Lesbók Morgunblaðsins - 16.04.1972, Blaðsíða 10

ií! 'srfffe
*máá
Hróðólfur
biskup í Bæ
Framh. af bls. 5
Þrjátíu ár voru líðin
frá kristnitöku þegar Hróðólí-
ur kom hingað og enn var
kristnihald allt í molum vegna
skorts kennimanna. Mun bisk-
up haía séð, að úr þessu yrði
ekki bætt nema því aðeins að
hér yrði komið upp innlendri
kennimannastétt. Hann stofn-
aði þvi kennimannaskóla í Bæ,
hinn fyrsta skóla, sem sögur
íara af á Isiandi. Um starfsemi'
þessa skóla eru engar heímild-
ir og verður þar að reyna að
geta i eyðurnar. Er þá auð-
sætt, að fyrsta hlutverk skól-
ans hefir verið, að kenna hin-
um islenzku nemendum að iesa
og skrifa. ísiendingar höfðu
þá eigi annað letur en rúnir,
og með rúnum höfðu þeir skráð
aiit, svo sem ættarskrár, ijóð
og iög, en kennslubækur skól-
ans hafa verið skráðar með
iatínuietri. Nú voru hijóðtákn
i iatinuletri og rúnum eigi hin
sömu og stafrófin því talsvert
ólík. Varð þvi að upphafi að
ákveða hvaða hljóðtákn latínu
leturs skyldu samsvara hijóð-
táknum rúnanna, og er það
hin svokallaða staffræði. Við
lausn á þessu hefir Hróðólfur
biskup staðið vel að vígi. Hann
var af norrænni ætt og nor-
ræn tunga var töluð í Norm-
andí. Má og vera, að biskup
hafi verið rúnafróður maður
og kunnur því hverníg breytt
var um stafróf þar syðra, þeg-
ar rúnir voru iagðar niður sem
ritmál og iatínuletur tekið í
staðinn. En hvað sem um það
má segja, er hitt nokkurn veg-
inn víst, að það var Hróðólf-
ur biskup og skólinn í Bæ, sem
flutti hingað latínuletur og
kenndi íslendingum að skrá
hugsanir sínar með því letrí.
Virðist mér sem mönnum hafi
sézt yfir þet ta, en þehn hróð-
ur, sem hróður ber. 1)
Kennslan í Bæjarskóla hefir
hvilt þyngst á biskupi sjálfum,
«n þó mun hann hafa fengið
erlenda kennara sér til aðstoð-
ar. Styðst þetta við það er seg-
ir í Landnámu, að þá er biskup
hvarf af iandi brott, hafi veríð
eftir í Bæ þrír munkar, sem
hann hefir ætiazt tii að héldi
skólanum áfram. Þetta hafa
verið erlendir menn, sem kennt
hafa víð skólann árum saman,
en sumir hafa misskílið, að
þarna er talað um munka
og því talíð að biskup hafi
stofnað kiaustur í Bæ.
Ekkert er um það vítað hve
margir lærisveinar hafa verið
í skólanum í Bæ og er þýðing-
ariaust að koma með neinar get
gátur um það. Hitt ber að hafa
í huga, að aðaitilgangur skól-
ans var að bæta úr kenni-
mannaskorti í landinu og mætti
af því álykta, að biskup hefði
iagt á það alit kapp, að nem-
endur væru jafnan sem flest-
ir, eða svo margir sem frekast
var unnt að hafa í skólanum.
Ekki er heldur vitað hve iang-
ur námstiminn var, en senni-
lega hefir hann ekki ver-
íð styttri en 2—3 ár. Er því
ekki að búast við, að skólinn
hafi getað ráðíð bót á kenni-
mannaskortinum, nema að litlu
ieyti, en á hitt ber að iíta, að
þeir, sem útskrifuðust þaðan
hafa getað kennt öðrum, og því
hafi skólinn orðið að miklu
gagni er fram í sótti.
Hróðóifur biskup fór alfar-
inn héðan 1049. Lagði hann
þá leið sína til Engiands og er
þess getið í enskum heimiidum,
að árið eftir (1050) hafi hann
verið gerður ábóti í Abingdon-
klaustri. Var þetta eitt hið
virðulegasta kiaustur, sem þá
var í Englandi. Bískup hefir
verið hniginn að aidri, er hann
fór héðan, og ábótastöðunni
gegndi hann ekki nema tvö ár.
Hann lézt í klaustrinu 1052.
Gissuri hvíta, sem manna
mest barðist fyj’ir kristnitök-
unni, mun bráðiega hafa orðið
Ijóst, að ekki var nóg að skira
menn til trúarinnar, hún væri í
voða, eí ekki kæmu hér brátt
inniendir kírkjuhöfðingjar.
Þess vegna fór hann með ísleif
son sinn til Þýzkalands og kom
honum í skóla í Heríurðu á
Saxlandi. „ísleifur kom svo til
Islands að hann var prestur og
vel lærður“. Settist hann að í
Skálholti og hefir faðir hans
þá iiklega verið andaður. Er
þess ekki getið hvenær þetta
hefir verið, en gæti verið um
1930, eða um sama leyti
og Hróðólfur biskup kem-
ur hingað til lands. Hefir Is-
leiíur svo veríð prestur í Skál-
holti um tvo tugi ára.
