Lesbók Morgunblaðsins - 26.03.1972, Side 2
*
Esra Pétursson
Þjóðfélagsvandamál, sem skapast við
neyzlu ávana- og fíkniefna. —
Framhald af forsíðu.
taugaveiklaða með tilraunum sínum. Taka vil ég það
fram hér, sem smá útúrdúr, að taugaveikiun virðist
mér vera lélegt og villandi rangnefni. Geðveiklun er
ylirgripsmeira og raunhæfara orð, sem skýrir fyrir-
brigðið mun betur. Vitanlega er geðveiklun ekki sama
og geðveiki, heldur miklu vaagara ástand, vægara
k einnig en geðvilla. Mun ég framvegis nota orðið
geðveiklun í stað orðsins taugaveiklun. Sem sagt;
Masserman olli geðveiklun hjá köttunum með því að
gefa þehn létt raflost um íeið og þeir neyttu matar.
Átttx þvi kvikindin í vaxandi kviðvænlegri innri bar-
áttu að velja á milli þess að svelta eða að þola sárs-
auka raflostsins. Svipað fyrirbæri má sjá hjá maim-
skepnum ef hnútukast eða illdeilur fara fram við mat-
borðið. Þegar búið var að veikja kettina á þennan
hátt fóru þeir einnig að súpa meira á sterkari vín-
blöndunum. Drukku þeir þar til þeir urðu sætkennd-
ir og gáfu síðan dauðann og djöfulinn í það þótt þeir
væru lostnir rafmagni við átið. Geðveiklun kattanna
iýsti sér sem aukinn órói og vöðvaspenna og hnipr-
/uðu þeir sig stundum saman úti í homi skjálfandi
á beinunum. Áfengið dró úr öllum þessum einkerm-
um, en aðeins í svipinn.
Samfara geðveiklun í mönnum er einnig aukin
vöðva- og taugaspenna-) og höfum við ýmsir sýnt
fram á það með vöðvamælingum (eleetromyography).
Hjá geðvilltum og hjá ungum börnum lýsir vöðva-
sperma sér í óróa og eirðarieysL Geðveikir og þung-
lyndir eru hins vegar stifari og stirðari og er vöðva-
spenna þeirra oft samfara þrjózku. Jafnframt auk-
irmi starfsemi og álags tauga og heila kemrrr í Ijós
ailmikil aukning á vökum og hvötum í blóðrás geð-
veiklaðra, geðvQltra og geðveikra. Mætti ef til vill
líkja því við innri mengun af þessum efnum eða sora
í mannlifinu. Hjá kleifhugum er heildarmagn hvata,
til dæmis svonefndra cathechol-amina, mun hærra en
hjá heilhrigðum. Hvatar þessir eru í nánu sambandi
við ýmsar tilfinningar svo sem kvíða, gremju og ergi.
Ber þvi meira á þeim er sjúklingnum finnst voði
steðja að sér, og býr hann sig þá undir að berjast,
láta undan síga eða að flýja. Tíð og langvinn geð-
brigði af þessu tagi eru afar óþægileg og leitar þá
mannveran sér líknar frá þeim. Örvunar- og deyfi-
lyf veita fróun í svip. Verða geðbrigðin hjá því fólki,
sem hefur áberandi míkla kviðakennd, mjög mikil og
breytist vanlíðan þeirra fljótt í eðlilega velliðan, sem
þeim finnst mikilfengleg, miðað við hið fyrra ástand.
Finnst þeim þeir jafnvel komast í sjöunda himin. En
lengi getur Adam ekki verið í Paradís á þennan
hátt . . . Hrapar hann von bráðar sem fallinn og
stundum steiktur engill til jarðar aftur. Er heimkom-
an sú oft ömurleg, því að jafnaði hefur ástandið þar
vérsnað en ekki batnað í fjarveru hugaróra geimfar-
ans. Erfiðara reynist að komast í sæluvímuna, þegar
* frá líður, og eru þeir þá aðeins lausir við sárustu
kviðaskynjunina í bili, sem er bót meina þeirra í
svipinn. Þótt þeir stagbæti meinin á þennan hátt, grær
aldrei um heilt og næðir æ meira um þá inn um
glufumar. Margir sálgreinendur, geðlæknar og sál-
fræðingar álíta kvíðann vera þungamiðju flestra and-
legra sjúkdóma og að minnsta kosti fylgifisk líkam-
legra sjúkdóma einnig, ef hann ekki beinlínis veldur
þeim sumum hverjum. Freud áieit fyrst að kvíðinn
væri afleiðing bælingar hvata manna, en síðar sneri
hann blaðinu við og áleit upp frá því að bælingarnar
væri afleiðing bælingar hvata manna, en síðar sneri
sem bælir, kæfir eða slævir lifsþrótt manna, veldur
ljösum eða óljósum kviða. Miðar það að vaxandi
veiklun, er lýkur þá er öll kurl eru komin til grafar.
