Lesbók Morgunblaðsins - 09.01.1972, Blaðsíða 7

Eftir frumteikningar gerir Steinjrór gjarnan niódel af sviðinu og
sést liann liér huga að einu siíku.
nema í einhvers konar Suður-
ríkja-realisma. Ég gerði eins og
ég gat til þess að ná ósviknu
Suðurríkjaandrúmslofti. Og að
sjálfsögðu er sú leið mjög oft
valin. Leikrit Jónasar Árna-
sonar voru til dæmis flutt í
þesskonar ramma; það var
myndríkur realismi.
— Já það má nú segja, þegar
fjörugrjót er flutt á sviðið. En
hefur þetta starf orðið til þess
að þú getir ekki lengur sinnt
þinni myndiist?
— Nei, ails ekki. Ég hef
sumrin. En eftir að leikhúsið
tekur til starfa í september og
þar til vetrarstarfinu lýkur í
maí, get ég varla sagt að ég
hafi tima til annars. Vinnustofu
aðstaðan hefur breytzt og batn-
að við það að ég keypti hús í
Skerjafirðinum og þar fylgdi
með mjög stór bílskúr, sem
stendur sér á lóðinni. Ég hef nú
lokið við að innrétta hann og
má segja, að síðastiiðin tvö ár
hafi að mestu farið í það.
— En vinnudagurinn í Iðnó,
hvernig gengur hann?
— Ég ræð mínum vinnu-
tfrna að miklu leyti, en
byrja daginn, getum við sagt,
með því að mæta á æfingu í
Iðnó að morgni, þegar leikrit
er í undirbúningi. Stundum sit
ég alia æfinguna. Þá get ég
haft samband við leikstjórann
og fylgzt með þróun mála. En
verulegum hluta dagsins eyði
ég á verkstæðinu í Súðarvogi
við útfærslu eða í einhverju
braili með samstarfsmönnum
minum. En það er í mörg horn
að líta; við leitum til sauma-
kvenna með gerð á búningum,
og þar þarf að fylgjast með. Þá
fer og talsverður timi til að vei ja
efni í búninga og leikmyndir.
Eftirmiðdagurinn getur til
dæmis hæglega farið í þess kon
ar eftirlit, en á kvöldin er ég
stundum á æfingum í Iðnó,
einkum þegar tekur að nálg-
ast frumsýningu. Oft þarf
að setja Ijós í leikrit á þeim
tima, þegar hvorki eru æfingar
né sýningar. Stundum verður
jafnvel að gera slikt á nóttunni
En sjaldan nú orðið sem betur
íer.
Aðstaðan í Súðarvogi hefur
orðið til ótrúlega mikils hag-
ræðis og samstarfsmenn minir
þar eru mjög hæfir leikhús-
menn. Áður þurfti að
mestu leyti að smíða leikmynd
ir á sviðinu í Iðnó eða þá að
við fengum smátíma inni á ein-
hverju verkstæði. En það gef-
ur að skilja, að við urðum að
vinna eins og tvöhundruð manns
þær stundir, sem sviðið í Iðnó
var iaust. Helzti annmarkinn
er fólginn í því, hvað verkstæð
ið er langt frá ieikhúsinu; í
flestum alvöru leikhúsum er
þessi aðstaða í einu og sama
húsi.
Auk þess sem hér er talið,
kemur oft fyrir, að ég noti tím
ann heima á kvöldin, einkum
til að teikna vinnuteikningar
og búninga. Og módel smíða ég
eins oft heima.
— Geturðu nefnt einhvern
erlendan lærimeistara i þessari
grein sem þú dáist að öðrum
fremur?
— Kannski ekki lærimeist-
ara, en ég dáist mjög að Josef
Svoboda, sem er tékkneskur
eins og nafni hans, forsetinn
þar í landi. Mér virðist hann
hafa frábæran skilning á eðli
leikmynda og notar mikla
tækni án þess að maður verði
beinlínis var við hana; hann er
jafnvígur á klassík og nútíma-
leikhúsverk. Sem sagt; þar
fer saman mikil tæknikunnátta
og tilfinning.
— Nú ert þú búinn að vera
við þetta starf í áratug og
kannski er nýjabrumið farið.
Eða er alltaf sama eftirvænt-
ingin?
