Lesbók Morgunblaðsins - 26.03.1972, Blaðsíða 13
UM hriS hefur verið fastur liður á þorr-
anum aö lesa reiðilestra og hlusta á harma-
grát útaf hinu árlega hneyksli, sem er út-
hlutun á svokölluðum listamannalaunum.
Þessir kveinstafir liafa orðið hvað ákajast-
ir nú í vetur og lagt undir sig alla góuna
að auki. Bendir allt til þess að kerfið,
sem þótti meingallað fyrir breytinguna
1967, hafi lítillega versnað síðan. Handa-
hófið, sem verður af hinum leynilegu at-
kvoeðagreiðslum nefndarinnar, mmnir
mest á happdrœttiskerfi einhvcrskonar, en
öruggastir eru þeir, sem hafa á sér ótví-
ræðan, pólitxskan stimpil. Hagyrðingarnir
wrðast eiga sér öflugasta málsvara; hins
vegar er það ekki tálið skipta máli, hvort
listamaður er starfandx, eða hvort hann
hefur gelzt upp fyrir áratugum.
Með tilkomu sjónvarpsins hefur nýr
vettvangur skapazt til að ræða hneykslið
enn frekar. En þátturinn í vetur var frem-
ur sorglegur atburður fyrir listamenn yfir-
leitt. Sjaldan hefur stór hópur manna aug-
lýst sig jafn ferlega; þjóðaratkvœði dag-
inn eftir hefði líklega haft í för með sér
afnám allra styrkja.
Auðveit virðist að benda á brestina, en
öllu erfiðara að koma fram með raunhœf-
ar tillögur til úrbóta. Flestir eru sammála
um, að hinir svinnu öldungar í listum eigi
skilið rífleg heiðurslaun. Jón skáld úr Vör
ritaði ágæta grein um úthlutunarmál i
Morgunblaðið og setti fram úrbótatillögur,
sem að minni hyggju eru þœr skárstu, sem
þrykktar hafa verið með prentsvertu. At-
lujglisverð var ábending Jóns um aum-
ingjaskap okkar í þessum efnum, þegar
svartnœtti kreppuáranna er haft í huga.
Fimm skáld og rithöfundar og einn mynd-
listarmaður fengu 5000 krónur árið 1939.
Samkvœmt útreikningum siarfsmanns á
Hagstofunni samsvarar sú upphœð 380
þúsundum króna nú. Aftur á móti eru hin
svoköllvAu heiðurslaun, sem Halldór Lax-
ness og fleiri fá, 175 þúsund krónur. Emb-
œttismönnum ríkisins hefur þó vegnað bet-
ur; sóknarpresiur fékk 3.500 krónur í árs-
■laun 1939, þegar Gunnar Gunnarsson hlmit
4.000 kr. Aftur á mötí fær presturinn rúm-
lega 487 þúsund krónur núna, eða 312 þús-
und kronum meira en Gunnar fær í heið-
urslaun.
Tiltöhílega UtíU styr stendur um heiS-
urskallatm.; þeir hafa skilað sínu dags-
verki og auðvitað œtti uð vera hcegt að
launa þá lil jafns við sóknarpresta. En þi
byrjar vandinn fyrst fyrir alvöru, þegar
heiðursköllum sleppir. Hvað á að gera
við alla hina; þar á meðal þá dxxgnaðar-
forka, sem. hreint ekkert munar um nokkra
tugi þúsunda eins og þeir marglýstu yf'xr
í sjónvarpinu? Um túlkandi lisiamenn og
skapandi œtti ekki að þurfa að meta.st.
Hinir fyrrnefndu eru margir fastráðnir
og launaðir sem listamenn og áhyggjur af
þeim ættu að vera óþarfar. Hinum, sem
stopult komast að jötunni, þarf að tryggja
aðstöðu og tækifæri fremur en styrki.