Sumpart er kvíði þessi skýr í meðvitundinni, en oft-
ar ér hann óskýr í undir- og yfirmeðvitundinm.
Sjúklingurinn fser ei greint hann þar nema með
sálgreiningaraðferðum. Þekkist kvíðinn þar á afleið-
V ingum hans sem eru þunglyndi, reiðigimi, órói og
eirðarleysi. Leitast hinn þjáði þá við að létta sér upp
eða „hreinsa í sér blóðið“. Áfengi, svefnlyf, ópíum,
heróín, marihuana, róandi lyf og tóbak hafa öll áhrif
í þá áttina að draga úr kvíðanum og þunglyndinu og
hreinsa í svipinn vakana úr blóðinu, sem þeim eru
samfara. Líkt þessu er um DDT, sem hreinsar skor-
kvikindi úr loftinu, en verður sjálft síðan argvítugt
mengunarefni í sjónum. Áfengi og marihuana eru
elztu ávanaefnin, sem draga úr kvíða og þunglyndi
í bráð, og hafa bæði verið þekkt í yfir íjögur þúsund
ár.
Lögreglan i New Vork tekur eiturlyfjasjúkling úr
nmferð.
m msmm mm í Wmmmmm wHMmmmmm
Fíkniefnasala er mtkill gróðavegtir fyrir glæpamenn.
Þeir, sem vinna að útbreiðslu, dreifingu og sölu á
fíkniefnum, eru kaUaðir „peddlers“ og hér sjást tveir
slíkir teknir höndum.
í Bandarikjunum reka ýmsar hreyfingar harðan áróð-
ur fyrir því, að lögleiða marihuana og er þá gengið
um með spjöld eins og sést á myndinni. Þessar raddir
hafa líka heyrzt hér, en um líklegar afleiðingar vísast
til þess, er Esra Pétursson segir í grein sinni.
Lífsbarátta lslendinga á sJBustu mcrum var arar
ströng og fyrirkvíðanleg. Þjarmaði að þeim minni
háttar ísaldartimabil, langmestu eldgos í sögu mann-
kynsins, endurteknar drepsóttir og einokunarverzl-
un, sem flutti inn of lítil og skemmd matvæli. Verzl-
unarmenn héldu hins vegar brennivíni stift að lands-
lýðnum. Fór svo, að öllu þessu samanlögðu, að óhóf-
leg vindrykkja varð algeng. Talið var að allflestir
embættismenn hér á landi hafi orðið áfengiissjúkling-
ar um tima og dóu margir fyrir aldur fram af þeim
sökum. Hinir fátækari gátu ekki drukkið jafn mikið
og varð það þeim til nokkrurrar bjargar. Samt er
fátæktinni oft kennt um ávanaefnaneyzlu og glæpa-
hneigð. Hún mun þó, ein út af fyrir sig, ekki valda
miklu þar um. Þegar ég var héraðslæknir austur á
Síðu, voru Meðaiiendingar sárafátækir. Var þar oft
þröngt i búi vegna fæðuskorts, lélegt eldsneyti á vet-
uma og klæði af skomum skammti. Þar voru engir
fikniefnaneytendur, né voru þar framdir glæpir. A
tíu árum var sá einn glæpur framinn, að geðveikur
unglingspiltur stal tveimur pundum af simjöri.
Hins vegar fara glæpir ört í vöxt ef fátæklingum
eru fengin ,ávanaeíni. Mjög alvarleg afbrot marg
hundrað eða þúsundfaldast í fátækrahverfum Banda-
ríkjanna, en þar er jTir heimingur fuHorðinna karla
ofdrykkjumenn auk mjög margra fíkniefnaneytenda.
