa sjálf-
skömm, sem svo rækilega er
komin í staðinn fyrir karl-
mannlega athafnasemi, veldur
taugaróti, svo að hugsanir hans
Kaju til þess að halda unnusta
hennar, Ragnari, föstum. Að-
ferðin er ófögur og gerir Sól-
ness að vissu leyti minni mann
en hann eiginlega þyrfti að
vera til þess að skýra hrifn-
ingu Hildu; en hún sýnir líka
til hvaða örþrifaráða viðblas-
andi getuleysi knýr hamslaus-
an bardagamann, sem eitt sinn
geystist með ofsahraða fram til
sigurs á stríðsvagni sínum.
Veiklunin kemur þó brátt I
Ijós hjá Sólness, þegar heimil-
islæknir hans, Herdal — þessi
alfaraleiðar maður — kemur I
heimsókn. Þvi Sólness gerir
þennan litla kall að trúnaðar-
manni sinum. Hann segir lækn-
inum frá Kaju Fosli og valdi
sínu yfir henni, frá ótta sinum
að hann sé geggjaður og að
hann hafi lætt þessum grun
líka inn hjá konu sinni, og
loks hvað hann sé logandi
hræddur við æskuna, sem
kollsteypan komi frá. En ein-
mitt þegar hann er sokkinn á
kaf í þessar elliæru játningar,
er barið; æskan drepur á dyr:
Hilda kemur inn.
Töfrafyllri kvenveru hefur
Ibsen, þessi margreyndi kven-
þekkjari, aldrei skapað. Það er
sem söngur og hlátur í loftinu
frá þeirri stundu sem hún birt-
ist í stofunni. Hún er ung, þó
ekkert barn, ekkert heimsk-
unnar sakleysi, engin dyggðar-
innar fávizka, en svo himin-
glöð í hamingjuleit sinni á þess
ari vordagsins víkingaferð.
Andspænis henni stirðna allar
ungar stúikur gleðileikjanna
eins og andvana brúður Alínu;
svo full af lífi er hún, ærleg
og óhlífin, oðfús að gefa allt,
en gerir samt þúsundfaldar
kröfur, freistari, valkyrja,
dreymandi fikin, tilbeiðsluverð
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
17. jainiter 1971