Lesbók Morgunblaðsins - 09.01.1972, Blaðsíða 3

Leikhús á ekki
að vera lúxusvara
Rætt við Svein Einarsson
Sveinn Einarsson tók við
starfi leikhússtjóra Leikfélags
jns fyrir átta árum, en um þær
mundir höfðu verið gerðar all-
umfangsmiklar breytingar á
rekstri leikhússins og stefndi
það óðfluga i átt til þess að
verða atvinnuleikhús. Sveinn
hafði lesið leikbókmenntir í
Sviþjóð og tekið fil. kand próf
í þeirri grein og síðar lauk
hann licentiatsprófi með rit-
gerðinni „íslenzk aldamótaleik
list, frá dönskum áhrifum til
sjáifstæðra einkenna."
— Ég ætlaði að vera
þrjú ár leikhússtjóri en
tíminn hefur flogið og enn
er ég hér. En næsta haust
hætti ég. Mig hefur iengi lang-
að til að halda áfram rann-
sóknum á minu sviði og ég er
þeirrar skoðunar að ekki sé
heppilegt að menni sitji áratug
ina út í svona starfi.
— Jafnhliða leikhússtjóra-
starfinu hefurðu fengizt tölu-
vert við leikst jórn ?
:— Já, og ég hef gaman af
leikstjórn. Ég býst við ég hafi
stjórnað um 10—12 sviðsleikrit
um og svo í útvarpi og sjón-
varpi. Ég hafði engar hugsjónir
í þá átt, þegar ég hóf hér
störf. En upphaf þess máls var
þegar við höfðum ákveðið að
sýna Sjóieiðina til Bagdad eft-
ir Jökul Jakobsson og hann
bað mig að taka að mér leik-
stjórnina. Ég freistaðist til þess
og það varð mér góður skóli.
— Leikfélag Reykjavíkur
stendur á tímamótum um það
bil sem þú ert ráðinn. Því er
verið að breyta úr áhuga-
mannaleikhúsi í atvinnuleik-
hús. Hvers vegna einmitt þá?
— Ég var ráðinn leikhússtjóri
vegna þarfa innan leikhússins
sjálfs. Féiagsmenn höfðu kom-
izt að raun um að reksturinn
væri þá kominn að þeim vatna-
skiium að stökkið yrði að taka.
Mismunurinn á kjörum leikara
okkar og Þjóðleikhúsleikara var
svo mikill, að sizt var að undra
þótt margir Leikfélagsmenn leit
uðu þangað. Það var ekki enda
laust hægt að láta f jölskylduna
hálfsvelta þó svo að andrúms-
loft hér og vinnubrögð væru
vel að skapi mörgum þeim leik
urum, sem urðu að leita frá
Leikfélaginu. Æfingar voru þá
á kvöldin, svo að nánast átti
leikarinn aldrei fríkvöld — ef
ekki voru æfingar, þá voru
sýningarnar. En ekki nóg með
það, aðalkraftar leikfélagsins
urðu yfirleitt að stunda aðra
vinnu og þeir voru í sífelldri
klemmu að bjarga vixlum hist
og her — og nýttust engan veg
inn sem skyldi.
Svo voru gerðar breytirigar
á lögunum, leikhúsráð er sett
á fót og skipað að meirihluta
ieikhúsfólki. Einnig kom full-
trúi inn í ráðið frá borginni og
var það í sambandi við gamla
tilfinningu þess efnis að Leik
féiag Reykjavíkur væri óopin-
bert borgarleikhús. Þessi
tengsl Leikfélagsins og borgar
innar hafa síðan aukizt veru-
lega og höfum við mjög góða
sögu að segja af samskiptun-
um við borgina. Skilningur vár
á þvi hvernig komið var og
hverra breytinga var þörf. Fyr
ir .átta árum voru styrkir sem
L.R. naut frá riki og borg jafn
háir, nú er borgarstyrkurinn
f jórum sinnum hærri. Við lítum
á þetta sem viðurkenningu á
starfi leikhússins og einnig við
urkenningu á því að borgin
finnur til skyldu gagnvart okk
ur.
Annað var það, þegar rekstr
argrundvellinum var breytt
var auðvitað verið að taka
áhættu, því að óvíst var með
öllu, hvort grundvöllur væri
fyrir tvö leikhús i fullu starfi
í borginni. En ekki er að orð-
lengja það að um þessar mund-
ir var áhorfendafjöldi á leik-
ári um sextán þúsund, en hef-
ur síðan margfaldast, verkefn-
um fjölgað og nú er sýnt því
næst á hverju kvöldi.