Jón úr Vör leggur til að hærri flokkur
listamannalaxma hœkki um tíu þúsund á
ári, nœstu þrjú árin. Hann yrð'i. þá kormnn
í 120 þúsund krónur. Með þeirri óðaverð-
bólgu, sem nú hefur verið sleppt lausri,
verður það naumast talið ríflegt. Jón vili
að menn verði fimmtugir áður en þeim
áfanga er náð, eða þá að 25 ár séu liðin
frá útkomu fyrstu bókar, frá fyrstu list-
sýningu os.frv. En i lœgri flokknum legg-
ur Jón til að launaupphœðin verði helm-
ingi lægri og einhver skilyrði sett um upp-
töku. Aftur á móti minnist hvorki Jón
úr Vör né aðrir á skattahliðina; sem sé
það, að ríkið hirðir jafnharðan verulegan
hluta af óverunni. Nú hefur verið bent á,
að ríkið hefur mun meiri tekjur af bókum
en sem nemur listamannalaunum til rit-
höfunda. Á saxxia hátt hefur ríkið tekjur
af innfluttu eftii til myndlistar. Það væri
þó allavega til einhverra bóta að hafa
lislmnannalaun skattfrjáls. Að öðrum
kosti er þessi aðstoð ríkisvaldsins við iistir
aðallega sýndarmennskn.
Megingallinn við núverandi úthlutunar-
kerfi er þaö að minni hyggju, að það
tryggir ekki fyrir túskilding að ný og
merk listaverk liti dagsljösið. Ungir menn,
sem berjast i bökkum fjárhagslega og
leggja sig hart fram til að komast til ein-
hvers þroska, eru nœr alveg afskiptir.
Bent hefur verið á, a.ð starfsstyrkir muni
helzt verða til þess að fullnægja réttlœtinu.
Trúlega yrðu þeir til mikilla bóta og veru-
legur aðstöðumunur fólginn í því að geta
áhyggjulaus gefið sig að listrænu verki í
heilt ár. En eftir sem áður getur orðið
jafn erfitt að ákveða, hverja á að taka á
gjöf og hverja á að skilja eftir úti á gadd-
inum.
Gxsli Sigurðsson.
ég gert mér gre'n íyr'.r þvt,- að
ég mundi verða tón ' Biarena&ur.
Ég held það ha.Ii aOdre';
hvarflað neitt annPð að mér en
að ég yrði listamaðoir. Ég geri
imér i rauninni enga grein íyr-
ir, hvens veigina, fore’drar
anínir eru ekki listaíólk, en
eitthvaö mun það samt vera í
ættinni. Föðiursystir mín var
t.d. óperusömgikona. Ég heyrði
hana aldrei syngja en ég
reikna með að hún hafi verið
nokkuð góð, vegna þess
að hún söng hjá úrvalsstjórn-
endum eins og t.d. Otto Klem-
perer. ’Þessi frænka mín hvarf
í strúöinu.
Eftir að ég laiuk prófi í
mennitaskó'la fór ég í Mannes
OöHiege óf Musie, þar sem ég
lærði fiðluleilk og kammertón-
iist.
Um þetta leyti kynntist ég
Leonard Bernstein Idtillega, en
það miun hafa verið fyrir hans
orð að ég fékk námsstyrk til
Tangiewood til þess að læra
Mj ómsveit arstjórn. Ðernstein
er mikill ágætismaður, uppörv-
andi og hjálpsamur ungu tón-
listarfói'ki, sem hann áilítur að
hafi hæfilei'ka. Jafmframt fór
ég í einkatíma d píanóleik.
Frá 1954 fcill 1963 var ég með
Pierre Monteux, sem nemandi,
aðstoðarstjórnandi og viwur
eða réttara sagt, hann var mér
einhver sannasti viniur, seon ég
hefi átt. Hann studdi mig á
fyrstu sjálfstæðu tótóeitoum
minum og opnaði augu imn fyr-
ir ýimsu, sem óg hafði ekki kom
ið auga á. Pierre Monteux var
víðsýnn maSur og honuim var
einkar lagið að opna öðrum
viðátfcur síns eiigin innsæis í
tónlist. Á þessum árum lék ég
á fiðlu í sinföní'uhljómsveit.
Hvenær byrjar maður að
stjórna? Hvenær byrjar maður
að leika ? Það er hæigt að nefna
dagama, sem maður gerði hvort
tveggja í fyrsta sinn, en i raiun-
inní hefur þgtta verið eins og
samhangandi keðja í ISfi minu.
