Lesbók Morgunblaðsins - 17.01.1971, Blaðsíða 13

einnig og til mun vera Papa-
tœttur, en hvað það nú þýðir
veit ég ekki, tættur gæti ver-
ið tóftir e.þ.l. Pappýli mun hafa
verið til á fleiri en einum stað
hér á landi. Próf. Einar Ó.
Sveinsson hefur skrifað um
þetta nafn í bók sinni Land-
nám í Skaftafellsþingi bls. 24—
5, en kemst ekki að neinni
ákveðinni niðurstöðu. Hylur-
inn í Laxá í Laxárdal hefur
verið nefndur. Á Norðurvestur
landi er til Papafjall eða fell.
Að lokum má nefna örstutta
frásögn um Kirkjubæ á Siðu
eins og hún kemur fyrir í Land
námabók: „Þar bjó Ketill hinn
fíflski. Þar höfðu áður búið
papar, og heiðingjar máttu ekki
setjast þar að.“ Seinna segir
frá Hild Eysteinssyni er vildi
flytjast að Kirkjubæ, er Ketill
dó, en náði eigi lengra en að
túníætinum, en þar valt hann
um og dauður á stundinni.
Hér hafa verið nefndir ali-
margir staðir er orðið papi kem
ur fyrir i. Margir aðrir staðir
bera þó írsk nöfn.
14.
Hér hefur margt borið á
góma en ekkert hefur þó kast-
að skíru ljósi yfir hérveru pap
anna eða viðskipti þeirra við
víkingana. Við eigum því mið-
ur engar minjar um þá, ef und
anskildar eru frásagnir þær er
drepið hefur verið á og ör-
nefnin. Þrátt fyrir þennan
skort á sönnunum hygg ég þó
að flestir telji þá frumbyggja
landsins. Þeir stofnuðu hér
enga nýlendu og fóru fljótlega
eftir að landnámsmenn töku að
setjast hér að, og því er saga
þeirra svo fátækleg. Þeir lögðu
land undir fót i grófum ullar-
fötum og ófullkomnum skinn-
bátum. Hvirfillinn var rakað-
ur, í höndum höfðu þeir gilda
göngustafi og á baki dinglaði
sekkur með heilögum bókum.
I>etta var þeim nóg. Hvort þeir
hafi haft þekkingu á íslandi
áður en haldið var út á hafið.
Það er ekki fullsannað. Nokkr
ir hafa eflaust borið bein sín
hér á landi, aðrir náð að kom-
ast til föðurhúsanna.
Við getum varla sagt að við
aukum við Islandssöguna með
skrifum okkar um papana, því
eiginlega sögu er ekki um að
ræða, fyrr en við höfum efnis-
legar sannanir.
En voru þeir ekki hér, ein-
ir, í ósnertri náttúru landsins?
Einir með guði sínum. Hafa þeir
horft upp í heiðbláan islenzkan
næturhimin með leikandi norð-
urljósum hafandi orð skáldsins
fyrir munni sér?
„Aleinn i litla kofanum minum,
aleinn
Einn kom ég í heiroinn.
Einn skal ég út úr honum
ganga.“
Heimildarit:
1. felendiingahók
Ari fróði
2. Landmámabók
Sburliubók
3. Landnámabók
Hauku r Ertendsson
4. Kuiml og haugfé
KríiBtján Eldjám
5. Genigdð á reka
Kristján Eldjáirn
6. Landmám í Skaifitafeillisþinigi
Einair Ó. Sveinisson
7. Nord i Taakenheimen
Fridthjov Nansen
8. Ultiima Thute
Viilhjállimuir Stefánsson
9. Árbók Hiins ísŒ. fiornlMifia'féL
Matthías Þórðars. útg. 1930
10. A. soc. Biisit Of Anc. Ireliand
P. W. Joyoe b. 1—2
11. Laiust mái 1952
Eineur Benedliktsson
12. Nongeis hdstoria
Theodoricus
Kvikmyndir
Framliald af bls. 11.
unum i dag, í ýmsa þætti þjóð-
lífsins, sem fyrir þremur árum
hefði þótt ógerlegt að gera
mynd um. Endurmat á lífsvið-
horfum og þjóðfélagsgagnrýni
er höfuðstefna hinnar nýju
kvikmynda. Þjóðfélagsleg
vandamál hafa aldrei verið af
skornum skammti í Bandaríkj-
unum, en með hjálp hinna nýju
kvikmynda er von til að þau
verði upplýst og almenningur
öðlist skilning á sínum eigin
vandamálum og vandamálum
annarra. Bandariskar kvik-
myndir í lieild takast nú í
fyrsta sinn á við raunvemleg
vandamál sinnar samtíðar, eftir
að liafa jafnað draumaverk-
smiðjima endanlega við jörðu.
