Lesbók Morgunblaðsins - 16.04.1972, Blaðsíða 1

w
HVERT
STEFNA
BANDA-
RÍKIN?
Samtal er franska vikuritið L’EXPRESS
átti við hinn kunna vísindamann Herman Kahn
Herman Kahn heíur ttnnið
að gerð vetnissprengjunnar
með Edward Teller og lagt af
mörkuni drjúgan skref til full-
komnunar á tÖIvum. Hann hefur
sett frani ákveðnar skoðanir
varðandi hernaðarlist og: gert
áfetlun, þar seni ákveðnu tak-
mai-ki i striðj er náð í 44 áföng-
nm. I*essa aðferð telur liann sig
urstranglegri héldur en, eins
og- kennt er í herskóluni, að
taka í senn f jölda hernaðarlega
mikilvægra staða.
Kahn er þeirrar skoðunar,
að árið 2000 verði Japan orðið
voMugasta stórveldi heims, en
síðan komi í hlut Frakklands,
sem að hans dómi er nú að
vcrða fremst Evrópuríkja, að
skipa þann sess — svo fremi
sem alþekkt skipulagsleysi
Frakka konii ekki í veg fyrir
þá þrótin.
Kahn lætur sig þó málefni
Bandarikjanna mestii varða og
er að vinna að bók um viðhorf
áratugarins 1970—1980. Fyrir
tveim árum sendi stjórnin
Kahn til Vietnam og átti hann
að kanna ástand þar og
gefa hernaðarmálaráðuneytinu
skýrslu um horfur. Þegar heim
kom sagði hann við hernaðar-
sérfræðingana: „I*ið getið val-
ið úr átta aðferðum til að vinna
stríðið, en það er aðeins ein að-
ferð til að tapa því, ykkar að-
ferð.“
Blaðani: Bandarikin eiga við
erfíðleika að etja, einkanlega
siðferðilega. Þau haía giatað
sakieysi sinu og trúnni á sig
sjálf. Víetnamstriðinu er kennt
um, að þessi andlegu verðmæti
hafa giatazt. Hver er yðar
skoðun ?
Kahn: Það er vafalaust
rétt, en menn verða að skilja
hvað hefur gerzt. 1 vissum
skilninigi hafa þessir erfiðleik-
ar styrkt dýrmætustu arfleifð
Amerikana. Ef Ameríkanar
hefðu verið spurðir að því ár-
ið 1960 hvort þeir væru frjáls-
lyndir eða íhaldssamir hefðu
45% svarað íhaldssamir. Nú
eru 60% íhaldssamir, og þegar
ég segi íhaldssamir, á ég við
íhaldssamir á þann hátt, að
þeir vilja halda í þau verðmæti
sem teljast til ameriskrar arf-
leifðar. Ekki fer milli mála, að
í Bandarikjunum fjölgar stöð-
ugt þeim einstakiingum, sem
eru andvígir nútímalegum
breytingum, eims og t.d. fóstur
eyðingu. Vitið þér t.d. að meiri
hluti ungra kvenna er andvíg-
ur fóstureyðingu?
Athyglisverðasta breytingin
í Ameriku er það, hvað skoð-
anamunurinn er orðinn geysi-
mikiil. Áður fyrr voru einung
is yfirstéttarmennirnir efa-
semdarmenn, en nú hefur þetta
breiðzt út til „hærri miðstéttar
manna." Það er mikil breyting.
Lítum til dæmis á háskólana,
þar sem nemendur og kennar-
ar eru samtals 8 milljónir. Stór
hópur þessa fólks, eitthvað
miiii 400 þúsund manns og einn
ar milljónar, er algjörlega and-
vígur ameríska stjórnmála-
kerfinu og amerískum lifnaðar-
háttum. I beztu háskólunum
eru þessi viðhorf taiin mjög
æskileg. Nemendur og kennar-
ar eru úr ýmsum þjóðfélags-
hópunv. frjálslyndir, sósíalistar,
framfarasinnar, Gyðingar,
áhangendur biskupakirkjunn-
ar, presbyteríanar, hákirkju-
menn, unitarianar, kvékarar
o.fl.