Ég hafði stjómað tónleiikum
löngu áður en ég hætti að leika
i hljómsveit, oig ég lék í hljöm-
sveit löngu eftir að ég fór að
stjórna tónleikum.
Satt bezt að segja finnst mér
alveg nauðsynlegt að hafa
teiksð í hljómsveit ætli maður
sér að gerast hljómsveitar-
stjöri. Til dæmis er það yfir-
leitt eina tæfci'færið, sem
maður hefur til þess að kynn-
ast starfsaðferöum annarra
hijómsveitarstjóra. Enda hafa
iflestir beztu Mjómsveitarstjór-
arnir lliei'kið í hljómsveit-
'Uim, 'sumir áruim saiman, eins og
t.-d. Toscanini sem var seitóleik
ari.
f>að er ötugglega hresn und-
antekning að menn fái starí við
hljómsveitarstjórn beint úr
skóla. ‘íjg leik ekki á
önmir hljóðíæri en píanó
og fiðdu en að sjá’.fsögðu þekki
ég mötguMka þeirra hljóðfæra,
sem í sinfóni'UiM'jómsveitum
ieru.“
„Hvensu imörigum verkum
ertu tilbúinn að stjóma fyrir-
varalítið?"
„Það veit ég varia. En 1
haust setti ég saman 30 efnis-
skrár, sem ég sendi t.d. hing-
að og á hverri efnisskrá eru
3 verk; það verða 90. Það er
sjálfsagt óhætt að margfalda
þá tölu með tveimur. Otkoman
verðun þá 180.“
Og George Clive verður fjar-
buga og segir svo; „Þau eru
tn¥a Eteiri. Það þýðir ekkert
annað en að búa siig undir þetta
starf ef maður er svo hepp-
inn að fá fasta stöðu einhvers
staðar og þarf að stjörna tón-
leikum hálfsmánaðaniega, þá er
hreint enginn tíimi til þess að
læra tönverkin. En þegar mað-
ur hefur einu sinni Hært þau,
þá tekur ekki svo tangan tima
að rif ja þau upp.
Allir hljómsveitarstjörar
með nokfeurri sjálfsvirðingu
læra verkin sem þeir stjórna,
öðruvisi er ögerningur að
stjöma þeim. Nóturnar, sem
maður hefur fyrir framan sig
geta aldrei gegnt öðru hiut-
verki en starfi hv'isilarans
í leikhúsi. Sjálfum finnst mér
bezt að kunna verkið það vel',
að ég igeti stjómað þvl nðtna-
laust."
„Hvers-u langan tirna tekur
það þig að læra tönverk, t.d.
þriðju sinföníu Beethovens?"
„Þessari spurningu á ég mjög
erfitrt með að svara. Þessi verk,
sem maöur hefur heyrt frá
bernsku, eru að meltast með
manni, án þess aö maður geri
sér igrein fyrir því. Oig þá, ég
iget sagt þér frá einu verki eft-
ir Hindemith, sem mér var 'féng
ið í hendur. Þetta verfc þekfcti
ég ekki. Það tðk mig hálfan
mánuð að iæra það, og það var
hörð vinna get ég sagt þér.
Annars eru tðnverk mjög
miserfið fyrir stjórnandann, og
kemur þar margt til. Tómsimíð-
ar Mozarts eru meðal þeirra
fcröfuhörðusfcu. Einna erfiðasta
verk, sem ég hefi átt við var
eftir Dvorsak. Svo er hrein
hörmung að vinna að flutningi
á verfcu'm, sem manni finnast fá
nýt og sem geta með engu móti
vakið áhuga manns."
„Þú gazt þess, að erfitt væri
að fá fasta stöðu við Mjömsveit
arstjórn."