Eftir að Reykjavíkurborg
tók að styrkja félagið voru
m.a. gerðar þær breytingar að
byrjað var nú að æfa á daginn.
Kaupið var hækkað. Næsta
skrefið var að fastráða kjarna
og ái’ið 1964 voru fyrstu sjö
leikararnir fastráðnir. Nú eru
16 fastráðnir leikarar og tólf
starfsmenn og segja má að
Leikfélagið athafni sig alger-
lega á grundvelli atvinnuleik-
húss.
— Hefur ekki hinn mikli og
samfelldi uppgangur félagsins
farið fram úr vonum, komið á
óvart?
— jú, því get ég afdráttar-
laust svarað játandi. Og ekki
nóg með það að leikhópurinn
okkar hafi stækkað, heldur
hafa eldri leikarar komið heim
aftur. Við höfðum leiklistar-
skóla í tíu ár og afraksturinn
er nú 20 ungir leikarar, sem
starfa meira og minna með fé-
laginu. Engin kynslóð leikara
hefur fengið eins mörg tæki-
færi og þessi, þótt ekki hafi all
ir leikið hér í Reykjavik.
— Hvenær ög hvar ætlar
Leikféiagið að byggja leikhús-
ið sitt?
Ég get ekki svarað því á
þessari stundu, en við Léikfé-
lagsmenn stöndum á því fast, að
við ættum að fá að vera í gamla
miðbænum. Leikfélagið er eitt
fárra gamalla menningarfyrir-
tækja og þvi þykir okkur
hlýða að við fáum að
vera áfram á þessu svæði.
Málið hefur verið meira
. og minna til umræðu i tuttugu
ár. En sú tíu milljón króna fjár
veiting, sem lögð var til bygg-
ingar leikhússins á þessu ári
hlýtur maður að taka sem hálf
gildings yfirlýsingu um að nú
þoli þetta mál ekki bið lengur.
Nú eigi að hefjast handa.
Persónulega skoðun mina
dreg ég enga dul á: Reykjavík
er ekki það stór borg að mér
finnist heppilegt að dreifa því,
sem getur skapað brag borgar-
menningar. Ég tel, að söguleg
rök hnigi að því að starfsemin
verði áfram á þessum stað.
Gamli miðbærinn á um ókomna
áratugi eftir að gegna sinu hlut
verki.
Við vikum siðan að verkefn-
um vetrarins og þá sérstaklega
þeim, sem sýnd verða i tilefni
afmælisins; allt verk eftir is- "
lenzka höfunda. Þann 11. janú-
ar á afmælisdaginn verða Úti-
legumennirnir, eða Skugga-
Sveinn, frumsýndir. — Það
er ein af þessum fáu perl-
um, sem við eigum í gömlu leik
ritunum. 1 verkinu er að min-
um dómi tær tónn samfara
kímni og ákveðinni þjóðfélags-
lýsingu, sem er í raun hafin
yfir tímann. Leikurinn er í
senn tengdur sögu Leikfélags-
ins og er það leikrit, sem hefur
frá fyrstu stund ratað inn að
hjartarótum þjóðarinnar. Síðan
kemur leikritsgerð Atómstððv-
arinnar éftir Halldór Laxness,
að öllum líkindum í febrúar',
Dóminó eftir Jökul Jakobsson
verður væntanlega frumsýnt í
marz, Dansleikur eftir Odd
Björnsson i mai og Kona i hjóla
stól eftir Nínu Björk verður
frumsýnt annað hvort í vor eða
næsta haust. Þá ber þess að
geta að verði dómnefnd sú sem
nú starfar vegna leikritasam-
keppninriar sammála um að leik
rit sé vérðlaunavert verður það
sjálfsagt tekið til sýningar að
hausti, eða þá á Listahátið í
vor.
Auk þess að Leikfélagið hef-
ur stórlega aukið starfsemi
sína á síðustu árum í leikhús-
inu sjálfu hefur það fengizt
við margt annað. 1 fyrra vor-
um við með sýningar fyrir börn
í skólunum og voru 32 sýning-
ar og auk þess höfðum við sam
vinnu við lögreglu og umferð-
arráð. Þá má ekki gleyma starfi
Litla leikfélagsins, sem hefur
flutt þó nokkrar athyglisverð-
ar sýningar á liðnum árum.
Ánægjulegt er til þess að
vita, hversu mikinn áhuga
starf okkar hefur vakið á sið-
ari árum, sagði Sveinn Ein-
arsson að lokum, — aðsóknin í
Iðnó t.d. sannar á ánægjulegan
hátt, að leiklistin er talsverð
almenningseign hér á landi.
