Lesbók Morgunblaðsins - 16.01.1972, Blaðsíða 2

*
w
Um kosningarétt
Ife, jg og kjörgengi
*ÍS/(yy íslenzkra kvenna
Eftir Gísla Jónsson, menntaskólakennara
Fjórði hluti
Víkur nú sögunni aftur til al
þingis. Svo hafði verið skilizt
við stjórnarskrárfrumvarp
1885, að kosningarétt kvenna
mætti samþykkja með sérstök-
um lögum, en ekki binda í
stjórnars'krá. 1 frumvarpi til
stjómskipunarlaga, sem Sig-
hvatur Ámason flutti 1893,
var enn gert ráð fyrir hánu
áama, og óbreytt var þetta sam-
þykkt á aukaþingimu árið eftir
í stjórnarskrárfrumvarpi, sem
Behedlkt Sveinsson flutti, en
því frumvarpi var synjað stað
fehtingar í Kaupmannahöfn.
Vár kosningaréttur kvenna að
satnbandi. Enn var þetta
vísu ekkert aðalatriði í því
ákvæðí tekið óbreytt upp í
Stjómarskrárfrumvarp, sem
Sköli Thoroddsen fiutti, en
það frumvarp varð ekki útrætt.
Skúli heldur svo áfram með
kjörgengisfrumvarp sitt á þing
ihu 1895. Undraðist hann, að
ráðherra skyldi ekki hafa lagt
tíl, að frumvarpið frá
1893 fengi staðfestingu, og
átaldi iandshöfðingja fyrir, að
hafa ekki mælt með þvi, en i
bréfi ráðherrans til landshöf3-
ingja, þar sem synjunín er til-
kynnt, er tekið fram, að konur
á öðrum Norðurlöndum hafi
ekki fengið þessi réttindi, og
er það að visu rétt. Um þetia
mál sagði Framsókn í 1. tölubl.
1896: „Rétt eins og það væri
óhæfa, að Isiendingarnir yrðu
í nokkru máli á undan öðrum
þjóðum, eða eins og þeir væru
dæmdir af forsjóninni til þess
að verða eftirbátar allra í
öJiu.“ Seinna áttd Framsókn eft
ir að minna á, að eftir að kon-
ur fengu jafnrétti við karla á
Nýja-Sjálandi við allar kosn-
ingar, þá hafi kosningar þar
farið fram með meiri sdllingu
og alvörugefni og umræður all-
ar hóflegri og sæmilegri en áð-
ur.
Furðulítill áhugi á fram-
gangi kjörgengismálsins kom
hins vegar fram I FjaJl-
ioonunni, sem Valdimar Ás-
mundsson stýrði enn. Þar seg-
ir 10. janúar 1895: „Það var
reyndar aldrei við að búast, að
stjórnin mundi samþykkja
þessi lög, meðan dönskum kon-
um eru ekki veitt sömu rétí-
indi (það hafði stjórnin þó
gert 1882) enda, bætir blaðið
wið, virðast þau ekki bráð-
nauðsynleg. Þau munu vera
meiniaus og gagnslaus."
En fyrir aiþingí lá nú frum-
varp um sama efni enn og
sömuleiðis áskoranir fjölda
kvenna um, að fruimvarpið yrði
samþykkt, en slíkar áskoran-
ir frá konum höfðu alþingi
ekki áður borizt. Rann frum-
varpið umræðulaust að kaHa
og alveg andspyrnulaust gegn
um neðri deild, en í efri deild
flutti HaEgrimur biskup þá
breytingartillögu, að í stað orð
anna „á safnaðarfundum“
kæmi „sóknamefnd og safnað-
arfulltrúa“. Taldi hann þetta
taka af öll tvlmæli uhi, að kon-
ur gætu eftir frumvarpinu
ekki orðið prestar. Að öðru
leyti var nú biskup horfinn frá
fyrri andstöðu við máldð
og lýsti raunar fylgi sinu við
það, þar sem fyrir lægju svo
margar óskir kvenna um þessi
réttindi, enda hlytu þær þá að
vera fúsar til að takast á hend-
ur þær skyidur, er beim
fylgdu. Fór svo frumvarpið
með þessari breytingu bi-'kups
andstöðulaust gegnum efii
deild, og sætti neðri deild sig
þá einnig við breytinguna.
