Lesbók Morgunblaðsins - 17.01.1971, Blaðsíða 10

Eftir 20 á/ra
hnignunarskeið
SÍÐARI
GREIN
STJÖRNUR
OG ANTISTJ ÖRNUR
Gömlu hetjurnar voru vanar að verja
þjóðfélagið fyrir óvinum þess, en nú er sjálft
þjóðfélagið orðið óvinurinn. Het ja samtímans
er full efasemda og lætur fyrr kasta sér
í fangelsi en skrá sig í herinn.
nýi siður varð mjög vinsæll.
Brátt risu upp klaustur sem
síðar urðu miðpunktar alls trú
arlifs. írskir munkar fengu
fljótt orð fyrir að vera mestu
vísdómsmenn og alls stað-
ar risu upp skólar og bók-
menntir stóðu með miklum
blóma. írsku prestamir voru
ákaflega áhugasamir um að
krist'na he'iðiinigja og fierðuðust
víða til að boða heiðingj-
um trú. Þeir ráku mikið trú-
boð í Englandi og írs'ki munk-
urinn Columcille var mestur
allra trúboða í Skotlandi. tbú-
ar eyjanna úti fyrir Skot-
landsströndum fengu mjög
snemma að kynnast hinum nýja
sið og ætla má að þeir
hafi flestir verið kristnir er
vikingaferðirnar hófust í Iok
áttundu aldar. Margir munk-
anna voru ekki sem ánægðast-
ir með að hírast í klaustrun-
um, margir voru hinir mestu
vinnuþjarkar og kunnu þvi illa
aðgerðarleysinu í klaustrunum.
Svo virðist sem klausturlifnað-
ur hafi orðið mjög algengur í
Irlandi alveg frá byrjun. Marg
ir voru meinlætamenn, leituðu
einveru. Stundum slópu þessir
meinlætamenn sig þó saman i
smá hópa 6 eða 13 í hóp. Út-
þrá og ferðalöngun virðist hafa
verið þessum irsku prestum i
blóð borin. Pilagrímsferðir og
trúboðsleiðangrar voru helztu
áhugamál. Þeir urðu aldrei
þreyttir á að leita uppi
óbyggða staði, helzt Iangt frá
byggðum bólum, uppi í fjöllum
eða á fjarlægum eyjum, jafn
vel þótt ábótar þeirra reyndu
að stoppa þá.
8.
Sennilegasta frásögnm af
írsku einsetumönnunum á Is-
landi er skrifuð af írska munk-
iinuim Dioulifl. ánið 825. Hainm
virðist hafa haft vitneskju um
verk Pyþeasar eða þeirra rit-
höfunda er vitnað höfðu í Py-
þeas. Dicuil er af flestum tal-
inn traustur vísindamaður,
lærður maður og þeir sem rann
sakað hafa verk hans eru sam-
mála um að Túle það er hann
nefnir, er ísland. Tilgangur
skrifta hans um Túle mun þó
aðeins vera sá að leiðrétta það
er aðrir höfðu skrifað. Hann seg
ir svo í bók sinni „De mens-
ura orbis terrae“:
„Nú eru um 30 ár síðan að
nokkrir prestar, sem bjuggu á
þessari eyju frá 1. febrúar til
1. ágúst, sögðu mér að er sum-
arsólhvörf væru, og dagana
fyrir og eftir, þá væri sem sól
in færi í feluleik á kvöidin er
hún sezt, þannig þó að myrk-
ur verður ekki þann stutta
tíma. Maður getur gert hvað
sem hann vill, jafnvel tínt lýs
af skyrtu sinni sem albjart
væri. Væri maður staddur á
fjallatindum hyrfi sóiin alls
ekki. Um þetta ieyti er mið nótt
um miðja jörðina og því held
ég að um vetrarsólhvörf sjáíst
sólin aðeins mjög skamman
tíma, er miður dagur er á jarð-
armiðju. Það er ekki ónáttúru-
legt að þama var mjög kalt er
prestar þessir sigldu til eyjunn
ar á þessum tíma. Kf frá eru
skilin sólhvörfin, þá skiptist á
dagur og nótt. Það er því mis-
skilningur og ósannsögli er aðr
ir segja að hafið kring-
um eyjuna sé frosið og að
FraimihalM á hl«. 12.