Blaöam: En er þetta ekki
kjarni amerisku þjóðarinnar?
Kahn: Fyrir 5 árum hefði ég
sagt að svo væri. Á tímum
þrælahaldsins og andþjóðfé-
iagslegrar löggjafar var þetta
fóikið, sem tók forustu til þess
að knýja fram umbætur. Þetta
fólk var samvizka Ameriku, en
nú hefur þessi samvizka farið
út fyrir eölileg mörk. Þetta
fóik hefur orðið vart við fyrir-
brigði, sem ég vil nefna „eftir-
iðnvæðingarmenningu“, en það
hefur ekki skilið réttilega
þessa menningu. Skiigreining
fyrirbærisins og viðbrögð
gegn því voru röng. Þessi hóp-
ur er ekki stór hluti amerisku
þjóðarinnar, innan við 5%, en
þetta fólk hefur áhrif og lætur
skoðanir sínar í ljós. í flest-
um öðrum löndum væri andúð
sambærilegs hóps hörmulr/*, en
hér í okkar iandi er þetta
miklu fremur mikill skaði en
beint áfail. Skoðanir þessa
fóiks hafa aldrei þótt svo mikil
vægar hér í Ameriku. Áköf-
ustu stuðningsmenn Agnews
eru fólk, sem hefur hiotið há-
skóiamenntun, en ekki fýtlk úr
„lægri millistétt“ eða verka-
menn.
Blaðant: Það er munur á
fólki, sem hefur lokið háskóla-
námi og fólki sem nú stundar
það.
Kahn: Hvorir tveggja
studdu Agnew, þó vitaniega
fleiri eldri menn. Stúdentar úr
þeim háskólum sem ekki eru í
tizku nú, þ.e. flestum háskólun
um studdu hann. Ungir frjáls-
lyndir Ameríkanar eru tíu eða
hundrað sinnum fleiri heldur
en byltingarsinnaðir Ameríkan
ar. Það er bara minna talað um
þá, þvi þeir eru ættjarðarvin
ir og vilja varðveita gamlar
hefðir.
Blaðain: „Life“ og „News
week“ hafa birt skoðanakann-
anir, sem sýna, að ungt fól'k og
stúdentar skiptast eftir skoðun
um og viðhorfum svipað og
fyrri kynslóðir.
Kabn: „Hærra miðstéttar-
fólkið“ skynjar að eitthvað
mikilvægt er á seyði, en það
skilur bara ekki hvað er að
gerast. Þjóðfélagið verður æv-
inlega að hafa eitthvert „form“
ef ekki hið ytra, þá a.m.k. hið
innra. Freud hefur sagt, að bar
átta mannsins fyrir að hafa í
sig og á, lífsbaráttan, sé fyrir
flesta menn eina samband
þeirra við raunveruleikann. Ef
þessi nauðsyn sé numin brott,
iifi menn í blekkingu. Þetta á
einmitt við um þotta fólk, sem
við ræðum um og sem er á und
an samtíðinni. Það hefur glat-
að trú sinni, fornri hefð, áhrif-
um, nauðsyn þess að vinna,
framfarahugmynd og boðorð
um siðfræðinnar. Ekkert nýtt
hefur komið i stað alls þess,
sem hefur glatazt. Þetta fólk
finnur ekki einu sinni til þess,
að „útvaldir bera skyldur
gagnvart öðrum.“ Yfirstéttin er
að giata tilfinningu fyrir þvi,
að staða hennar leggi henni
Skyidur á herðar. Þessi þróun
er augijós í Svíþjóð, Dan-
mörku og jafnvel Bretlandi.
Til er_ orðin óábyrg hástétt,
sem elíki er í neinum tengslum
r

t