Lesbók Morgunblaðsins - 16.01.1972, Blaðsíða 10

Ulrich Groenke
VILLIBRANDUR
OG ÚLLIVALLI
Sitthvað um götumál íslenzkra
námsmanna í Þýzkalandi
A SlÐUSTU ÞBEMUB ÁRA-
TUGUM, sem á Islandi eru
kenndir við miklar breytingar í
félags- og menningarlífi, hefir
nýtt mállegt fyrirbrigði látið
mikið til sin taka: götumál eða
siang.
EKKI EB AÐ UNDRA, þótt
máifræðingar hafi beint athygli
sinni að þessu fyrirbrigði, safn
að dæmum islenzkra slangur-
yrða, skráð og lýst þeim og rek
ið sögu þeirra. Hefir í því sam-
bandi oft verið bent á sambúð
Islendinga við Breta og Banda-
rikiamenn á hernámstímabilinu
og á innrás táninga- og bítla-
menningarinnar, enda liggur
þetta samband í augum uppi.
En margt fleira kæmi til
greina, ef útskýra ætti fyrir-
brigðið til hlítar og rekja sögu
þess. Treystum vér oss ekki að
gera allt það í einu greinar-
korni, en einhvern tima, senni-
lega áður en langt um líður,
munu íslendingar eignast sinn
Eric Partridge, sem kann að
fræða þá um allt sem hér tið-
indum gegnir.
ÞAR SEM SUANGURYRÐI
ERU OFTAST smíðuð af mik-
illi snilld og fyndni, hefir
skáldum og rithöfundum þótt
gaman að þessu leikfangi máls
ins. Því hefir eitthvað af slang
uryrðum íslenzkunnar komizt
á prent og á leiksvið. Það má
heppilegt telja og verður ef-
laust hinum tilvonandi Eric
Partridge ísfendinga til mikill-
ar hjálpar, því að slanguryrði
eru oftast tízkuorð, sem lifa
ekki lengi.
Nú er svo mál með vexti,
að sérhver íslendingur, þótt
hann noti ekki sjálfur götu-
mál eða sianguryrði, er vel
kunnur þessum mýrarblóm-
um málsins - að ýmsum undan
skildum. Sum orðan-na eru not-
uð aðeins af einangruðum hóp
um manna, t.d. af íslendingum
sem lifa og starfa erlendis. Er
hér um íslenzkt götumál að
ræða, sem á heima á götum er-
iendra stórborga, ef svo mæt-ti
að orði kveða. Hér skal nú
rabbað um nokkur dæmi slang
uryrða, sem notuð eru af ís-
lenzkum námsmönnum í Þýzka
landi.
EINS OG KUNNUGT ER,
stundar talsverður hópur Is-
lendinga nám við þýzka há-
skóla, en einkum tækniháskóla,
t.d. í Aachen og Karlsruhe, eða
Karlsrófu, en svo heitir borgin
hjá íslenzkum stúdentum þar.
Þess konar afbökun erlendra
staðarnafna er mjög vinsæl hjá
„Suður-íslendingum“, og látum
vér hér fylgja tvö önnur
dæmi:
MITT A MILLI KÖLNAR OG
BONNAR — en í báðum þess-
um háskólaborgum eru Is-
lendingar við nám — ligg-
ur ljót smáborg, þar sem
nokkrir íslendingar búa. Stað-
urinn heitir Wesseling, og
kemur það víst fáum á
óvart, að borgin er uppnefnd
Vesalingur. Nú er ekki amalegt
að búa í Vesalingi og þá helzt
vegna þess, að þaðan er aðeins
spölkorn til Bonnar, en þar, í
bæjarhlutanum Bad Godes-
berg, hefir íslenzka sendiráðið
aðsetur. Er hér nokkurs konar
miðstöð íslendinga í Þýzka-
iand-i og mætast þar margir,
a.m.k. á 17. júní og njóta gest-
risni sendiherrans og þar á
eftir yndis ýmissa vínveitinga-
húsa við Rínarbakka. Heit-
ir Bad Godesberg því gælu-
nafninu Badda.
