Lesbók Morgunblaðsins - 17.01.1971, Blaðsíða 9

ir rómverskir koparpeningar.
Sá hinn fyrsti fannst árið 1905
á Austfjörðum (Bragðavöil-
um). I>essi mynt var frá timum
Próbusar keisara (276—282).
Árið 1933 fannst svo á sama
stað önnur mynt. Hún var frá
tímum Áreliusar keisara (270—
275). Ekki langt frá Bragða-
völlum fannst svo. hin þriðja
mynt er var frá dögum DioV.le-
tíanusar keisara (284—305) og
var hún fundin af enskum
kennara Leonard Hawkes að
nafni.
Þessar þrjár myntir eru all-
ar svonefndar antoninianar.
Þær bera nafn Aurelius An-
tonius Carcallas keisara (211—
217). Nánari upplýsingar um
myntir þessar er að finna í bók
Kristjáns Eldjárns „Gengið á
reka“. Þar er einnig að finna
allítarlega frásögn sem ætluð
er til sönnunar þvi að Rómverj
ar hafi sjálfir komið hingað til
lands og flutt með sér þessa
peninga og sú staðreynd að
peningarnir fundust allir á
svipuðum slóðum gefur vita-
skuld tilefni til slíkra þanka.
Eftir útgáfu bókarinnar Geng-
ið á reka (1948 Norðri) fannst
svo fjórði peningurinn. Það
mun hafa verið árið 1965 á
Hvitárvöllum í Hruna, að ég
bezt veit, en hér skal það
nefnt að því miður hefi ég
ekki neinar nákvæmar upplýs
ingar um fundimn. Að þessi
peningur fannst í öðrum lands-
hiuta verður til þess að veiga-
mestu rök Kristjáns Eldjárns
verða fremur léttvæg. Á
Bragðavöllum, þar sem tveir
þessara peninga fundust,
fannst einnig fjölmargt annað
sem er sérkennandi fyrir leif-
ar frá landnámsöld. Orðrétt
segir í bókinni Gengið á reka:
„Það er því enginn efi á, að
þarna hafa norrænir menn
byggt á landnámsöld, þó að sú
byggð hafi ekki orðið langæ. Á
þessum stað eru þvi rómversku
myntirnar niður komnar af
völdum landnámsmannanna.
En þar með er alls ekki sagt
að þeir hafi flutt þær til ís-
lands, enda eru allar likur til,
að það hafi þeir ekki gert. Á
þeim tíma voru forngripir enn
fánýtara glingur en þeir eru
nú, og í sjálfu sér ótrúlegt að
landnámsmenn hafi flutt sllkt
með sér landa á milli. Og
minnumst þess, að Bragðavalla
peningarnir eru ekki einu róm-
versku peningarnir hér á
landi. Líklegast er því, að
landnámsmenn hafi fundið
þessa peninga af tilviijun ná-
lægt bústað sínum, alveg eins
og Mr. Hawkes fann Diocleti-
anusar peninginn þúsund árum
siðar. Ég held, að rómversku
peningarnir hafi verið hér fyr-
ir, þegar landnámsmennirnir
komu.“
Ef að landnámsmennimir
hafa álitið þessa peninga sem
fánýtt glingur og því ekki vilj-
að hafa fyrir því að bera þá
með sér milli landa, er þá ekki
einkennilegt að þeir taki allt í
einu upp á því að fara að safna
þessu fánýta glingri er þeir
koma hingað upp til Islands.
Hitt ber og að athuga, að kop-
arpeningar sem þessir voru
alls ekki algengir á Norður-
löndum og telja má fornleifa-
fundi þar sem slíkir peningar
hafa fundizt á Norðurlöndum
á fingrum annarar handar. Er
því ekkert sennilegra en land-
námsmenn hafi notað þetta sem
lukkupeninga eða verndargripi,
skartgripi eða eitthvað líkt.
Vonandi eiga fleiri peningar af
þessu tagi eftir að finnast á Is-
landi, en þó segir mér hug-
ur að gátan um Rómverjana á
íslandi verði seint leyst. Árið
1967 átti ég viðræður við próf-
essor Roar Skovmann um þetta
efni og var hann ákaflega ef-
ins í að Rómverjar hafi náð að
komast til fslands og
hefur hann þó athugað ýmislegt
um ferðir þeirra á norðurslóð-
um og benti hann á að Róm-
verjar hafi verið litlir sægarp-
ar og hafi þeir villzt á leið
sinni í Norðurhöfum og rekið
til íslands þá hafi þeir í það
minnsta verið illa undir slíka
langferð búnir varðandi vistir
og vatn og harla ólíklegt að
þeir hafi lifað af slika lang-
ferð.
