Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1971, Page 15

Kristín Teitsdóttir á Hnjiiki.
Við ljósmóðurnám
fyrir rúmlega
hálfri öld
Teitur í*orleifsson skrá5i eftir
frásögn Kristínar Teitsdóttur
á Hnjúki
Ég mun hafa verið á 8. ár-
inu þegar ég áikivað hvað ég
ætlaði mér að verða þeg-
ar ég yrði sitór. Ég ætlaði að
verða Ijósmóðir — og ekkert
annað en Ijósimóðir. Orsökin
til þessarar ákvörðunar
minnar var sú, að í baðstof-
unni heima fæddi kona nokk
ur barn og mun ég hafa ver-
ið áð sniglast þar í kring og
séð kannski rneira en mér
var ætlað. Ennþá man ég
hvað ég var hrifin af öllu
því, sem ég sá. Lengi á eftir
einkenndust leikir mínir af
þessari lifsreymslu. Ég tók
leiksystur mína, tróð inn á
hana kodda og lét hana
„leggjast á sæng“ og fæða,
Kristin Teitsdóttir er fædd
7. növ. 1891 — að Hlíð í
Hörðudal, Dölum — og varð
því áttræð 7. nóv. 8.1.
Hún lauk Ijósmóðumámi
31. marz 1918 og gerðist ljós-
móðir þá um vorið í Skarðs-
strandariundæmi í Dölum.
Umdæmið var erfitt og tók
yfir Skarðsstrandarlirepp og
(síðar) Klofningshrepp ásamt
finun eyjnm á Breiðafirði sem
þá voru allar í byggð. Árs-
launin voru þá sjötíu krónur.
— Kristín var þaraa Ijósmóð
ir í um það bU hálfa öld —
lét af störfnm fyrir fáuni ár-
nm.
Kristín var mjög farsæl
Ijósmóðir og elskuð og virt
sem sUk. Hún og maður
hennar Jóhannes Sigurðsson,
hreppstjóri, hafa búið á
Hnúki í Dölnm í 40 ár — og
hefur heimUi þeirra verið ai-
þekkt fyrir gestrisni og
greiðasemi.
en sjálf var ég alltaf ljós-
móðirin.
Það var haustið 1917, að ég
er kotmin til Reykjavíkur og
geng á fund landlæknis Guð-
mundar Björnssonar, tel hon
um áform mín og óska eftir
inngöngu í Ijósmæðraskól-
ann. Landlæknir spyr mig þá
— hvortt ég hafi notkkurt lof-
orð íyrir umdæmi að námi
'loknu — en það var þá frum-
skilyrði þess, að vera tekin
í skólann, sem brautskráði þá
ljósmæður eftir 6 mán. nám.
— Ég kvað svo vera og lagði
fram bréf þar upp á frá
sýslumanni Dalasýslu. Hafði
ég fengið loforð fyrir Skarð-
strandarumdæmi í Dölum.
Var þá ekkert því til fyrir-
stöðu að ég fengi inngöngu 1
skólann.
Reykjavik var þá smábær
— miðað við það, sem hún
er nú. Gamli spítalinn, þar
sem bókleg kennsla skólans
fór fram, var þá í Þingholts-
stræti, en ijósmæður í bæn-
um aðeins þrjár, þær ÞórdEis
Jónsdóttir, Þórunn Bjöms-
dóttir og Þuriður Bárðardótt
ir, ailar mjög færar í sínu
starfi. Var cvkfkur nemendun-
um skipt niður á þær í verk-
lega kennslu. Man ég að við
vorum 13, sem hótfum nám
þetta haust — en aðeins 11.
sem útskrifuðumst um vorið
ein hætti og önnur dó.
Ég ienti hj'á Þórdísi Jóns
dóttur. Hún útvegaði mér og
Rakel Pétursdóttur, sem síð
ar varð kona Jóns Þorleifs
sonar, listmálara í Blátúni
herbergi að Klapparstíig 1.
Sjálf bjó Þórdís við Lauga
veg 20.
Við áttum að fylgja ljós
móðurinni á embættisferðum
hennar um bæinn eftir nán
ari regilum frá henni þar um
horfa á og kynnast starfinu,
læra handtökin og aðstoða
síðar við fæðingar.
Sá Ijúfi maður og mikli
kennari Guðmundur Björns-
son, iandlæknir, annaðist
sjálfur hina bóklogu hiið
námsins. Allar elskuðum við
hann og virtum og er mér
minnisstætt enn þann dag í
dag þegar hann tilkymnti
okkur að hann yrði að hætta
kennslunni vegna þing-
mennsku sinnar. Varð hann
að beita okkur hinum mi’klu
fortöluhæfileikum sínum, til
að við tækjum þessu skap-
lega og skynsamlega. Tók þá
Davíð Soheving Thorsteins-
son við kennslunni og
kenndi það sem eftir var
skólaársins.
Þann 23. okt. þetta ár, var
ég svo við fyrstu fæðinguna
með Þórdási ljósmóður. Var
það Ijómandi faUegur strák-
ur, sem síðar var skírður
Þorsteinn, sonur hjónanna
sr. Gunnars Benediktssonar,
rithöf. og konu hans Sigríðar
Þorkelsdóttur. Bjuggu þau
við Ingólfsstræti og var
Gunnar þá í prestaskólanum.
Allt gekk ljómandi vel og
heilsaðist móður og barni
ágætlega.
Ég fann nú að iangþráður
draumur æsku minnar var að
rætast. Námið — starfið, átti
hug minn allan og ég hlakk-
aði til þegar mér sjálfri yrði
leyft að hjálpa nýju mann-
legu Bfi inn S heiminn — en
það varð fyrr en mig grun-
aði þá, þennan yndislega
októberdag.