Stjörnudýrkun innan kvik-
myndanna hefur staðið nokkuð
föstum fótum, þótt stjörnurnar
sjálfar hafi komið og farið. Á
fyrstu árum kvikmyndanna,
allt fram til 1913, voru nöfn
leikendanna ekki birt, vegna
þess að framleiðendur vissu,
að ef þeir yrðu þekktir mundu
þeir heimta meiri peninga.
En um leið sást þeim yíir
þann möguleika, að slíkar
stjönwir drægju að sér marg-
faldan áhorfendaskara. 1913
greip stjörnusýkin um sig í
iðnaði—um og má segja, að
þessi undariega dýrkun liafi
endaniega tryggt kvikmyndun-
um sess, sem einni vinsælustu
og ódýrustu skemmtun almenn-
ings.
Áhorfendur tóku strax ást-
fóstri við þessi nýju skurðgoð
sín, fyigdu þeim í gegnum súrt
og sætt og reyndu í mörgum
tilvikum að temja sér tízku
þeirra og orðaiag. Eru senni-
lega ómælanleg þau áhrif, sem
hin fastmótuðu Hollywood
skurðgoð höfðu á samtið sína.
En eftir smádvínandi töfra-
mátt, hafa þessar glans-stjörn-
ur kallað fram sína eigin and-
stæðu, það sem liiotið hefur
nafnið antistjarna. Breytingin,
sem um er að ræða er bæði
útlitsbreyting og hugarfars-
breyting.
Gömlu stjörnurnar voru
fólk, sem halði einstaklega
fallegt útlit, útlit, sem aðeins
örfáir gátu státað af: Gary
Grant, Valentino, Presiey,
Roek Hudson, Clark Gable,
Marilyn Monroe, Elizabeth
Taylor, Greta Garbo, Jean
Harlow og Hedy Eamarr, svo
nokltur nöfn séu nefnd. Ánti-
stjömurnar likjast meir því
fólki, sem við umgöngumst
daglega: Hoffman, Voight,
Nicholson, Sutherland, Gould,
Sally Kellerman, Carrie Snodd
gress, Mia Farrow, Jacqueiine
Bisset o.s.frv. En hver er ástæð
an fyrir þessum breytingum?
Þær breytingar, sem átt hafa
sér stað í Bandarikjunum á
síðustu tveimur árum, koma
ails ekki á óvart frenmr Iiitt,
livað þær liafa tekið iangan
tima að ná því marki, sein þær
hafa nú náð. Þegar litið er á
þróun kvikmynda í Evrópu og
Ameríku, blasa nokkrar stað-
reyndir við aiigum. í fyrsta
lagi hafa amerískar kvik-
myndir (Hollywood-fram-
leiðsla) verið aðalfæða
evrópskra kvikmyndahúsa um
árabil. Evrópskar myndir liafa
lnnsvegar átt mjög erfitt upp-
dráttar í Ameríku, en með til-
komu fjölmargra klúbba og
sérluisa, sem sýna eingöngu
myndir frá Evrópu, hefur víg-
staðan smábatnað. Kvik-
myndalist í Evrópu hefur alla
tíð \rerið nijög frábrugðin
massaframleiðslunni í HoIIy-
wood. Hefur hún ávallt verið
miklu persónulegri og raun-
særri, bæði að efni og umbúð-
um. Þarf ekki annað en að
líta á verk ítölsku leikstjór-
anna Visconti, Rosselini og I)e-
Sica annars vegar og
verk Hollywood leikstjóranna
hinsvegar, á árunum 1940—‘50,
til að sjá einna skýrast, hvaða
regindjúp lá á milli. En vegna
þess hve formiiluframleiðsla
draumaheims Hollywood gekk
vel í áhorfendaskara Vestur-
landa, voru þeir færri, sem
lögðu á sig að horfa á blákald-
an raunveruleikann í k\lk-
myndahúsi, því af honum
höfðu þeir nóg í kringum sig.
En upp úr 1950, eftir til-
komu sjónvarpsins, verður sú
breyting á, að þeir, sem minni
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
17. jainúar 1971