Lesbók Morgunblaðsins - 16.01.1972, Qupperneq 6

IIi't kemst ItoililíhílJ í hann krappan i Holtsá unilir
Eyjafjölluni.
Kvikmyndir
spratt svo það skipulag, að
Morgunblaðið auglýsti stað og
stund þá farið yrði svo og
heimferðartíma. Fólkið var að-
allega flutt að Baldurshaga í
Mosfellssveit. Þar var nýstofn
að veitingahús af Þorfinni
Jónssyni veitingamanni. Hann
hafði þar landrými nokkurt til
umráða og lét það heimiit fyr
ir fólkið án endurgjalds. Mun
hann hafa séð sér hag í að
auka á þann hátt aðsókn gesta
að veitingastaðnum. Fargjaldið
var ein króna fyrir manninn
hvora leið. Fjöldi fólks á öll-
um aldri notaði þessi tækifæri
til að komast út úr bænum,
þegar veður var gott. Og starf
semin átti miklum vinsældum
að fagna. Að hér var um góða
nýbreytni að ræða sést bezt á
því, að ekki þurfti annað en
hrinda henni af stað til þess að
hún héldist áfram og eiginlega
annaðist sig sjálf úr því um
nokkurra ára skeið, sem fastur
liður í félags- og skemmtana-
lífi bæjarbúa.
Landareign Baldurshaga var
svo lítil, að hún nægði ekki til
þess að taka við svo miklum
mannfjölda sem stundum var
um að ræða. Nokkuð rættist úr
með því, að leyifi var veitt til
umferðar á Selás og i skóg-
ræktargirðingu við Rauðavatn,
sem hvort tveggja er hið næsta
landi Baldurshaga. Ekki var
laust við, að bændur á þessum
slóðum litu hornauga til
þessarar ferðastarfsemi af ótta
við ágang og slæma umgengni
af hálfu gestanna. Verður
varla sagt, að slíkur ótti væri
með öllu ástæðulaus. En ekki
er kunnugt um, að neitt hafi
orðið þar að sök.
Þess varð skammt að bíða, að
þessi skemmtigarður stækkaði
svo, að ekki þurfti lengur um
þrengsli að kvarta. Það gerð-
ist árið 1927. Hestamannafélag
ið Fákur fékk þá vitneskju, að
svonefnd Hólmsheiði, sem er
mikið land að víðáttu og ligg-
ur hið næsta Baldurshaga,
mundi fáanieg til leigu og
frjálsrar umferðar og dvalar
fyrir Reykvikinga. Fákur vissi
um vinsamlega afstöðu bæjar-
stjórnar Reykjavíkur til þessa
máls, sendi henni erindi um
þetta og lagði til, að bærinn
festi sér landið tli leigu í um-
ræddum tilgangi. Það varð svo
að ráði, að Reykjavíkurbær
tók landið á leigu til 5 ára til
frjálsrar dvalar og umferðar
fyirir bæjarmenn að sumrinu,
og gaf borgarstjórinn út aug-
lýsingu um það hinn 5. júli
1927. Það var að sjálfsögðu til-
skilið í saimningi, að engin
spjöll yrðu unnin á landinu af
notendum þess. Eigi mátti rifa
þar upp lyng eða annan gróð-
ur og ekki halda þar brennu.
Fólk skyldi ganga þar vel um
og ekki skilja þar eftir matar-
leifar né annað rusl og algjör-
lega forðast ágang á aðliggj-
andi lönd. Voru mörk hins
leigða lands rækilega tilgreind
í auglýsingunni, og voru þau
þessi:
Að sunnan:
Þjóðvegurinn, Suðurlands-
braut.
Að vestan:
Grafarholtsland.
Að norðan:
Reynisvatnsiand.
Að austan:
Miðdals- og Geithálslönd.
Allt mun þetta hafa tekizt
sæmilega og líklega því betur
sem fram liðu stundir. Landeig
andinn, Eggert á Hólmi, virð-
ist hafa orðið nokkuð uggandi
um girðingar eftir fyrstu
reynslunna. Sést það á prúð-
mannlegri grein um málið, er
hann fékk birta í dagblaði í
Reyikjavík. Er svo að sjá, að sú
grein hafi borið tilætlaðan ár-
angur.
Það er ánægjulegt til frá-
sagnar, að enginn skuggi virð-
ist hafa fallið á þessa skemmti-
legu og nytsömu starfsemi
nema sá, ef nefna s'kyldi, að í
einu dagblaðanna í Reykjavík
birtist nafnlaus grein þann 9.
8. 1937 þar sem ákaft var fund
ið að bílakstri í Reykjavik og
nágrenni um helgar og ásökun
um sérstaklega beint til boddý-
bílanna, sem óku með fólk gegn
borgun. Lét greinarhöfundur
svo um mælt m.a., að margir
slíkra bíla lægju brotnir og
bramlaðir meðfram veginum og
nokkur slys hefðu orðið á
fólki, bæði vegna árekstra og
út af aksturs. Eru orð látin að
því liggja, að ölvun bílstjóra
væri þar um að kenna að ein-
hverju ieyti. Einn af hlutaðeig-
andi bílstjórum andmælti þess-
um sakargiftum harðlega í ann
arri blaðagrein.