Ávanaefnanotkun er oft meiri í fjölbýli miUjóna-
þjóða. Telur Murphy, lögreglustjóri New York borg-
ar, að fólksmergðin og hlutfallsleg aukning fjölda
táninga á fimmtán til sextán ára aidri eigi þar
hálfan skerf að máli. Afbrot og önnur hegðunar-
vandkvæði em einmitt tiðust á þeim aldri. Ekki er
það senniieg skýring. Fólksmergð er meiri í Kína en
nokkurs staðar annars staðar. Glæpir eru mjög fátíð-
ir þar sáðan þeir útrýmdu ópíumnotkun, er síðar mun
að vikið. Hins vegar er skemmst að minnast, að
ungir rauðliðar þar frömdu nýverið mörg afbrot,
og líktist það mest glæpafaraldri.
LaVeme3) læknir á BeHevue-spítala New York
borgar bendir á glundroðann á öHum stigum þjóð-
félagsins. Uppreisnarandi, ofbeldi, illúð, tortryggni,
vanþroski og önnur sjúkieg hegðunareinkenni ungl-
inga geysa nú sem faraldur um allan heim. Enn er
engin fullnægjandi skýring á þessum fyrirbrigðum.
Kennt er um skorti á umhyggju, ástúð og athygli
foreldra, samfara linkind og agaleysi þeirra, mistök-
um lagayfirvaldanna að halda uppi lögum og rétti;
að bilið sé of breitt milli kynsdóðanna og þar fram
eftir götunum. LaVerne getur þess til að glundroða
þessum valdi loftmengun sú, er nú umlykur heiminn.
Samsvari hún því, að reyktur sé einn pakki af síga-
rettum á dag. Sumar lofttegundimar, svo sem brenni-
steinstvisýrUngurinn, eru fuHt eins skaðlegar og
tóbakseimurinn og sótflyksumar x loftinu valda
krabbameini likt og tjaran í tóbakinu. Það er að
bæta gráu ofari á svart að reykja ofan i sig tóbaks-
svælu að viðbættum óþverranum í loftinu. Vitað er,
að reykingameim eru áleitnaxi en þeir, sem ekki
reykja, og miklir reykingamenn eru til muna áleitn-
ari og árásargjamari en þeir, sem lítið reykja. Ekki
er því ósennilegt að loftmengun ásamt auknum sora
í blóðinu af ávanaefnum valdi töluverðu um þessi
aiheimsfyrirbrigði aukins ofbeldis, ofstopa og styrj-
alda.
Hér sést einnig eitt dæmi af mörgum svipuðum, að
ein plágan býður annarri heim og hefja þær tvíeflt
samstarf strax þá heim er komið. Mönnum hættir um
of að leita einfaidra skýringa á plágum mannkyns.
Orsakimar eru ekki einfaldar. Þær eru margfaldar
og samflæktar. Ofdrykkjumerm reykja lika venjulega
mjög mikið og eru sólgnir i kaffi. Heróínistar nota
iðuléga auk tóbaks, svefnlyf, amfetamín og hass. Þeg-
ar ein báran ris er sjaldan önnur stök, eins og rang-
hermt var og brenglað er á ný.
Likt og hjá heilbrigðum dýmm þekkist veruleg
fíkniefnanotkun ekki hjá heilbrigðu fólki. Venjulega
eru þeir, sem háðir verða þessum efnum, veiklaðir að
einhverju leyti. Telst mér til, að láta muni nærri að
tíu af hundraði séu geðveiklaðir, áttatiu til níutíu séu
geðvilltir og innan við tíu séu geðveikir. Á þetta eink-
um við um fátíðari efnin sem ólögleg eru. Skiptar
skoðanir eru um arfgengi þessara geðkviUa og geð-
sjúkdóma. Hitt ber okkur saman um, að þeir liggi
meira í sumum ættum. Stafi það ekki sázt af því, að
börnin læri það sem fyrir þeim er haft. Séu foreldr-
amir háðir pillum, tóbaki og áfengi, er bömum þeirra
meiri hætta búin af öðrum ávanaefnum til viðbótar.
Séu foreldramir Hka geðvitltir hefur það oft áhrif á
bömin. Snögg umskipti, órói og eirðarleysi grípa um
sig á þeim heimilum. Þar er einnig meiri glundroði
og fleiri hjónaskilnaðir. Margir ofdrykkjumenn og
heróínisitar áttu foreldra, sem hneigðust tH ósjálf-
stæðis og urðu þvi háðir ávanaefnum, veðmáiaástriðu,
vændi eða öðrum afbrotum. Sérgreinar hegðunar'
vandræða eru nokkuð fjölbreyttar, þótt geðviHustofn<
inn sé hinn sami eða svipaður. Samfara þessu eykst
spiHing og mútuþægni og glæpum fjölgar. Sjálfur
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSlNS
26. marz 1972,