Upp úr áramótunum var ég
tfengin til að vaka yfir sj'úk-
um manni í Þingholtunum —
og gerði ég það vitanlega
með leytfi Þórdísar. Þetta
varð nokikuð iöng vaka eða
um háifur annar sólarhring-
ur og lauk á þrettándadags-
Ikvöldi.
Þegar ég kom heim í her-
bergið okkar Rakelar, vissi
ég að komið var að mér að
fara út með Þórdási etf káll
kæmi.
Ég hafði það alltaf fyrir
vana, að láta föt min
að kvöldi, þar og þannig, að
ég fyndi þau greiðlega þótt
dimmt væri af nóttu — ef
skjótt skyldi til taka, enda
kom það sér oft vel þegar
hver mínúta var dýrmæt. Þá
voru ekki bílamir tii að
hring.ja á og iáta flytja sig
mrilli húsa, heldur var allt
farið gangandi. Um þetta
leyti hótfust hinar miklu
frosthörkur svo að otft var
þetta ærið kaldsætt, sérstak-
lega að nóttu til.
Nokkru upp úr miðnætti
þessa nótt, var barið i glugg-
ann, og er þar komirm sendi-
maður Þórdisar. Var mér sagt
að mæta í húsi einu við Grett
isgötuna.
Ég snara mér í fötin og er
ekki lengi. Þegar ég lcern til
Þórdísar, segir hún mér að
alit sé í lagi. Hún ætli nú að
biðja mig að sitja hjá kon-
unni um stund því að
alliangt sé til barnsburðar
enn, en hún ætii heim til sin
og reyna að sofa dálitið, þvd
að miklar vökur hafi mætt
sig undanfama sólarhringa.
Ég skuli senda mann sængur
konunnar til sin svona fimm-
tán mínútum áður en ég álíti
að bamið fæðist. Síðan fór
hún, en ég sat eftir hjá kon-
unni.
Nú þjáði mig ekki lengur
svefnleysi. Nú var athyglin
vakandi og áhuginn til stað-
ar. Það var ekM margt, sem
maður treysti sér ekki til í
þann tið. — Ef til vill hefi ég
Mka verið dálítið upp með
mér af því trausti, sem þessi
reynslurika ljósmóðir sýndi
mér.
Ég hitaði nóg vatn og und
irbjó allt eins vel og ég bezt
kunni — til að alit væri til
ef ég þyrtfti snögglega á að
halda — og tíminn leið fljótt.
Þegar ég hatfði enn einu
sinni athugað konuna, sá ég
að nú mundi kominn tími til
að senda eftir Þórd'ísi ljós-
móður, og hljóp húsbóndinn
þegar atf stað.
Ég hafði nú verið við-
stödd nokkrar fæðingar
og var með sjálfri mér viss
um að konan mundi fæða eft-
ir um það bil hálfltíma — enda
þótt að sjálf hefði ég aldrei
tekið á móti barni hingað tH.
Ekki ieið langur tími
frá því að sendimaður minn
tfór af stað að sækja Þórdísi,
og þangað tii að mér varð
ijóst að hún mundi ekki ná í
tæka tíð til að taka á móti
þessu bami.
AMrei hvarfdaði að mér
nokkur efi um, að ég gæti.
tekið á móti baminu, en ann
að var það, að töskuna Sina -
hafði Þórdis haft á brott með
sér — og þar með var ég al-
gjörlega áhaldalaus.
Algjörlega áhaldalaus segi
ég, það var ekíki nema að
nokkru leyti rétt, þvi að vart
er til svo fátækt heimili að
ekki eigi það til nauðsynleg-
ustu heimiiistæki húsmóð-
ur til fataviðgerða s.s. Skæri
— enda fundust þau einnig
hér og hafði ég þau til stað-
ar.
Það var heldur ekki
seinna vænna. Innan lítillar
stundar stóð ég með sprikl-
andi og æpandi strák í fang-
inu.
Um það leyti, sem ég var
að ljúka við að gera móður
og barni til góða, snaraðist
Þórdís inn úr dyrunum, fas-
miki'l og mikilúðleg. Það
fyrsta, sem hún sagði þegar
hún sá hvernig ástatt var:
„Hvers vegna senduð þér
ekki eftir mér fyrr?
Hógværlega en ákveðið,
sagði ég henni eins nákvæm-
lega og mér var unnt, hvem-
ig ástatt var um móður þeg-
ar ég sendi, og sá mér tii
mikils hugarléttis, að svipur
Ijósmóðurinnar mildaðist.
Hún yfirför nú verk min og
sagði svo: „Það er bezt
Kristín, að þér hirðið algjör-
lega um þessa sængurkonu
og hafið veg og vanda atf
öllu. — Verst var að ég Skildi
ekki eftir töskuna mína hjá
yður.“
Nú fyrst skildi ég tii fulln
ustu þá ábyrgð, sem ég hafði
tekizt á hendur, og ég heid,
að hvorki fyrr né síðar hafi
ég beðið almáttkan guð heit-
ar en á þessu aiugnabliki, um
að allt færi nú vél.
Ég stundaði svo þessa
konu áskilinn tíma, af allri
þeirri nærfæmi, sem ég hafði
yfir að ráða — og allt fór
vel, guði sé lof.
Þegar hjónin á Grettisgöt-
unni ætluðu að greiða I>ór-
dísi Ijósmóður hið lðg-
ákveðna gjald fyrir að taka
á móti barninu og hirða um
konuna, sagði hún: „Það á
ekki að borga mér, heldur
Kristínu. Hún hefur mest til
matarins unnið“.
Það voru átta krónur.

28. nóvember 1971 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15