Urðu þá lögin svo:
„Ekkjur og aðrar ógiftar
konur, sem standa fyrir búi
eða á einhvem annan hátt eiga
með sig sjálfar, skulu
hafa kjörgengi, þegar kjósa é.
í hreppsnefnd, sýslunefnd, bæj
arstjóm, sóknamefnd og safn
aðarfulltrúa, ef þær fullnægja
öHum þeim skilyrðum, sem lög
ákveða fyrir þessum réttind.
um, að því er karlmenn snert-
ir." En lögum þessum var enn
synjað staðfestingar af kon-
ungi, enda hindraði danska
Landsþingið enn, að danskar
konur fengju kosningarétt
I sveitarstjórnarmálum, hvað
þá kjörgengL
Þá er til tíðinda að telja, a3
stiftsyfirvöldin, HalJgrimur
biskup Sveinsson og JVíagnús
Stephiensen landshöfðingi,
veiítu inntöku í Lærða skól-
ann í Reykjavík 1896 sam-
kvaamt heimild í ráðherrabréfi
frá 10. nóvember það ár, fær-
eyskri stúlku, sem hér var
fædd og búsett, EUnbo’-gu
Jakobsen. Hún var 25 ára göm-
ul og hafði lokið 4. bekkjar-
prófi frá skólanum 1894. Vor-
ið eítir lauk hún burtfarar-
prófi frá Lærða skólanum. hin
fyrsta kona á Islandi, sem það
gerir, og var þá ísinn að
nokkru brotinn að þessu leyti.
Hinu má skjóta hér inn í, að í
hinum foma Hólaskóla Jóns
biskups Ögmundssonar nam að
minnsta kosti ein kona,
Ingunn Arnórsdóttir af Ás-
bimingaætt, og varð svo vel
að sér í latínu, að hún kenndi
hana mörgum.
Sama ár og Elínborg Jakob-
sen lauk stúdentsprófi, kom
Valtýskan til sögunnar í ís-
lenzkum stjórnmálum. 1 stjórn-
arskrárfrumvarpi Valtýs Guð-
mundssonar var ekki vikið að
kosningarétti kvenna, og má
það verið skaðlegt. Hann
fremur af öðrum ástæðum, að
Ólafía Jóhannsdóttir snýst til
grimmilegrar andstöðu við
frumvarpið í Ársriti hins ís-
lenzka kvenfélags. Ekki náðí
frumvarp Valtýs fram að
ganga á þinginu 1897.
SkúJi Thoroddsen heldur
áfram þrátefli sónu við Islands
ráðherra í Kaupmannahöfn og
flytur frumvárp sitt enn
óbreytt. Fór það mótatkvæða-
laust gegnum heðri deild sem
fyrr. En vdð 2. umræðu í efri
deild andmælti því sr. ÞoritelJ
Bjamason (6. konkj.) Taldi
hann frumvarpið skaðlegt og
meinlegt, því að konur þær,
sem veita ætti kjörgengi, hefðu
um annað að bugsa en sveitar-
mál. Þessi réttindi mundu
verða þeim harmabrauð og
þung byrði. Sr. Þorkell taJdi
frumvarpið fram komið af eins
konar þjóðardrýgindum, að
hann ekki segði þjóðannonti,
og ef menn gerðu sér of háar
hugmyndir um sjálfa sig, gæti
það verið skaðlegt. Hann
kvaðst óhikað greiða atkvæði
gegn því, þó aJIir aðrir kynnu
að vera með því. Aðrir tóku
ekki til máls, en frumvarpið
var samþykk: með 7:2 atkvæð-
um, og við 3. umræðu var það
afgreitt sem lög með 7 atkv.
gegn 4. Enn var Jögunum synj-
að staðfestingar.
Á næsta þingi, 1899, hefst
Jeikurinn enn, og urðu óvænt
úrsiit. SkúJd flytur frumvarpið
óbreytt. Málið fer mótspyrnu-
laust allt til 3. umræðu, en þá
lýsir Jandshöfðingi yfir því, að
frumvarpinu muni verða synj-
að staðfestingar, en sjáifur
ætli hann ekki að blanda sér í
málið. Síðan er það samþykkt
samM'jöða í neðri deild að
venju. í efri deild urðu ekki
um það neinar ræður, ög
það er samþykkt eftir 2 umr.
með 7:4 atkvæðum. En við 3.
umræðu gerast þau undur, að
frumvarpið er feHt með 5 at-
kvæðum gegn fjórum.