Við það hefur allt okkar starf
miðazt, að leiklistin væri ekki
fyrir fáeina útvalda, heldur
nauðsyn hverjum þegn í nú-
tímaþjóðfélagi, til að skerpa
hugsunina, létta geðið, jafn-
vel stundum til fegurðarauka.
Einar Hjörleifsson.
Lárus
Sigorbjörnsson
ÞEGAR
EINAR
H J ÖRLEIFSSON
BJARGAÐI
LEIKFÉLAGI
SKÓLAPILTA
Eiginlega var enginn formað-
ur, en reynandi myndi vera að
tala við Einar Kvaran. Rithöf-
undinn Einar Kvaran. Það var
seint á árinu 1921 og við vor-
um komnir í alvarlega klípu,
komin vildi ég sagt hafa, því
nú var kvenfólkið með í þess-
um leik skólapilta, sem við
hugðumst endurvekja upp úr
jólaleyfinu. Mig minnir að leik
nefndin öll hafi arkað á fnnd
hins mikla manns niður í Aðal-
st.ræti þar sem hann bjó í vest-
urhluta hins sögufræga land-
fógetahúss, einu sinni kennt
við maddömu Angel, siðar fá-
tækrastofa og barnaskólaliús,
loks hús Jóns Guðmundssonar
Þjóðólfsritstjóra og andlegt
höfuðvígi Reykjaiikur.
Við vorum litlir karlar í leik
nefnd, auk undirritaðs, Bjarni
læknir Bjarnason Guðni prðf-
essor Jónsson og ritari nefnd-
arinnar Július Björnsson raf-
magnsfræðingur. I»að hriktí
samt í sögufrægum stiganum,
þvi leið okkar lá upp á loft.
Á neðri hæð var billiardstofa
bæjarins, Ijósmyndastofa og
rakari.
Við knúðum dyra og innan
stundar birtist hið ljúfmann-
Iega skáld, sem svaraði, þegar
við inntum eftir formanni Leik
félags Reykjavíkur: „Eiginlega
er enginn formaður og ekkert
útlit fyrir að félagið myndi
starfa í ár. Stjórnarkosning
hafði ekki tekizt á aðalfundi 2.
okt. s.I. og ófullnægjandi leigu
tilboð hafði komið frá nýjimi
eiganda Iðnó, Hákonsen. Einar
H. Kvaran hafði að vísu verið
kosinn forniaður 27, júní 1920
og til vara Helgi Helgason
verzlunarstjóri hjá Zimsen,
sem hafði unnið öll stjórnar-
störf m.a. í stjórn Leiktjalda-
sjóðs bæjarins. 1 stað þess að
vísa okkur á liann, væri vísast
eftir atvikum að liafa tal af yf-
irsmið Leikfélagsins Bjarna
Guðnasyni og sminkör Stefáni
Runólfssyni og freista þess að
þeir götu liðsinnt okkur.“
Fleira sagði liinn reyndi og
mikilsverði rithöfimdur um erf
iðleika listarinnar, að vísu ekki
fjárhagslega, félagið skuldaði
aðeins 70 kr. hjá bókaverzl-
un Eymundssonar, en hitt væri
lakara, að enginn fengist til að
leika við þann aðbúnað sem
leikendimi væri búinn í Iðnó.
Okkur óreyndum stráklingum
sem vissu ekki út í livað við
vorum að gana, myndi því lioll-
ast að fara að ráði skáldsins og «
bera sanian bækur okkar við
liina ötiilu starfsmenn Leikfé-
lagsins, Bjarna og Stefán að
ógleymdum Hallgrími Bach-
mann, Ijósameistara félagsins.
Leið okkar var nú ráðin upp
á Skállioltsstíg, þar bjó Bjarni
Guðnason i kjallara franska
konsúlshússins og síðan um víð
an bæ þar sem aðrir bjuggu.
Og þar með liófst viðkynning
af nýju landnámi, fyrst í skóla
leiknum, sem við lileyptum af
stokkuniim 18. jan. 1921.
Ég hef margreynt það síðar,
að gömluni leikhúsum fylgir sér
kennileg lykt. Eimur af farða
úr tjöldum og andlitssminki,
ókennilegri blöndu af ilmvötn- r
unt og fnykur úr gömlum flik-
um. f>essi lykt er ásækin við
nasir manns.
Mér er einkarlega minnis-
stætt atferli gamals leikhús-
manns sem átti sinn þátt í þvf
að staðfesta þá ákvörðun hjá
mér, að vikja ekki fyrir nýja-
bragðinu eða láta undan þrá-
Framhald á bls. 7
9. janúar 1972
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5