— 1 rauninni er það alltaf
jafn nýtt og tiibreytingarikt. Að
visu er oft pressa og margt er
unnið á síðustu stundu, sem
þyrfti að vinna með meiri
fyrirvara. En sú spenna, sem af
þvi ieiðir, fer ekki illa í mig.
Þó eru þeir menn til, sem ekki
þola hana og þeir fara þá frá
leikhúsinu. Að vísu er hægt að
ætla öllum hlutum of litinn
tíma og þá getur hraðinn og
óðagotið farið út i hreina vit-
leysu. AHir sem \nnna við leik-
hús þekkja þessa spennu, sem
alltaf fylgir starfinu þar. Hún
virðist óhjákvæmileg, jafnvel
æskileg og í hófi áreiðanlega
örvandi. —• GS.
FYRIR réttum 110 árum, veturinn 1862,
urðu samhliöa tveir merkisatburðir í fá-
tæklegu menningarlífi landsmanna. 1
þorralolc voru Útilegumenn Matthíasar
Jochumssonar frumsyndir o'g þarmeð
mátti segja, að þjóðin eignaöist fyrsta
leikhúsverk sitt. Jafnframt gerði Sigurö-
ur málari leiktjöld, sem nokkurnveginn
með fuílri vissu má telja fyrstu lands-
lagsmálverkin eftir íslenzkan mann. Um
þau segir svo í Þjóðólfi hinn 28. febrúar
1862, að þar sjáist „þverhníptir hamrar
með einstigi og klettagjótum og aðalhelli
þar sem Skugga-Sveinn og félagar hans
höfðu bæli sitt, en fagrir jöklar sáust i
fjarlœgðinni, þeir er sól roðaði að
morgni
Því miður eru þessi upphaflegu leiktjöld
við Útilegumennina ekki lengur til; en
sex tjöld, sem Sigurður rnálari gerði við
sama verk tíu árum siðar, eru varð-
veitt í Þjóðminjasafni. Forsjónin hagaði
því svo til, að þessir frumkvöðlar leiklist-
ar á Islandi bjuggu í sama húsi í Reykja-
vík veturinn 1862 og það er nokkurnveg-
inn vitað, að málarinn örvaði skáldið til
átakanna við þessa frumraun og hefur ef
til vill lagt eitthvað til málanna, þótt
Matthías fœrði það í búninginn. í augum
Sigurðar var leikhúsið miklu meira en
dœgradvöl. Hann hefur meðal annars
látið eftir sig svohljóðandi athugasemd:
„Frá scenunni má mennta þjóðina í
skáldskap, söng, músík, sýna mönnum alla
helztu þjóðsiði á öllum öldum, bœði and-
lega og útvortis, málverk, Tablaux etc.,
og styrkja með því þjóðerni vort meir en
með flestu öðru.“
Siguröur málari frá Hellulandi var
fœddur 1833 og hefði aldurs vegna átt að
geta lifaö atburð eins og stofnun Leik-
félags Reykjavíkur, sem hefði án efa glatt
hann mjög. En ekkert slíkt átti fyrir þess-
um merka listfrömuði að liggja. Þjóðhátíð-
arárið kom höfundur Skugga-Sveins uppí
Davíðshús, þar sem Sigurður málari lá
banáleguna. Guðsmaöurinn var alltaf
hress í orðum. Hann skrrfaði nokkur orð
um ástand sjúklingsins: „Málara-auming-
inn er að deyja — úr bjúg óg tœríngu.
Hann lá í hundafletinu í einutn bólgu-
stokk, ískaldur undir tuskum og aleinn —
og banvœnn, alltaf að tala um, að ekk-
ert gangi með framför landsins.“
Þessara brautryðjenda má gjarnan
minnast, þegar Leikfélag Reykjavíkur
helilur hátíðlegt 75 ára afmœli sitt. Og
það er vel til ftindið að Leikfélagið skuli
einmitt velja Skugga-Svein, sem nú er orð-
inn 110 ára, til sýningar á afmœlinu.
Þó má vel gera því skóna, að ekki séu
'állir átiœgðir; að heldur hefði átt að velja
eitthvert höfuðstykki leikbókmenntanna.
Vissulega hefur Leikfélagið haft um
margt að velja til að minnast afmælisins.
