Lesbók Morgunblaðsins - 26.03.1972, Blaðsíða 3
pjooanstOTniTm verraasT I wtutTani vio íjoida siikra
heimila. Fyn-nefndur Murphy, lögreglustjóri New
York borgar, stendur nú í ströngu að útrýma mútu-
þægni lögreglumanna þar í sambandi við fiknilyfin.
í>etta mun vera aldagamalt fyrirbæri þar. En eftir
höfðinu dansa ldimimir segir islenzkt orðtak og heíur
fundizt misbrestur þegar ofar var farið, alit til borg
arstjóra og hæstaréttardómara á ýmsum stöðum
vestra. Fer þvi jafnan vel á þvi að fylgja fordæmi
Marteins Lúters þegar siðbótar er þörf, og ráðast á
garðinn þar sem hann er hæstur, hvaða páfagarður
sem í hlut á.
Páfinn er staðgengill föðurins og veikist kraftur
hans og hin föðurlega umhyggja, orsakar það vand-
ræði, afbrot og leit að ávanaefnum til hugsvölunar.
Fæstir heróínistar hafa notið föðurlegrar umhyggju
og líkt er þvi farið með marga ofdrykkjumenn.
Þegar drenglyndi, karlmennska og manndómur
þverr, hallar ört undan fæti hjá fjölskyldum, trú-
flokkum, pólitískum flokkum og þjóðflokkum. Hnign-
un Rómaveldis bar þess ljósan vottinn, en sú saga
endurtekur sig í sífellu í smærri stíl.
Skortur á sjálfsstæðiskennd er einmitt eitt mest
óberandi einkenni þeirra, sem háðir verða efnum
þessum. Því var það að Alþjóðaheilbrigðismálastofn-
unin ákvað að hætta að nefna sjúkdóma þessa Addic-
tions árið 1964 og kallar þá síðan Dependency, sem
þýðir að vera háður og ósjálfstæður. Auk þeirrar
skapgerðarveilu eru sjúklingarnir venjulega þung-
lyndir undir niðri. Oft dylja þeir þó sjálfa sig og
aðra þess með galsa, oflátum og sýndarkæti.
Sem fyrr segir eru orsakirnar margar og samofn-
ar. Enn er þó ótalinn áhrifamesta orsökin, en hún er
sjálft efnismagnið. Eftir þvi sem flóðöldurnar rísa
hærra farast fleiri menn. Eftir því sem efnaflóðið
eykst, vex notkun þeirra að sama skapi. Stafar það
sennilega af því að geðkvillar eru svo algengir, að
um áttatíu af hundraði hafa að minnsta kosti ein-
hvem vott þeirra. Eru því um áttatiu af hundraði i
svolítið aukinni hættu að venjast á eitthvert þess-
arra ávanaefna, að minnsta kosti á tóbak eða áfengi.
Dugar þar til vamar hvorki menntun, uppfræðsla
um efni þessi né gáfur.
Samkvæmt skýrslum Alþjóðaheilbrigðismálastofn-
unarinnar fluttu Finnar inn þrisvar sinnum meira
magn heróíns en nokkurt annað land fram til ársins
1941. Átti það að vera notað til svonefndra lækninga
og höfðu finnsku læknarnir umráð yfir þvi. Frá alda-
mótum var meðalaldur þeirra tíu árum lægri en ann-
arra karla af sömu aldursflokkum þar i landi4). 1941
var bannað að flytja það inn og var hætt að skrá það
í finnsku lyfjaskránni. Brá þá skyndilega svo við, að
meðalaldur lækna hækkaði og varð fljótt aðeins
tveimur árum lægri en annarra manna þar.
Á árunum 1911—1958 létust hér á landi samtals
102 læknai’5). Telja verður, eftdr þvi sem næst verð-
ur komizt, að átján þeirra hafi látizt fyrir aldur fram
vegna ávanaefnaneyzlu, aðallega áfengis. Er þar að
visu um mikla framför að ræða frá þvi fyrr á sið-
ustu öld, er mun fleiri embættismenn dóu af þessum
orsökum. Bent er á þetta hér til að sýna fram á það,
að aukin uppfræðsla ein um þessi efni er tiltölulega
haldlitil til varnar gegn þeim. Hins vegar var enn
veigameira að mest eínismagn þessara efna var í
höndum læknanna, jafnt í Finnlandi sem á Islandi.
