Lesbók Morgunblaðsins - 20.06.1971, Blaðsíða 12

Frá Sig-liifírðl.
Björn Jónsson í Bæ
Ævintýrin
á
Siglufirði
t>að var þegar sildin óð upp
að landsteinum, Norðmenn og
Islendingar slógust á böllunum
og skagfirzkir bændur gengu
um götur með kjötskrokka,
sinn undir hvorri hendi og
hrópuðu eins og biaöadreng-
irnir nú á tímum „Viltu kaupa
kjöt?“
Siglufjörður var um 1920
miðstöð söltunar og bræðslu
síldar. Otlend skip voru dag-
legir gestir á firðinum og þeg-
ar veður versnuðu á veiði-
svæðinu, var eins og yfir
skóg að líta af möstrum inn-
lendra og útlendra skipa. Ekki
vantaði þá fjörið í landi. Á
götunum streymdi fólkið fram
og til baka, ungir og gamlir
írá öllum landsins hornum leit-
uðu þar atvinnu, verzlun
blómgaðist þar eins og alls-
staðar, þar sem atvinna og
peningar eru næg. Og ekki
vantaði skemmtanir; unga
fólkið var ekki síður en nú
sólgið í fótamennt og faðmlög.
Dansað var í bröggum og þeim
samkomuhúsum sem til voru.
Islendingar, Norðmenn, Fær-
eyingar, urðu á stundum saup-
sáttir og létu hendur skipta —
og það svo um munaði. En veð-
ur bötnuðu og flotinn fór á
miðin. SiMarkassarnir og
þrærnar fylltust af silfurfisk-
inum, allar hendur á lofti að
bjarga þeim verðmætum sem á
land bárust, og peninga var
þörf hjá öllum og þar á meðal
hj'á okkur Skagfirðingum sem
fóðruðum síldarbæinn Siglu-
fjörð á landbúnaðarvörum
okkar.
Vanalega var byrjað að reka
sláturfé til Siglufjarðar í júlí.
Skipulagt var að einhverju
leyti, hverjir skyldu fara þessa
eða hina vikuna, því að það sáu
allir, að ekki var heppilegt að
markaður yfirfylltist, og þó
kom þetta oft fyrir, þegar
ofurkapp skipulagsleysis og
kjánaskapúr hjálpuðust að.
Oftast voru það sömu menn
sem bundust samtökum um
rekstra þessa og voru þá vana-
lega í samfloti ár eftir ár; 50—
60 og upp yfir 100 fjár var
farið með í hverjum rekstri.
Aðallega voru þetta f jórir yztu
hreppar sýslunnar, sem höfðu
aðstöðu til að nota þennan
markað. Úr Hofshreppi vorum
við vanalega tvo daga þessa
leið; rákum af stað að morgni
®g misjafnlega langt var farið
þann dag eftir því hve snemma
dagur var tekinn, og svo komu
oft tafir, sem ekki var hægt
fyrir að sjá. Viðkomustaðir
voru nokkuð árvissir, þótt út af
því gæti þó brugðið. Reykjar-
hóll, Ystimór, Lambanes og
Hraun í Fljótum voru fjölsetn-
ir áfangastaðir og ekki verður
þvi neitað, að mikil
ánauð gesta var oft
á þessum rausnarheimilum.
Á stundum var komið svo seint
í áfangastað að legið var í úti-
húsum yfir blálágnættið. Var
það stundum gert til að valda
sem minnstum átroðningi á
heimilunum, þó að gestrisni
þeirra væri einstök, þar sem oft
voru margir rekstrar á ferðinni
í hverri viku, Á sumrin mátti
þetta heita skemmtiferð fyrir
unga og tápmikla menn, en þó
lentum við oft i erfiðleikum,
til dæmis þegar rekið var yfir
Hraunaós, sem oft reyndist
hvimileiður farartálmi á þessari
leið. En mjög mikið var styttra
að fara þá leið heldur en að
reka féð fram fyrir Miklavatn,
og því var leiðin um Hraunaós
oft valin, ef nokkur tök voru
þar á.
Oftast var ég í samfylgd með
nábúa minum og miklum vini,
Jóni Jónssyni bónda á Mann-
skaðahóli. Þar sem við vorum
vanalega aðeins tveir saman,
fórum við með um 60 fjár sem
þótti hæfilegur rekstur.
Ef fleiri rekstrar voru sam-
tímis á leið til Siglufjarðar var
alltaf mikið kapp um að vera
á undan yfir Siglufjarðarskarð
og að fá slátrað og þar með
betri aðstöðu til sölu.