En þegar öllu er á botninn hvolft, ætla
ég að Skugga-Sveinn muni enn einu sinni
standa sig og samia, að hann á erindi
þótt tíminn líði, enda að ýmsu leyti gott
og skáldlegt ver k. Varla mun það
ofsagt, að landsmenn hafa skemmt
sér meir við Skugga-Svein en nokk-
urt annað leikhúsverk. Ég man eftir því,
ungur drengur, að mikil fagnaðaralda
fór um sveitina, þegar ákveðið var, aö
ungmennafélagið sýndi Skugga-Svein á
jólum. Sviðið heftir líklega verið ámóta
stórt og miðlungs barnaherbergi nú á dög-
um og leiktjöldin trúlega miklu ófull-
komnari en hjá Sigurði málara 80 árum
áður. En það skipti ekki máli; rómur
Skugga-Sveins fyllti húsið og menn fundu
að þeir höfðu upplifað œvintýri, þegar
þeir gengu heim yfir ísi lagðar mýrar
undir morgunsáriö.
Leikhúsið er líkt og mikið og merki-
legt boðhlaup, þar sem hver kynslóð fœr
keflið í hendur þeirri nœstu. Nýir menn
koma, sjá og sigra — og gleymast. Þannig
verða örlög flestra leikara. Leiklistin er
list augnabliksins og augnablik listarinn-
ar eru orðin mörg í gömlu Iðnó. Þar áttu
leikarar eins og Stefanía Guömundsdóttir
og Jens B. Waage sín stóru augnablik. Við
höldum alltaf í þröngsýni okkar að nútíð-
in skari framúr; jafnvel að við skilj-
um leikhús betur en áður. Þó telja þeir
sem muna, að -túlkun Jens B. Waage á
Galdra-Lofti sé meðal þeirra tinda ís-
lenzkrar leiklistar sem fegurst skína. En
þá ber þess að minnast, að fjarlœgðin
gerir fjöllin blá og mennina mikla.
Á þessu merkisafmœli Leikfélagsins
minnumst við leikara eins og Guðrúnar
Indriðadóttur, Árna Eiríkssonar, Friðfinns
Guðjónssonar, Gunnþórunnar Halldórs-
dóttur, Soffíu GuðlaugsdóttiLr og Bjarna
Björnssonar, svo einhver nöfn séu nefnd,
sem Ijómuðu skœrt fyrir fáeinum áratug-
um. Þessir leikarar og margir fleiri, unnu
fullan vinnudag utan leikhússins og lögðu
á sig mikið erfiði til þess að þráðurinn
slitnaði ekki; þetta merkilega kejli, sem
gengur frá kynslóð til kynslóðar.
Gísli Sigurðsson.
Þegar Einar ...
Frainhald af bls. 3.
látuni undansláttarkröfum þeg
ar Ioks nýtt leikluis — Þjóð-
leikhúsið var risið upp hér í
borg. I»egar Þjóðleikhnsið var
vigt átti ég þátt í þvi að fcveimi
erienduni fulltrúum var boðið
til vigshinnar þeim A. Pjur-
huus frá Færeyjum og Blythe
frá Abbeyleikhúsinu í Dyflinni
Meðan hinn síðari dvaldi hér
fðr ég eitt sinn með honum í
kynnisför í Iðnó gömlu. I>á var
Jrað að mér varð starsýnt á at
ferti mannsins. Hann gekk um
allt húsið og nasaði af öllu í
krókum og kimum. Eftir vand-
Jega yfirferð sagði hann loks:
„Og þetta hús hafið þið í
hyggju að yfirgefa?" Ég gerði
hvorki að jánka eða neita.
„Það gerið þið ekki. — I>að hef
wr festst í þvi leikhúslykt,"
sagði liinn gamli leikhúsinaður
og forstjóri Abbeyleikhússins
fyrrverandi fjárniálaráðlierra
frlands.
Mér hefur alltaf fundizt ég
vera í þakkarskuld við hina
mætu nienn sem hver á sinn
hátt leiðbeindu mér um afskipti
af málefnuni Iðnó gömlu —
greiddu götu mina í veg fyrir
Thalíu.
Lárus Sigurbjörnsson.
9. janúar 1972
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7