Aukning efnismagns mengunarinnar, hvort heldur
sem er í höfuðskepnum lofts og lagar eða í blóðrás,
öndunarfærum og í andlegu andrúmslofti, veldur
óhjákvæmilega sjúkdómum, glæpum og dauða, og það
í réttu hlutfalli við magnið. Nái mengun vatna eða
sjávar vissu marki, hverfur súrefnið og önnur lifsskil-
yrði svo líf getur ekki lengur hjarað. Fer allt eftir
þvi, hversu eitrað og sterkt mengunarefnið er. Nægir
að minna á frétt i Morgunblaðinu 19. september sl.
um hið nýja eitur í hafinu, klórkolvatnsefni, sem er
svo sterkt, að 13 miUjónustu hlutar draga þegar
í stað úr kolsýruvinnslunni svo svif það deyr, sem
er mikilvægur undirstöðuliður í fæðukeðju margra
nýtanlegra djúpsjávarfiska. Má nærri geta að Islend-
ingum er kappsmál að hætt verði að demba óþverr-
anum í hafið svo bjarga megi fiskstofnunum. Gegnir
hér vitanlega sama máli um allan þann aragrúa af
óþverra ávanaefna, sem dembt er í blóðrásir og önd-
unarfæri þjóðalikamanna. Réttnefndur samnefnari
virðist mér því vera að nefna þau einu nafni: innri
mengunarefni.
AFLEIÐINGAR
Greinilega má sjá af mörgum framangreindum atrið-
um, að afleiðingar margra ávanaefna verða oft orsak-
ir annarrar fíkniefnaneyzlu. Verður því vítahringrás,
sem vindur æ hraðar upp á sig, unz i algert öngþveiti
er komið, ef öflug andspyrna og staðföst barátta er
ekki hafin gegn þeitn og ótrautt er barizt unz sigur
er fenginn. Afleiðingar-nar eru mismunandi eftir því
hvaða efni eiga hlut að máJi, og hversu skjótvirk
þa u eru.
Esra Pétursson
Samkvæmt skýrslum bandariska læknafélagsins
árið 1969 oilu tóbaksreykingar dauða þrjú hundruð
þúsund manna á ári í Bandarikjunum einum. Á þeim
tíu árum, sem Vietnam-styrjöldin hefur staðið, hafa
fimmtíu þúsund Bandarikjamenn fallið i hernaðin-
um. Sem sagt: á hverju einasta ári farast sýknt og
heiiagt sex sinnum fieiri af völdum tóbaks en í allri
tíu ára styrjöldinni samanlagðri. Þó er tóbak sein-
virkt eitur. Tekur upp undir fjörutíu ár að drepa
menn, og hefst þó ekki nærri alltaf. Þegar berklarn-
ir geysuðu hér sem faraldur, drap berklasýkillinn
ekki heldur nærri alla. Tóbakið veldur einkum lungna-
þembu, krabbameini og hjartasjúkdómum, og eru
oft miklar þjáningar samfara þeim. Ef unnt vseri að
kenna öllum að taka heldur tóbakið i nefið, mætti
bjarga mörgum þessara mannslifa.
Það vill nú svo heppilega til, að fyrsta skýrsla
stjórnar Bandarikjanna um áfengi kom út 18. febrú-
ar sl. Kom þar í ijós, að 9 milljónir manna þjást af
misnotkun ávanaefna og hefur stjórnin metið kostn-
aðinn á 15 billjónir dala á ári. Þarf hún þvi að skatt-
leggja drjúgt til þess að hafa upp í það. Níutíu miiij-
ónir nota áfengi að einhverju marki, flestir án þess
að það skaði þá að ráði. Áfengið, segir i þessari
nákvæmu skýrslu, orsakar heiming allra fangelsana,
þótt nú sé ólöglegt að fangelsa menn vegna ölvunar.
Einnig veldur það bana tuttugu og átta þúsunda
manna á vegunum vegna drykkju við akstur. Of-
drykkja er algeng hjá öllum stéttum, en er nokkuð
hærri hjá miðstéttunum. Neyzlan er átta látrar af
100% spíritus á hvert mannsbarn á ári. Eru þvi
Bandaríkjamenn nú komnir á svipað sig og Danir
voru árið 1895, en þá neyttu þeir álika mikiis heild-
armagns af áfenigi. Samfara auikinni áfengisneyziu
hefur heróín, hass, amfetamín og neyzia annarra
innri mengunarefna farið mjög ört vaxandi þar
vestra siðustu tiu árin. Afbrotafaraldurinn heíur
☆
Á fundimim var Esra Pótursson spurður um hvort
hann teldi að geta ætti liass frjálst. Esra kvaðst
vera á móti því. Hann sagrði að ]iað gæti haft
mikla hýðingu ef liass yrði leyft í Bandaríkjunum
oíí það kæmi til auglýsiiigasijórnima á Madison
Avenue í New York. I»eir myndu þá taka
að vinna að því ölluni árum að útbreiða
það sem mest og einnin að hafa álirif á styrkleika
þess, sem er mjög lítill í ]ieirri mynd sem það er
notað í Bandaríkjunum. „Xú hefur það verið fram-
leitt hreint í fsrael og ef cannabis fer upp fyrir
ákveðið magn nerir það óhjákvæmilena
hvern einasta maiin nennjaðaii um stundarsakir,
líkt og metrazol getur gert livern einasta
mami flogaveikan,“ sagði Esrji að lokum.