Annað spor í sömu átt og
fyrr greinir steig Morgunblað-
ið árið 1926, er það beitti sér
fyrir því að koma á berjamó,
með tilstyrk boddíbíla, þeim
börnum í Reykjavík, er eigi
höfðu fjárráð til þess á eigin
spýtur. Til þess þurfti að afla
nokkurs fjár. Blaðið birti
þessa hugmynd sína í stuttu
máli og hét á bæjarbúa til lið-
veizlu. Og góðar undirtekt-
ir létu ekki á sér standa. T.d.
má nefna, að Meyvant Sigurðs-
son, sem þá rak vörubilastöð,
bauð fram 6 bíla ókeypis í
einn dag til þessara nota, og
margir aðrir fóru að dæmi
Framhald á bls. 16.
Að snúa
heim
í kalt
skilnings-
leysið
Til þess að kvikmyndamenn-
ing blómgist, þarf einkum
þrennt að koma til:
I. Aðstaða til þt;ss að skapa
kvikmyndir.
II. Mögnleiki á að koma þeim
til sýningar heima og er-
lendis.
III. Tækifæri til þess að sjá
það bezta, sem gert er í
kvikmyndaheiminuni, svo
að kvikmyndaframleiðsla
einangrist ekki, heldur
taki mið af því bezta og
standist samanbiirð við
það.
Ef við þessi skilyrði bættust
upplýsingar um kvikmynd-
ir, fréttir og gagnrýni og ekki
sízt rannsóknir á kvikmynd-
um og höfundum þeirra, eins
og nú eru farnar að tíðkast við
ýmsa erlenda háskóla, væri
hægt að tala um kvikmynda-
menningu.
Kvikmyndamenning er nú
orðin ríkur þáttur í lífi manna
og þjóða. Það er óneitanleg
staðreynd, að með kvikmynd-
unum, sem framleiddar eru í
þúsundatali á ári hverju, ná
menn bezt og sterkast hver til
annars, m.a. vegna þess,
að kvikmyndin talar mál alls
mannkyns. Menn hvaðanæva
að taka að gera kvikmyndir, oft
án beinnar meðvitundar um
hugtakið list, þeim liggur fyrst
og fremst eitthvað á hjarta og
hafa þörf fyrir að ná til fólks.
Samt er óhjákvæmilegt, að hug
takið list komi upp, þeg-
ar menn gefa hlutdeild af sjálf
um sér í vel unnum verkum,
sem ætlað er að ná til annarra
og öðrum finnst jafnframt ekki
vera nema á fárra manna
valdi. Því vita ýmsir kvik-
myndagerðarmenn vart fyrr en
farið er að kalla þá listamenn,
án þess að sú nafngift hafi
hvarflað að þeim, þegar þeir
fóru að fást við kvikmynda-
gerðina. Gott dæmi er Sviinn
Jan Troell, sem hætti kennslu-
störfum og hóf að gera kvik-
myndir í staðinn. Mynd hans
Ole dole doff (mánudags-
mynd) er t.d. nokkurs konar
uppgjör við kennarastarfið.
Italinn Michaelangelo Antoni-
oni (gerði m.a. Zabrizkie Point,
sýnd nýlega í Gamla bíói) fór
að gera kvikmyndir um mann-
leg samskipti, eftir að hann
hafði lokið háskólaprófi í hag-
og viðskiptafræðum. Fjölmarg-
ir gera kvikmyndir um þær
ingu, sem þeir aðhyllast (J.L.
Godard, Glauber Rocha, mynd
ir hins síðarnefnda væntanleg-
ar á mánudagssýningar), aðrir
„ná svo langt“ að geta leyft
sér að kanna dýptir eigin sál-
arlífs og stöðu sjálfra sín sem
listamanna (Ingmar Berg-
mann). En slíkt geta ef til vill
aðeins þeir leyft sér, sem áður
hafa gert tugi mynda um hin
ótæmandi tilbrigði mannlegra
samskipta. Þannig er ekkert
mannlegt kvikmyndunum óvið-
komandi. 1 þeim speglast hugs-
un samtímans og varðveitist.
Þess vegna verður sérhver mað
ur að taka afstöðu til kvik-
mynda, séu þær skoðaðar í
þessu ljósi. Ekki sízt Islending-
ar, sem hafa sem stendur mjög
bágborna aðstöðu til að gera
sjálfir kvikmyndir og sjá nær
einvörðungu erlendar kvik-
myndir, sem frumsýndar eru í
allt að 10 kvikmyndahúsum á
höfuðborgarsvæðinu en síðan
endursýndar úti á landsbyggð-
inni. Reynslan hefur sýnt, að
það er mjög undir hælinn lagt
hvaða kvikmyndir eru sýndar
og hvenær þær eru teknar til
sýningar. Við fylgjumst þvi illa
með framvindu kvikmyndalist-
arinnar, sem er í sífelldri end-
urnýjun. Hún er listgrein,
sem enn er með vaxtarverk-
ina og þroskast ört. Bagaleg-
ast fyrir okkur er, að ýmsar
mikilvægar myndir í þró-
hugmyndir um þjóðfélagsbylt-

Við töku kvikniynd-
arinnar Síðasti bær-
inn í dalnuin 1949.
Óskar Gíslason mcð
tökuvélina, en með
honmn ern Ævar R.
Kvaran og Valdemar
Lárusson.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
16. janúar 1972