„Það er réfct, það bætist ár-
lega hópur menntaðs hæfileika
fólks í þessa stétt. Hljómsveit-
um fækkar aftur á möti frem-
ur en hitt.“
„Hvar heíurðu stjórnað tón-
leikutm?“
„É’g hefi stjórnað Mjómsveit-
um á ýmsum stöðuim í Banda-
ríkjunum og í Evrópu; Mexiko
og í Canada, en ég var fastráð
inn stjórnandi sinfóníuhljóm
sveitarinnar í Winnipeg tvö
starfsár. Winnipeg er mesta
mennimgarborg á vesturh’.uta
sléttiuninar mjkCu, skaimmt frá
Winnipegvatni. Þarna sér ekki
tii nakkurs tfjalis, aðeins f'iat-
neskja með skógarbeltum svo
langt, sem augað eygir, en í
sveitunuim í kring er mestmegn
is st unduð hveitiræikt. Þarna er
vetramki mikið. Þess munu
dasmi, að ifrostið fari niður i 50
gráður og að snjórmn verði
þriggja metra djúpur. Hivorugt
kom þó fyrir meðan ég var þar,
en 30 stiga írost var þar báða
veturna langan tirna. Það er
varla heegt að tala um, að
þarna komi haust- eða vorveð-
ur. Það hiitnar snöiggle-ga og
kólnar sömuleiðis, stimtir eru
afar heit.
An.nars er það sfcammtiieg til
víijun að bezta vinafóik mitt í
Winnipeg var af is’.enzkum ætt-
um. Þau hétu Þoriáfcsson og
voru mikiar ágætismanneskj-
ur.“
Taiið berst að málakunnáttu;
„Það má segja að ég hafi al-
izt upp við að tala fjögur
tungumál. Þýzika hefur allitaf
verið töXið á heimli foreldra
imintia og hún er mér jafmfcöm
enskiu. Frönsku lærði ég hjá
móður minni, og svo þegar ég
var 14 ára, varð ég báisfcotinn
í stelpu, sem talaði bara
frönsfcu. Þetta varð nú heldur
befcur liyfti'stöng 'undir frönsku
námið, og þegar ástarævintýr-
inu iauk, ta’aði ég frönsku
reiprennandi. Itöisku tala ég,
en ekki eins vel og hin þrjú
máiin. Svo tala ég hrafl
í spænsku og hebresku.
Að sjáifsögðu er málakunn-
átta ;góð, þegar maður þvæíist
svona um, en ekki er það nú
a.Ktaf. Þegar ég var í Hollandi
og stjói'naði þar útvarpshljöm
sveitinni ta’aði ég þýzfeu, vegna
þess að ég bjóst við, að ég yrði
bezt skilinn á því máli.
Ég veifcti því athygli, þegar ég
spurði til vegar, að þá var mér
aEitaf vísað stytzfcu leið tii
Þýzkalands. Þjóðverjar munu
ekki vinsælir i Holiandi siðan
nazistar hersátu landið i heiims-
styrjöldirmi síðari. Það íók mig
svolitinn tima að átta mig á
þessu. Eftir það talaði ég
ensku og mætti hinni mestu
gestrisni.
Já, ég rntindi að sjáHfsögðu
læra islenzksj dveldi ég hér enn
hvem tíma, ég bara tæfci hana
inn oim eyrun án þess að geta
að því gert, ég kann þegar
svolítið."
Og hann krossbölvar á
svo hreinni ís'.enzk'U, að mt'g
rekur i rogastanz. Og aftur dett
ur mér hákariaformaðurinn I
hug. Þessi maður virðist mér
búa vfir þviiúkum andstæðum í
skapgerð, að stunduim er erfitt
að trúa því, að hornuin takist
einna bezt að tú’.ka hina vkV
fcvæmu tónlist Ohopins og De-
bussys.
Og nú berst talið að konum
í hljómsvei'taratjórastétt
„Jú,“ segir George CUve
„þess ero dæmi, að konur
stjórni hijómsveitum. Ég man
td. eftir konu, sem stjómaði
tónleifcum hjá New York Pil-
harmonic Orchestra. Þessir tótl
ieikar oMu mér sárum vanbrigð
uffi, ekki vegna þess að þeir
vævu slæmir, holdur vegna
þess að konan stæidi Herbert
van Karajan i öfiu, jafnvel í
klæðaburði. Annars er það af-
26. marz 1972
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 13