Fyrstu árin var öll aðstaða
til að lóga fé á sæmilegan
hátt mjög frumstæð, slátrað
var úti hvernig sem viðraði og
getum við séð í hendi okkar, að
skilyrði öll til hreinlætis voru
ekki upp á marga fiska. Var þó
reynt að gera hið bezta í þeim
efnum og oft furða hvað varan
var hreinleg, en ekki var þá
um grisjupoka eða aðrar um-
búðir að ræða. Maður að nafni
Guðlaugur Gottskálksson var
bændum innan handar við slátr
unina og var oft hjálparhella við
að afsetja afurðir þegar til
vandræða horfði, en mjög mis-
jafnlega gekk mönnum að selja
og kom þar margt til greina
t.d. hvort mörg skip voru inni,
mikið að gera, og svo kunnug-
leiki og vinátta á milli kaup-
12 LESBÓK MORGUNBLABSINS
enda og seljanda, útsjón og
dugnaður, en þegar aiit var
komið í óefni varð mönnum á
að bjóða niður hver fyrir öðr-
um til að geta losnað. Aigengt
var að sjá menn ganga um göt-
ur eða fram í skipin með
sinn kjötskrokkinn undir hvorri
hendi og kalla: „Vilt þú kaupa
kjöt?“ Svo var prangað, sem
kallað var, og samið um verðið.
Þegar allt var svo búið var
eins og fargi væri létt af mönn-
um og var þá ekki ótítt að menn
fengju sér glaðningu. Man ég
eftir að einn ágætur bóndi var
himinglaður á gangi á götu, en
dálítið valtur; annaðhvort var
honum hrint í ógáti eða hann
datt á stóra rúðu í Bíóbúðinni,
og þar sat hann innan
um glerbrot og annað dót
og söng „Hvað er svo
glatt sem góðra vina fund-
ur,“ og sló takt með báðum
höndum. Svipuð æfintýri hentu
margan glaðan rekstrairnann
og var þetta nokkurs konar
smyrsl á allt erfiðið og and-
streymið sem mjög oft fylgdu
þessum ferðum.
Heimferð sveitunganna varð
oft dálítið söguleg. Ég mynn-
ist ferðanna heim, þegar Fljóta
merni og Innsveitamenn sam-
einuðust, jafnvel allt að 20
manns; þá var stanzað annað
slagið og lagið tekið og þá
sungið af hjartans list, því að
alltaf hafa Skagfirðingar verið
söngelskir, og ekki var því að
neita að þarna heyrðust marg-
ar ágætar raddir. Á Ketilási
skildust leiðir; menn skipuðu
sér þá í stóran hring þar sem
hver hélt í sinn hest og svo
var sungið svo að undir tók
I Fljótafjöllum, allir skildu með
kærleikum og svo tók hver
sprettinn til síns heima.
Því verður eikki neitað að
margar þessar Siglufjarðar-
ferðir voru mönnum erfiðar og
slarksamar og gat brugðið til
beggja vona hve mikill hagn-
aður varð af þeim. Á haust-
in var alira veðra von á Siglu-
f jarðarskarði. Eitt sinn man ég
eftir að við Jón á Mannskaða-
hóli vorum 14 tíma frá Yzta-
mó og út yfir Fjallið. Þá þurft-
um við að selflytja lömbin og
jafnvel bera upp svokállaða
Skarðsbrekku. Þetta var þræl-
dómur á mönnum og skepnutm.
Ég minnist nú einnar ferðar
okkar Jóns sem ég hefi kallað
í minningum mmum „Á tæpu
vaði." Það var haíistið 1928 eða
1929, ég man ekki fyrir víst
hvort árið. Við Jón á Mann-
skaðahóli höfðum eins og oft
áður farið með fé okkar saman.
Við vorum einkennilega sam-
hentir, hann afburða dugiegur
og þrekmikill, en ég léttur á
mér og fljótur til. Oftast nær
vorum við mjög vel hestaðir í
þessum ferðum og svo var eins
í þessari ferð. Hann á fjörug-
um gráum hesti, svonefnd-
um Hvammskots-Grána. Ég
var á brúnum fjörhesti, sem
pabbi átti. Þetta var síðast í
september. Við höfðum losað
okkur við kjöt og ailan slát-
urmat og vorum tilbúnir til
heimferðar, en undir kvöld var
komið. Einir vorum við í þetta
sinn og þótt dimmt væri, alauð
jörð og rigning, þá datt oíkkur
dkki í hug annað en að fara
heim um nóttina. Við vorum
sem sagt heimfúsir og hestarn
ir iíka. Það var eins og þarna
væru samstilltir hugir manna
og hesta.