Skúla hafa vafalaust orðið
mfkil vonbrigði að þessari
óvæntu afgreiðslu, en hann
heldur máiinu enn til streitu á
alþingi 1901. Hins vegar var í
stjómarskrárfrumvarpi Valtý-
inga, sem enn var flutt þetta
ár, ekki gert ráð fyrir kosn-
rngarétti kvenna til alþing-
is og auk heldur ekki klausan
gamla, að veita mætti konum
þann rétt með einföidum lögurn
án stjórnarskrárbreytingar.
1 neðri deiid var kjörgengis-
frumvarp Skúla samþykkt sam-
hljóða sem fyrr, og við 2. um-
ræðu í efri deild lýsti Kristján
Jónsson ýfirdómari (3. konkj.)
nú yfir því, að hann væri horf-
inn frá fyrri andstöðu við mál-
ið, og styddi nú frumvarpið.
Nftján ára reynsla væri feng-
in af lögunum frá 1882, og
hefði enginn voði stafað af
kosningarétti kvenna. Væri
timi tll kominn að veita þeim
kjörgengisréttinn í sömu
nefndir og kosningaréttinn. Þó
væri aðalástæðan til skoðana-
skipta sinna önrur. TU þess að
gegna opinberum störfum
þyrfti viitsmuni og þekkingu,
en konur væru nú farnar að
taka allmikinn þátt i félags-
störfum og sætu þar jafnvel í
valdasessi, t.d. í Góðtemplara-
reglunni. En líka þyrfti til að
koma, dnengskapur, mann-
dyggð og manndáð, og þetta
allt hefðu konur ekki síður
en kariar, svo og mannvit tii
jafns við þá. Niðurstaða yfir-
dómarans var sú, að þjóðin
hefði ekki ráð á að halda kven
fólki utan við opinber störf.
Frumvarpið var samþykkt
eftir aðra umræðu með 6:5 at-
kvæðum að viðhöfðu nafna-
kalli, en svo undarlega brá
við, að það var fellt eftir 3.
umræðu með 6:5 atkv., en þá
tók enginin til máls, og ekki
var haft nafnakall.
En Skúli gafst ekki upp. Á
aukaþinginu 1902 fór hann
enn á fkxt með kjörgengisfrum-
varp sitt óbreytt. Átti
hann nú í fyrsta sinn sæti í
efri deild. Fór frumvarpið and
stöðulaust til 2. umræðu, en þá
var fram komin breytingartil-
laga frá Eiríki Briem (6.
konkj.) þess efnis, að konum
sé þó heimilt að skorast und-
an kosningu. Hann segir m.a.:
„Mismunurinn á lionum og
körlum kemur aðallega frauri í
því, að konur eru, eftir því
sem ahnennur hugsunarháttur
er, siður undir það búnar, áð
standa í opinberum málum, og
þar sem hér er um þvingandi
kvöð að ræða, þá er enginn
vafi á þvi, að þessí skylda gæti
oft orðið titóinnanleg fyrir
kvenfólk." Eirlkur lýsti ann-
ars fylgi sínu við írumvarpið
og kvaðst áiíta vel faliið að
gefa komum kost á að gegna
sveitarstjömarstörfum, ef þær
treystu sér til og uppfylitu
þau skilyrði, sem krafizt viærj.
Skúii var andvlgur breytíng
artiHöigunni, taldi, að í frum-
varpinu væri ekki farið fram
á annað en að stiga örlítið spor
í þá átt, sem ekki væri nema
tímaspursmál, hvenær frekara
yrði farið. Vitnaði hann í
þessu sambandi til jafnréttis
kvenna við karia í Bandarikj-
unum og Ástralíiu. Hann taldi,
að opinberu málin myndu hafa.
gott af því, að kvenmenm fföl*
uðu um þau með karimönnun-
um.
Sr. Eg-gert Pálsson á Breiða-
bólstað (1. þm. Rang.) situddi
bæði breytingartiHögu Eiriks
og frumvarpið sjáift. Tuttugu
ár væru nú liðdn, síðan konur
fengu kosningarétt í sveitar-
máilum, og sæi hann ekki, að
sú löggjöf hefði getið nokkuð
ilLlt af sér. Konum mundi hafa
farið fram hlutíallslega við
framför þjóðarinnar yfir höfuð
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
16. janúar 1972