Lesbók Morgunblaðsins - 20.06.1971, Blaðsíða 10

Ein 27 mynda um samanburð á rússnesku og bandarísku málverki. Hér eru Roy Lichtenstein + Maia-
kovski, en milli þeirra er mynd úr lífi frumbyggja Ástralíu.
vandkvæði, sem Erro gæti ósjálfrátt átt við að stríða
síðar meir, eru einmitt þau að vera beðinn að velja
á milli einhverra, að gera málstað einhvers flokks
eða lands að sinum, þegar hann getur raunverulega
aðeins orðið öðrum að liði með því að vera það sem
hann er — opinn fyrir öllu og öllum.
Manna á meðal er hanm það sem málverk hans
leiðix i ljós og er frumlegt meðal samtíma list-
forma. Hann stundar listmálun með sérstökum að-
ferðum. Fyrst myndvarpar hann þeim safnmyndum,
sem hann notar sem kompositionir í málverk sin,
tekur sér síðan pensil í hönd og málar með
natni hvert smáatriði, byrjar á björtu flötunum
og fyllir í með alúð og árvekni. Það myndi aldrei
flögra að honum að fordæma eitt eða annað tján-
imgai-form sem er frábrugðið listmálun, eins og til
dæmis form The Objectors, sem er í því falið að
safna saman raunverulegum hlutum og raða þeim
niður. Fyrir honum er málverkið vinna og það er
sem verkamaður, sem hann vill vera dæmdur, skil-
inn, virtur og verðlaunaður. Hann merkir stundum
aftan á strigann fjölda þeirra stunda, sem farið hafa
í fullgerð stórs málverks eða dagsetur upphaf og
lok verksins til greinilegrar mælingar á tíma og
orku, sem í það fer. En þetta kemur ekki í veg
fyrir að hann skoði þessa vinnu sem leik, né legg-
ur taumhald á það takmarkalausa aðdráttarafl, sem
hvers konar andstæður hafa á hann. Það er eins og
listmálunin ein sér leysi fyrir hann þá hnúta, sem
öllum reynast óleysanlegir i lifinu. í málverkum
sínum sýnir hann glæpi og hrylling aðeins í ljósi
óraskanlegrar rósemi, með sömu nákvæmmi, sömu
köldu ró og barnaskapinn, yndisþokka og furður
hins ómengaða imyndunarafls. Ekki er honum þó
allt jafngilt, því að hann kann að berjast gegn kyn-
þáttahatri, eins og hann gerir í mörgum málverk-
um, eða lofa hugrekki Vietnamanna eins og hann
hefur gert í myndaflokknum American Interiors. En
eú fjarlægð sem hann viðheldur gagnvart öllum
6tjórnmálalegum skuldbindingum gefur honum þá
innsýn sem hann þarfnast til að gera sér grein fyr-
ir kringumstæðunum í heild sinni.
Það þarf ekki annað en að sjá lista yfir verk
hans, eins og þarnn sem Georges Fall gaf út árið
1968 til að skilja umfang, fjölbreytiileik og nútíma-
snið fyrirmynda hans. Verksmiðjumar, vélamar, er
komu á eftir brynjunum og beinagrindunum, sem
voru stúdíuverkefni hans í Flórens, þjónuðu hon-
um í upphafi sem fyrirmyndir að „uppbyggingu"
í hina sundurstúkuðu komposition-málverka hans.
Enn I dag raðar hann stundum og skipuleggur
myndeiningar sínar samkvæmt reglum „færibands-
ins“: sérhver þeirra fullkomnar þær, sem kringum
hana standa með merkjanlegum mun. Hvort sem
hann setur á þennan hátt saman ímyndir líffæra
mannslíkamans, ímyndir ósjálfráða taugakerfisins,
hin þúsund dýr Galapagoseyja eða öll bílaflökin,
miðar hann ávallt að því að gera eins konar hug-
læga endurflokkun á efnisatriðum myndræns al-
fræðirits. Stundum sjáum við hershöfðingja birtast
úti við sjóndeildarhringinn í málverkum hans —
það er vegna þess að þar er orrusta háð gegn inn-
rás og æðislegri margföldun nýjunga á öllum
mannlegum athafnasviðum. Kaldhæðnisleg barátta,
þar sem í veði er andlegt og tilfinningalegt jafn-
vægi vegna þess að magn og mismunur þeirra frétta
sem við fáum samtímis varðandi atburði sem ger-
ast samtímis um allan heim, eru ævarandi ógnun
um uppnám.
f þessu samhengi gefur list Erros á vissan hátt
skýringarmynda af bráðabirgðauppgjöri einstaklings-
ins, sem daglega reynir að innbyrða vaxandi safn
ímynda. Að því marki, sem heilinm, sem og mag-
inri og innyflin, eru tæki til að melta hinn ytri
heim, er starf Erros í þvi fólgið að viða að sér og
ummynda síðan í listmálun sem mestan fjölda sýni—
legra frétta, í þvi ákveðna augnamiði að næra með
þeim verk sín. Þannig er því áorkað, í skærri
dagsbirtu málverkastrigans, sem áorkazt getur á
hverju andartaki í taugafrumkerfum heilans: lát-
\
laus samsetning, sundurtekning og endursamsetning
hugmynda og nýjunga af öllu tagi, sem gera okkur
kleift að leiðrétta og fullkomna í sífellu þau merkja
kerfi, sem við skynjum með heimimnn í kringum
okkur. Að sjá málverk Erross er ögn skylt því að
verða vitni að sýnilegri myndun min'nisins, það er
innganga í kerfi fruma og boðtauga, þar sem hlut-
ir, sem virðast alls óskyldir mynda tengsl sin á milli
og eins konar keðjumál. í augum Eri’os er mynd-
heimurinn í engu aðskilinn frá heimi vísiinda- og
tæknirita. Málverk eftir Bosch er jafn mikilvægt
og þota eða eldflaug og Leonardo da Vinci skipar
aðeins að því leyti ofurlítið æðri sess i huga hans,
að höfundur Monu Lisu er jafnframt vísindamað-
ur og uppfimningamaður. Erro mun einhvenn tíma
leggja djarfa hönd á plóginm með Jules Verme og ef
til vill fer hann vísvitandi inn á svið vísimdaskáld-
skapar, þar sem hvert sýnilegt efnisatriði gengur
upp í spásýn um heim, algerlega undirlagðan af
tækni og vísindum.