Erfið var leiðin yfir Siglu-
skarð en við teymdum hest
ana í erfiðustu brekkunum, til
að þeir ættu tii góða þróttinn
á langri leið. Við komum að
Hraunum i Fljótum; þar var
vanalegur viðkomustaður hjá
vinafólki, Einari og foreldrum
hans Guðmundi og Ólöfu. Þar
var okkur sagt, að einhverjir
hefðu farið yfir Hraunaós, en
annars var hann þá talinn
ófær yfirferðar. Það munaði
anzi miklu að fara fram fyrir
Miklavatn, og nú var bollalagt
hvort ekki væri vit i að líta
á ósinn og það varð endir ráð-
stefnu þessarar. Þegar að
Hraunaósi kom sýndist hann al-
veg ófær, en fyrir framan hann
hafði hlaðið upp þarabunka,
sem þó var alltaf á hreyf-
ingu vegna undiröldu sjávar.
Nú var úr vöndu að ráða.
Jón lét mig haida í hestana en
fór sjálfur yfir á þarabúnkan-
um. Þetta heppnaðist vel, — en
þá voru það hestarnir. Hvern-
ig áttum við að koma þeim
yfir? Að hrökkva eða stökkva
var vist okkar kjörorð í þetta
sinn, og út á þarabúnkann
lögðum við með hestana á eft-
ir okkur. Mér er nær að halda
að við höfum allir haJdið niðri
í okkur andanum meðan við
stikluðum yfir, og sammála vor
um við um að hestarnir heíðu
létt sér á eins og þeir gátu.
Þeir blésu úr nös og frýsuðu
eins og eftir reiðsprett, þegar
yíir kom. Þetta var óneitan-
lega mikill glannaskapur að
fax-a með hesta á þarabúnkann
sem gekk í bylgjum en hyl-
dýpi undir. Við stigum á bak
fákum okkar og þar með var
spretturinn tekinn. . Myrkur
var — rigning og víða tjarnir
á vegi. Þegar kom inn fyrir
Feil í Sléttuhlíð, þurfti að ríða
yfir stóra tjörn. Ég var rétt á
undan Jóni út í tjörnina, sá
raunar ekki mikið, en þegar ég
var rétt að koma upp úr nokk-
uð blautur af skvettum þá
heyrði ég más og hvás fyrir
aftan mig og er ég gat litið
við, sá ég Jón og Grána synd-
andi á hliðinni í tjörninni. Jón
var húfulaus er hann kom úr
baðinu og all ilia útleikinn.
Hann sagði mér síðar, að Siggu
sinni (konu hans) hefði þótt
ljótur útgangur á honum þeg-
ar heim kom.
Eftir að kaupfélögin tóku I
sínar hendur kjötsölu og fóru
að reka kjötbúð og sláturhús,
skipulögðu þau rekstra og alia
sölu landbúnaðarafurða. Þá
breyttist aðstaðan gifurlega.
Nú mátti enginn selja utan við
þessi samtök, þó voru einstaka
menn, sem þóttust missa sín
góðu sambönd, hálf óánægðir
en fljótlega þögnuðu þær
raddir, þegar kostir samvinnu-
hreyfingarinnar fyrir þessi
mál komu í ljós, og urðu jafn-
vel sumir, sem héldu sig haía
misst sina góðu viðskiptavini,
einna öflugastir stuðnings-
menn samtakanna.
Er ég lít til baka til veltu-
áranna, sem kölluð voru, —
síldaráranna á Siglufirði, þá
hefir vitanlega margt breytzt.
Fjörðurinn er hinn sami, marg-
ar bryggjurnar standa ennþá
frá þessum tímum, sjálí-
sagt orðnar úr sér gengnar, en
síldin er horfin og flestir aí
þeim mönnum, sem settu þá
svip á bæinn. Sr. Bjarna
Þorsteinsson sá ég, þá aldrað-
an en virðulegan mann sem
allir tóku eftir. Guð-
mund Skarphéðinsson, ungan,
háan og glœsilegan mann,
Guðmund i Bakka, Guðmund
bæjarfógeta Hannesson, Haf-
liðabræðurna og Skafta minn
á Nöf, sem aUtaf var og er
gaman að tala við o.fl„ o.fk
sem of langt væri upp að telja.
Ný kynslóð er risin, sem lí!ka
setur svip á bæinn, full þrótti
til öflugra átaka bæ sínum og
landi til blessunar.
20. júni 1971