Og þegar allt kemur til alls,
þá hlýtur tilgangur allra lista,
fyrir utan að skemmta, að
vera sá, að sýna samtíð
sinni galla sína á hverjum tíma,
auka skilning einstaklinga á
kjörum hvers annars og stuðla
þannig að bættu samkomulagi
milli þeirra, sem þurfa að
skipta Móður Jörð á milli sín
hverju sinni. Og þar sem kvik-
myndin er álirifamcsta list-
formið í dag, er vonandi
að takast megi að kenna mann-
skepnunni að eyða illdeilum og
leysa sameiginleg vandamál á
sem skynsamiegastan liátt.
Laus
Framhald af bls. 7.
Back,“ segir liann. Röddin er
skræk, en að öðru leyti er
hann geðslegur. Eftir þessi
venjulegu inngangsorð spyr
hann: „Hafið þér verið
á vinnustaðnum?" „Það er nú
ekki nema klukkutími síðan ég
iosnaði." „Jæja, og hvar ætlið
þér svo að búa?“ „Enga hug-
mynd, en því eigið þér að
bjarga sögðu þeir í fangels-
inu.“ „Ég lief engin fyrirmæli
fengið um það,“ segir hann.
„Get ég ekki fengið að húa
hjá yður, þangað til ég hef út-
vegað mér eitthvað? Þér eruð
bezti karl að sjá, svo að við
komum okkw áreiðanlega sam-
an.“ „Hjá mér!“ Hann nánast
skrækir. „Já“, svara ég. „Það
gæti sjálfsagt liaft góð álirif á
samstarf okkar?"
Við ræðum þetta fram og aft-
ur og hann blaðar í skjölum.
Blaðar f mér. Borar sér niður í
sótsvarta sál mína, og andlitið
á honum er orðið eins og
hrukkótt rúsína. Ég fæ tilvís-
un á herbergismiðlim. Svaka
fint! Herbergi með húsgögnum
fyrir 1800 kall. En ég þarf þó
alltaf að borða — 1800 kall.
Sporvagn, sígarettur og
kannski ein karameila — 1800
kall. En sú lieppni að
Þorsteinn skuli liafa predikað
yfir mér f tvö ár, hvernig mað-
ur á að smiast við svona að-
stæðum. Það er laugardagur
Einn kaffiholii, einn sigarettu-
pakki, tvær hrauðsneiðar og þá
á ég ekki eftir nenia 1700. —
Hefði ég beðið Andersson
reglulega vel, hefði ég kannski
fengið þúsund kall í rauðiim
matarmiðum. Aðalsmerki utan-
garðsmanna. En vinsemd hefur
mér aldrei verið kennd.
Freistarinn liáðslega: Kenndu
í brjósti um sjálfan þig, Báck,
það er auðveldast. Drekktu
sorgum þínum. 1700 kall nægir
fyrir einum rús, og ef heppn-
in er með þér, færðu gistingu
hjá reddaranum. Snjallt! Þú
færð húsnæði líka. Hressingu,
húsnæði og félagsskap fyrir
1700 kall. Fínt, ekki satt? Þú
átt ekki leið með Andersson og
hans líkum. Það gerði hann
þér fullljóst. Bak við skrifborð
ið með liaug af skjölum fyrir
framan sig. Hann eyðir um-
hyggju sinni á dagbókina. 1
liana skrifar hann falleg orð,
en þó mest ljót orð. Og svo get-
ur Þorsteinn skrifað enn fal-
legri orð og lialdið langliui>da
í útvarpið: — 1 dag er fanga-
vistin frjáls vist, leyfisheimili
(fyrir um 15 vistmenn), náms-
heimili (fyrir um 15 vistmenn),
segir hann og varpar ölndinni
ánægjulega. Svensson öskrar
bara: „Fjandans deknr.“ 1
rauninni er það ekki meira en
tvö (2) prósent fanganna, sem
tekst að pota sér i þessa að-
stöðu.
Backs sjálf:
Þú ert ósanngjarn, freistari.
Ef ég legg mig ekki allan fram,
hvernig á ég þá að komast
áfram?
Freistarinn:
Allt í lagi, en byrjaðu þá.
Byrjaðu og bjóddu þeirn í
hann hérna á miðri götu, þar
sem bílar aka öfugu megin.
Asni! Settu upp sjálfsmorðs-
grímuna og færðu leikinn
á svið. Nuddaðu rúslampann
góða og breyttu þér úr ormi í
ljón. Fleygðu ölmusunum í
hausinn á pakkinu. Sprengdu
upp skápinn, hirtu aurana og
drepstu síðan með manneskju-
legt óp á skrælnuðum vörum.
Sjálfið:
Vik frá mér, Satan.
Freistarinn:
Já, já. Haltu þér þá fast í
Þorstein. Hræktu á sjálfan þig.
Rífðu af þér pottlokið og réttu
fram höndina. Festn spjald um
hálsinn á þér: „Hjálpið mér!
Ég er úrhrak, feitnr fílapens-
ill. Merjið mig ekki i sundur'.
Frelsið mig frá áfenginn. Gef-
ið mér aur.“
Vorfuglarnir kvaka örvita
af gleði. Tryllitækin skröita
og skella. Fólkið allt. um kring
hraðar sér að ákveðnu marki.