Af þessu er enn of snemmt að túlka þá ætlun,
sem ræður fyrir útfærslu þessarar frjóu og magn-
þrungnu vinnu. Erro vinnur til þess að hún geti átt
tilveru sina í þróun til allra þeirra átta, sem mál-
aralistin getur náð til, án þess að takmarka sig við
nokkurt efni, nokkurn liistfræðilegan fordóm, án
þess að takmarkast við neitt nema heildina. Lærðir,
strangir og duttlungasamir gagnrýnendur munu á
sínum tíma hleypa hemni gegnum síu sögulegrar
skilgreiningar og bera hana saman við þá nýbreytni,
sem kennd hefur verið við nýfigúratíva list — fyr-
ir tilurð „pop“listarinnar. Það mun af til vill fara
fram hjá þeim, sem mér hefur virzt þýðingarmest af
öllu: Erro heldur áfram að vera einstaklingur og
heldur fram rétti eimstaklingsins gagnvart öllum
efnahagslegum- og félagslegum nauðþurftum fjöld-
ans. Þegar þessar þarfir taka á sig grímu listfræði-
legra tízkufyrkbrigða (og það verður æ erfið-
ara, í heimi, sem lýtur lögmálum söluframboðs og
eftirspurnar, að forða uppfinningu frá því að verða
tízka) verður einstaklingurinn, sem reynir að marka
sínair eigin leiðir á heimskortinu, að hafna hverri
af annarri öllum grímum, sem honum bjóðast, til
að auðvelda sjálfum sér ferðina yfir landamæri.
Erro hefur þannig ekki tileinkað sér neina list-
fræðilega grímu. Málverk hans er tækni, sem
fært er um að laga sig eftir sérhverri kringustæðu
hugsunar. Hún lætur hann segja það sem hann sér
án allra málalenginga. Með fruntaskap og sakleysi
þeirra sem ekki leyna fyrir sjálfum sér erfiðleik-
um samskipta, en vilja yfirvinna þá hvarvetna og
örvænta aldrei um sigur. List Erros á erindi til
mikils fjölda áhorfenda, sem hún er smátt og smátt
að vinna til fylgis við sig með hverju ári. Einhvern
tíma verður hún vinsæl — miklu vinsælli en „pop“-
list. Það verður hin tilkomumikla hefnd einstakl-
ingsins, sem veit að hann er í minnihluta gagnvart
fjöldanum, en sem getur verið þessum fjölda ímynd
baráttunnar með því að gefa honum ummyndaða
eftirlikingu af þeim heimi sem hann lifir í.
Ég ætla ekki, í niðurlagi þessa máls að nota orð-
ið „bylting" sem verzlunarfyrirtæki grípa æ oftar til
og tæma af öllu stjórnmálalegu inntaki. En að Erro
er málari, sem getur komið af stað talsverðum öldu
gangi í breyttum viðhorfum einstaklinga og þjóða,
er augljóst af þeirri einföldu staðreynd, að hann
heldur vöku sinini varðandi alla nýbreytni og að
hann tekur með vaxandi bardagagleði þátt I síð-
asta ævintýri hinnar alheimslegu framvarðarsveitar
listanina: að gera hana í raun alheimslega.
Smásagan
Framhald af bls. 5
lög við hjartaveikan kúnstner,
sem þrýsti henni upp að flötu
brjósti sér og kyssti hana
ákaft og það brakaði i rifbein-
um konunnar; svo var hún rok
■in aftur, því nú hlaut fisksal-
inn að vera búinn að pissa og
hún hvarf niður af skörinni,
eins og nykur í vök, en kúnstn-
erinn stóð ringlaður eftir á
palli og fálmaði eftir rauðum
sparikjól í rökkrinu. Rauðum
sparikjól með konu inn i.
Hún var þá svona. Dálítið
hamingjuvirki var faliið, svona
var heimurinn. Þau sátu við
borðið, því fiann var kominn aft
ur og hann strauk hendur henn-
ar bliðlega og horfði inn í sál-
ina, en fyrir okkur var lífsfeg-
urðin horfin, því hún átti mann
uppi á lofti og við gengum hægt
framhjá brúðgumanum, sem
var hengdur upp á þráð, fram-
hjá bamsmóðurinni, fram-
hjá frænkunum þrem og fram-
hjá manninum með full rétt-
indi og framhjá manninum, sem
lét ekki troða á sér og svaf
nú inni í fötunum og yið hlup-
um við fót með s.torminn i fang-
ið og tókum sprett fram hjá
sjóbiautu mönnunum í pofrtinu
í Glasgow.
Útgefandl; H.f, Árvakur, Reykjavík
Framkv.stJ.; Haralðar Sveinsson.
Rltstjórar: Matttilu Johanncssen
Eyjólfur KonráS Jónsson
ACstoðarrltstJ.: StyrmJr Gunnanson
RitstJ.fltr.: Gísll SlEurösson
AuKlýsingar: Arnl GarCar KrlitlnsHon
Kltstjórn: ASalstræti 6. Sími 10100
]0 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
20. júní 1971