6.
Rómverjar á íslandi, eða
Túle sama og ísland, eða e.t.v.
sikoðuin T. C. Lethbridge að
þjóð sú, sem flutti hugmyndirn
ar um stórsteinagrafirnar á
steinöld, sjóðleiðina frá Spáni
til Frakklands, Englands og
írlands, hafi náð að koma til
Islands, allt þetta verður að
liggja óupplýst þar til við finn
um heimildir sem byggjandi er
á.
Umræður og teoríur um efn-
ið gera þó engan skaða, þvert
á móti gætu þær orðið til að
vekja áhuga annara. Það eru
þvi miður allt of margar glopp
ur í íslandssögunni okkar.
Margar heimildir geymir jörð-
in og enn fleiri hefur tímans
tönn náð að þurrka út. Skiln-
ingur á einstaka atburðum og
þróunarferli þjóða getur því
fljótlega breytzt með nýjum
fundum og rannsóknarárangri.
Dætur Ránar hljóta að hafa
gætt íslands óvenju vel. Til að
hætta sér svo langt út á hafið
varð maður að hafa bæði hug-
rekki og trú. Það höfðu hinir
irsku einsetumenn, paparnir, í
rikum mæli og við getum með
allmiklu öryggi fullyrt að þeir
hafi verið hinir fyrstu til að
setjast að á Islandi. Við höf-
um að vísu engar efnislegar
heimildir, en nokkurn veginn
trúverðugar frásagnir um þess-
ar manneskjur. Þær voru skrif
aðar tvö til þrjú hundruð ár-
um seinna, en hafa samt sem
áður mikla þýðingu sem heim-
ildir. Ekki má heldur gleyma
öllum þeim staðarnöfnum á Is-
landi þar sem orðið papi kem-
ur fyrir og ber því vitni um
búsetu þeirra hér.
7.
PAPAR
Á Irlandi bjó þjóðflokkur er
talaði keltneskt tungumál,
írsku. 1 nyrzta hluta Skot-
lands bjuggu Piktar eða Pétt-
ar eins og þeir voru kallaðir á
Norðurlöndum. Þeir voru her-
skáir, góðir sjómenn og víking-
ar. Þeir hafa sennilega haldið
sig mest í nyrztu héruðum
Skotlands, Orkneyjum og He-
brideseyjum á 5. og 6. öld. Við
vitum ekki með vissu
hvaða tungumál þeir hafa talað
á þessu tímabili, en talið er að
suðrænna áhrifa hafi mjög
gætt I málinu og þegar sagna-
ritun hefst i Skotlandi er mál
þeirra kallað keltneskt. Senni-
lega hefur írskra áhrifa gætt
einna mest. Árið 500 hefur ver-
ið sett á stofn irskt konungs-
riki í suðvestur-Skotlandi (Dal
Riada). Veldi þess jókst smátt
og smátt og að lokum var svo
komið að írska var orðin aðal-
málið (gaelisk). Áður fyrr
hafði Irland verið kallað
Skotia, en það nafn fluttist nú
yfir á hið gamla Péttland og
sennilegt er að nafnið Skot-
land sé runnið undan norræn-
um víkingum á sama hátt og
nafn Irlands. Um sjóferðir
Pétta á norðurslóðum vitum
við það eitt, að þeir settust að
á Orkneyjum og Hebrideseyj-
uim. Emga’r forn&eiifar hafa
fundizt er gætu bent til þess
að þeir hafi farið lengra I norð
ur. Vissulega væri freist-
andi að álíta að þeir hafi haft
vitneskju um Færeyjar, en
hvað um það, þá voru Færeyj-
ar aðsetursstaður annars fólks
í byrjun áttundu aldar, fólks,
sem manni gat ekki látið sér
detta i hug að gæti framkvæmt
þær löngu og erfiðu sjóferðir
er slík búseta hafði í för með
sér, papanna.
Kristin trú kom mjög snemma
til Bretlands, eins og flestra
landa innan rómverska heims-
veldisins. Árið 432 kom St.
Patrick i trúboðsferð til ír-
lands. Árangur þeirrar ferðar
var mjög góður. Margir höfð-
ingjar urðu kristnir og hinn
m-i
Svo bænlieitir voru papar. að :ír fylltust af fiski.
17. jaoúair 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9