Mér verður hugsað til Fröd-
Ings: . . . „að aftur ég sæti í
haldi og træði strý.“ Þá stend
ég við dyr reddarans. Hvernig
í f jandanum komst ég liingað?
Freistarinn:
Ha, ha, auminginn þinn.
Fattar þú ekki, að þú ert ekki
einn af puðurunum? Líttu á
sjálfan þig í spegli, þá skilur
þú hvers vegna. Inn i frum-
skóginn með þig, ofan í svaðið
með þig, skólpdýrið þitt.
Á leiðinni upp tröppurnar
blása „áætlanir um framtíð" og
„reglubundið Iíf“ langt liurt.
„Ertu laus? Komdu inn fyr-
ir og gerðu þig heimakominn.
Við erum ekki með tertu, en
við eiguni skammt. Prelúdín og
Ritalínu fögru. Nú þarftu einn,
þú ert alveg í rusli.“ Falsgleði
Iýsir úr stórum augum reddar-
ans. Ég er allur að bráðna. Tjt-
úrfullir öskubakkar, hórur,
þjófar og óþefur.
Blíðuhót skinandi eiturlyfja-
kristalla græða og lækna. Eitr-
ið fær á sig svipniót fagurrar
hjúkrunarkonu, sem þvær af
mér spýju Þorsteins. Hún tínir
varlega burtu þjakandi orðin,
sem hann hengdi mér um háls:
þjúðfélagsleg endurliæfing, rút
tækt rugi um mannieg sam-
skipti og forsendur.
„Komið til mín, allir þér, sem
þunga og erfiði eru lilaðnir."
Glitrandi kristallar vagga
sundurtættri sál minni í ró.
Freistarinn:
Aldrei framar í steininn. Ha,
ha, ha ...
Rannveig Ágústsdóttir þýddi
Eins og sverð
yfir höfði
hvers manns
FraimihiaiM af bls. 3.
hjartavöðva og hjartabilun, get
ur atherosclerosis valdið
skyndilegum hjartsláttartrufl-
unum. Alvarlegust þeirra er
hjartahólfaskjálftinn (ventri-
cular fibrillation), þegar
hjartavöðvinn rykkist að-
eins og kippist til án þess að
um nokkurn fullnægjandi sam-
drátt sé að ræða. Sé ekki bætt
úr þessu ástandi veMur það
dauða á örfáum mínútum. Við
krufningu sést ef til vill lítil
sem engin skemmd á hjartanu.
Kransæðarnar eru ef til vill
ekki sjúkari en í þúsundum
annarra hjartna, sem haMa
áfram að starfa eðlilega —
firutffiiutniiin er tiai'in stiaifa atf þvi,
að hinar sjúku kransæðar
hindra blóðrás ti! einhvers mik-
iilvægari hluta hjartavöðvans.
í niörgum liliitiim heims er lít
ið eða ekkert um atheroscieros-
is. liinar vanþróaðri og fátæk-
ari þjóðir virðast tiltölulega
lansar við þennan sjúkdóm, en
hann leggst aftur liyngra á
þjóðir, sem búa við ailsnægtir.
Þetta er greinilega siðmenning-
arsjiikdómnr.
Karlmönnum hættir frekar
við sjúkdómnum en konum.
Karlmenn á aMrinum 40 til 60
ára fá oftast drep í hjarta-
vöðva en hjartaáföll eru ekki
óalgeng hjá karlmönnum undir
35 ára aldri. Fram að þeim
aldri er tíðabreytingar verða
hjá konum fá 18 sinnum fleiri
karlmenn hjartaslag. Eftir 65
ára aldur er hiutfallið um það
bil jafnt mfll kynjanna.
Atherosclerosis er útbreidd-
ur sjúkdómur og ver'rur mörg-
um þeim að bana, sem mikið
hafa til brunns að bera í þjóð-
félaginu, en hann er og verður
um sinn háll og erfiðux viður-
eignar. Hinn þögli niorðingi
matast með okkur, si'ur við
hlið okkar, drekkur og reykir
með okkur — elnhvern daginn
gerir liann svo vart við sig, yf-
irleitt n>»ð MAWnnnn í hiarta
eða heha. Aðeins helminErur
okknr lifir af þann fyrsta
fimd.
Knut Hamsun
Næturljóð
Hvað vitum við, börn, um veg eða leið?
Ó, börn, verið bljúg.
í nótt mér óm fyrir eyru bar,
eins og sjösfjörnuklið um loftin hvar.
En burt bar þann söngvaseið.
Nætursnjó hjúpað er hauður allt.
Hvar sér vegi, böm?
Oss fikrum þó áfram, sem föng eru um sinm.
Einn formæling stoðair, þá bænin sveik hinn,
Því undrið er öllum falt.
Hvað vitum við, börn, um lífsims leið?
Ó, börn, vemm bljúg.
Senn ómurinm líður um loftsins göng,
ég lít upp og nem hann — stjörnunnar söng,
sem deyr mér í biáloftin heið.
Amheiður Sigurðardóttir þýddi.
17. jainiúair 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13