Þar sem Bonn er höfuðborg
— eða höfuðþorp — Vestur-
Þýzkalands, má þar sjá mikil-
menni stjórnarinnar við ýmis
tækifæri. Vitaskuld fer kansl-
arinn ekki gangandi um götur
Bonnar og Böddu eins og fyrri
starfsbróðir hans Bjarni heit-
inn Benediktsson ráðherra
gerði svo rösklega í sinni höf-
uðborg, en þó er Villibrandur
alls engin sjaldgæf sýn. Villi-
brandur — svo ágætt heiðurs-
nafn fyrir kanslara vorn og
friðarverðlaunaþega höfum
vér Þjóðverjar ekki uppá að
bjóða.
Þ-IÓDVEIMAR FUNDU UPPA
mörgum viðurnefnum fyrir
Walter Ulbricht, en þau eru
flest ekki falleg, eins og t.d.
,,Spitzbart“ (hökutoppur). En
íslenzkir námsmenn í Austur-
Berlín fundu upp ÚHivalli, og
mætti telja það bæði smekklegt
og skemmtilegt uppnefni.
E.T.V. KEMUR H ÉR EINNIG
annað viðhorf til greina: Menn
sem nota ,,leyndarmál“ — en
íslenzkan er vafalaust ágætis
leyndarmál erlendis — geta
vakið grún hjá náungum, sem
eru á verði móti „andvígend-
um lýðræðisins" eða „stjórnar-
skráróvinum" og þá einkum, er
nöfn foringja og stórbokka
stjórnarkerfisins koma fyrir í
samtölum, sem að öðru leyti eru
óskiljanleg.
EN SÉ HÉR FARID ÚT I
ÖFGAR, þá leikur þó enginn
vafi á því, að íslenzkunni er ekki
alltaf að treysta sem „leynd-
arrnáli" í Þýzkalandi. Þar sem
íslenzkan og þýzkan eru skyld
tungumai, kemur ryrir, ao Þjoe
verjar skilja orð eða orðasam-
bönd. Nú segir t.d. Islending-
ur í áheyrn Þjóðverja, að hann
ætli að bregða sér út til að
pissa. Þetta verður sennilega
skilið — einkum ef maðurinn
þá fer út á klósettið, — en svo
er mál með vexti, að í þýzk-
unni þykir „pissen" afar rudda
legt orð. Nota íslenzkir náms-
menn því að skvetta i staðinn.
En það sem athyglisvert er í
þessu sambandi er það, að hér
er merking orðsins „að
skvetta“ útvíkkuð og ekki not-
að samnefni fyrir „að pissa",
eins og t.d. „að miga“, sem ó-
skiljanlegt væri þýzkum áheyr
endum.
ÞAR SEM BENT VAR á skyld
leik málanna hér á undan, lát-
um vér fylgja tvö dæmi, sem
sýna, hvernig fyndinn maður
getur smíðað slanguryrði bara
með því að íslenzka hljóðar-
fylgd þýzks orðs samkvæmt
vissum grundvallarreglum
germönsku samanburðarmál-
fræðinnar:
í ÞÝZKUM HASKÓLUM ERU
skírteini þau mikilvæg, sem
staðfesta „þátttöku stúdents-
Lns með fullum árangri" í
vísindalegum námskeiðum. Þar
sem þessi sönnunargögn eru
nokkurs konar áfangar á náms-
brautinni, spekúlera stúdentar
mikið í þessum skírteinum og
tala oft um þau. Skírteinið,
sem hér er um rætt, heitir
„Seminarschein" á þýzku, stutt
„Sehein" á stúdentamáli, en
skeini á „suður-íslenzku“. Má
gera ráð fyrir því, að orðasmið
ur okkar hafi verið reyndur
námsmaður, sem vissi, að vafa-
samt er að mæla þroska vís-
indamanns með skírteinum.
M-IÖG VINSÆLL MEÐAL
Rínar-lslendinga, er kölskinn,
enda afskaplega hressandi að
eiga við hann. Þar sem kölsk-
inn (þessi) á heima i Köln, má
íinna hann strax í dómkirkju-
hverfinu og á hverju götu-
horni stórborgarinnar og
þorpa nágrennisins. Blasir
nafn hans við öllum sem við
hann vilja eiga á þúsund húsa-
göflum í néonletrum: Kölsch.