einnig aukizt jafnt og þétt á því tímabili, bæði sem
orsök og afleiðing.
I New York-borg er eitt allsherjar gæzlufangelsi,
er heitir Manhattan House of Detention for Men.
Allir, sem framið höfðu meiriháttar afbrot, voi-u
geymdir þar á meðan þeir biðu dóms. Varð oft iengi
að bíða, þar eð dómstólarnir höfðu hvergi nærri und-
an að dæma i glæpamálunum. Starfaði ég þar ásamt
einum öðrum geðlaékni árin 1966—1967. Vikulega
bárust að jafnaði tíu nýir fangar, sem teknir höfðu
verið fastir fyrir morð. Taldist mér til, að þrir af
hverjum tíu væru ofdrykkjumenn, þrír heróínistar
og hinir fjórir neyttu efna þessara í mun minna
mæli, en voru ýmist geðveikir eða mjög geðviiltir.
Oft reyndu þeir að fremja sjálfsmorð með því að
skera á púlsinn eða hengja sig. Þótti mér þetta öm-
urlegt aukastarf og var ég feginn að geta sagt þvi
lausu eftir nokkra mánuði.
Betur líkaði mér að starfa að lækningum heróin-
ista og vann ég við það í níu ár. Margt virtist mér
svipað með þeim og ofdrykkjumönnum þeim, er ég
stundaði hér um árabil á Akurhóli og í Gunnarsholti,
auk annarra starfa í því sambandi. Flestir voru
heróínistarnir ungir, rúmur helmingur innan við tví-
tugt seinni árin. Alvarlegastar afleiðingar heróins-
ósjálfstæðis voru dauðsföllin; um eitt til tvö af hundr-
aði á ári. Kom í ljósfi) að heilaskemmdir voru ekki
ótiðar, og jafnvel heilablóðfall, sem færðist I aukana.
Er talið að sjúklingum þessum fjölgi um þrjátiu þús-
und á ári. Dæla þeir mengunarefninu inn í æðarnar
sjálfir. Stíflast þær og myndast þá brúnar rákir eítir
þeim. Þekkjast þeir á því, að þeir sitja dottandi,
hnen-andi og geispandi, þegar þeir hafa dælt ólyfinu
i sig. Er samt oft auðvelt að láta þá ranka við sér.
Svara þeir þá út í hött, sljóir í útliti og glaseygðir.
En um leið taka þeir aftur að dotta. Hafi þeir tekið
of stóran skammt liggja þeir í dái, eiga erfitt með
öndun, blána í framan og kafna síðan, ef ekki er
að gert. Unnt er að bjarga þeim, ef til þeirra næst
i tæka tið, með mótefnum, svo sem Nalline, Cyclazo-
cine og fleirum. Venjulega hætta þeir öllum eðlileg-
um lifnaðarháttum. Þeir geta fæstir unnið, stundað
nám eða lifað í hjónabandi. Allan daginn eru þeir
á stanzlausu eigri að afla peninga fyrir efninu.
Dýrt er það og kostar þá oftast tuttugu og fimm til
þrjátíu dali á dag. Stúlkumar vinna sér þetta inn
undantekningarlítið með vændi. Piltarnir stunda
meira þjófnað rán og innbrot. Ráðast þeir iðulega
á menn og berja þá niður. Nefnist það „mugging'1
á máilýzku þeirra, en nú er það orð almennt notað
í daglegu máli. Stundum ráðast þeir þannig hver á
arman. Sjúklingur, sem ég stundaði, barðist gegn
þremur þeirra. Tókst honum að hrekja þá alla á
Hluti áheyrenda á fundi Reykjavík urdeildar Rauða krossins um ííkniefni.
26. marz 1972
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3