EN SLEPPUM ÖLLU GAMNI.
Kölski er islenzk afbökun af
„Kölsch“, en táknar orðið
„kölnskur" og á einkum við
kölnskan bjór, sem er nokkuð
sérilagi og frábrugðinn öðrum
bjórtegundum. Kölsch er „þjóð
ardrykkur" Kölnarbúa — vers
go, tæprar milljónar manna —
og er kenndur við „Kölle", en
svo heitir borgin á mállýzku
landsvæðisins. „Kölsch“ er í
raun réttri lýsingarorð, —
„kölniseh" á reglubundinni rit-
þýzku — og á við allt sem sér-
kennir Köln: mállýzkuna, ,al-
þýðuna, Theo Burauen borgar-
stjóra, karneval, o.s.frv., en
sérstaklega Kölnarbjórinn. En
sem tegundarheiti fyrir bjór er
„Kölsch" nafnorð, og er því
málfræðilega séð allt í lagi, ef
íslenzkur námsmaður „fær sér
einn köiska" (eða tvo eða
fleiri).
Vel á minnzt: Fáðu þér einn
Egil, lesandi góður, ef þér
bragðast hann, en höfundur
fer nú út á næsta götuhorn til
að fá sér einn kölska.
í*áttur af Ragnari Ólafssyni
Franihald af bls. !).
daiginin 14. september 1928, litlu
miður en 57 ára gaimall. Hafði
hann borið erfiðan sjúkdóm
með þoiigæði og æðrulieysd.
Börn þeirra Guðrúnar og
Ragnars enu þessi:
Egill, f. 1902, Þuríður,
f. 1903, Ölaíur, f. 1905
(dó í bernsiku), Sverrir, f. 1906,
Valigerður, f. 1908, Ólafur, f.
1909, Jón, f. 1910, Ásgrímur,
f. 1913, Kjartan, f. 1916, Guð-
rún, f. 1917 og Raigna, f. 1918.
11. MANNLÝSING
Ragnar Ólafsson var mikill
maður vexti sem faðir hans,
stórsikorinn og karlmannlegur
og aiuðkenndur frá öðrum
möninuim. Hann hafði hár mik
ið og llðað og varð snemma
gráhærður. Hann hafði ein-
kenniilieiga hvaissan og sérstæð-
an auignsvip. Skegg á efri vör.
AMt var fas hanis fyrirmann-
legt. 1 viðræðuim var hann
skemimtiiinn og fjörugur og gat
verið hrókur alls fagnaðar, þeg
ar vel lá á honum þó að alvöru
maður væri. Vinfastur og trygg
lyndu.r. Þótt ban.n þætti skaip-
stór og ráðríkur, þá töldu and-
sitæðingar hans, að hann tæki
rök þeirra jafnan til yfirveg-
unar, einkuim ef þau voru flutt
fram af lipurð og stilliiinigu,
enda hafði hainn við póMtáska
andstæðinga áranigursríka sam
vinnu um framgang ýmissa
stórmála.
Atorka og vinnuþrek voru
honum gefin í ríkum mæli, hag
sýni, fraimsými og fraimkvæmda
lönigun. Kyrrstöðu og aðgerða
leysi þoldi hann ekki.
Höfðinigs'skap hans og hjálp
fýsi var við brugðið. Mörgum
veitti hann lán, þegar lánastofn
anir voru lokaðar, og gaf stór-
gjafir, ef því var að skipta. —-
Slíkt hafði hann ekki í hámæli,
en þeir, siem þekktu hann bezt,
sögðu sögur því til sönnunar,
að hann hefði ekkert aumt
mátt sjá, og höfuðþættina í fari
hanis töldu þeir höfðingsskap
og drengliund.
Heiztu beiimil'dir:
Gjörðabækur bæjarstjórnar
Akureyrar og Akureyra.r-
bliöð.
Leiðrétting
Ranglega var farið með nafn
höfundar greinarinnar „Jóla-
nótt í Svartaskógi", sem birt-
ist í síðiistu Lesbók. Stóð þar
Ólína, en á að vera Ólöf Jóns-
dóttir og ætti elcki að J>nrfa
að kynna Itana.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
16. janúar 1972