En er Hróðólíur biskup fór
aí landi brott, er sem menn
vakni af svefni og sjái að
ekki er sama hver biskup er og
hér muni bezt henta að hafa
íslenzkan biskup, enda voru
þá fiökkubiskupar, eða „iygi-
biskupar" íarnir að hvarfla
hér að garði. Hefir þessu máli
eflaust verið hreyft á Alþingi
og var þá Isleifur „valdur til
biskups af allri alþýðu á Is-
]andi“. Fór hann svo utan og
tók biskupsvígsiu og settist sið
an á biskupsstól í Skálholti
1056. Hann var síðan biskup
tiil dánardægurs eða um 24 ár,
og hinn fyrsti íslenzki biskup.
íslendingabók segir svo um
hann: „En er það sáu höfðingj-
ar og góðir menn, að Ísleífur
var miklu nýtri en aðrír kenni
menn, þeír er á þvisa landi
næðí, þá seldu honum margir
sonu sína til læringar og létu
vígja tíl presta. Þeír urðu síð-
an vígðír tveir til biskupa,
Kollur er var í VSk austur og
Jóan á Hólum".
Á þessu má sjá, að Skálholts
skóla stofnaði ísleifur biskup,
og að þessi skóli hefír verið
beint framhald skóla Hróðólfs
biskups í Bæ. Þegar sá skóii
iagðist niður, hafa menn séð,
að svo búið mátti ekki standa
og það hefir verið talið
standa Isleifi biskupi næst, að
halda áfram þessum skóla
til að mennta kennimenn og
gera þá „skriftiærða1 11. En Hróð
ólfur biskup hafði lagt grund-
völlinn að þeirri kennslu, eins
og fyrr er talið.
Tveimur árum áður en Is-
ieifur biskup andaðist, kom út
Sæmundur Sigfússon hinn
fi’óði. Hann var þó ekki nema
22 ára (f. 1056), en spreng-
]ærður úr Svartaskóla í Paris.
Hann settist að í Odda og stofn-
aði þar nýjan skóla. En Teit-
ur hinn mikilláti, sonur Isieíís
biskups, hafði stofnað nokkru
fyrr annan skóla í Haukadai. I
þeim skóla lærði Ari fróði að
skrifa.
----O----
Upp írá þessu fer islenzk-
um kennimönnum mjög að
fjölga, og upp úr aklamót'um
1100 hafa ,,storiiftlaarð5r“ menn
íslenzkir verið til í ölliuim fjórð-
ungum iandsins. E-n það hafa
wrið ungir menn og miða'd-ra,
sem höíðu notið kennslu í skól-
um. Eldri kynslóðiin þekkti
ekki annað letur en rúnir o.g
aiilt hafði verið skráð með rún-
um fram að þessu. Það voru
t. d. aatta-rskrár og brot úr ætt-
arsögum, sem síðar urðu heim-
iiWir þeirra, er rituðu Islend-
ingasögur. Eínnig voru
Itjóð geymd þanni-g, að þau
voru ri-st á kefli eða sp163d.
Framh. á bls. 14
1) M-fr sýnist, að elzta ís-
lenzka máifræðiri-tgerðin, sem
fjallar um staffræði, sé að
stofni komin frá Hróðólfi
biskupi.
Jón Þórðarson frá Borgarholti Dags í Ijóma litskrúð blóma Hljóður sf.rýkur hamrabríkur,
Frá liðnu litkar jörð: Grundir dala, brekkur, bala, björgin hörð. beiðarmó, griiðurlundi, byggð — i blundi, bjartan sjó.
• Hvönn í gjámim 0
sumri tyllir tánum , tæpan stig, feimin bláin II.
(Ferðamyn tí Ir) bak við stráin byrgir sig, Ojmar múra draumadiira
dagsins brá,
i. Niður f jalla — fífill vallar — Ljóssins kral'tur
hlíða halla höfði hallar lyftir aftur
Lýsir dagur hendast létt hlýju mót, loku frá.
kigafagwr lindir tærar, hamraleiðir
iönd og höf, leiftur skæra.r, bniskuni breiðir Hressir iMU-ma,
hrynja lælur — löðursprett. burnirót, ellir arma
heiðrar nætnr árdagsstiind.
húniblá tröf. Stillt úr liyljinn, laut og liöla Iáfsins kalla
geyst úr giljum íegi’ar í jóla annir alla
Rís í I.jóma gáskaftill fagurblá, á sinn fiind.
úr dðkkvans dróma byltist áin lainbagrasa
d.júpur, lær burt í sjáinn gullna klasa Vélar glymja,
sumarheimur, björt sem gull. glóir á, amlioð ymja
— getsiagelmiir iðjuheims,
giillin »kær. Grundir sléttar, vefst um flækjan, — risatöknm,
grænum settar — krókakrækjan römnuim btökum
Sér á breiðan gróðurbaðm, klóalöng, raJ's og eims.
brðnaheiðan breiða víðar, burkiia geynia
byggðarreit hlíð til hlíðar, grárra heima Kyi-rðin rol'nar,
górtan f.jölliim, hlýjan faðm. gljúfraþröng. dýrðiu dofnar
grasavöllum dtilarranns,
gróna sveit. Milli fjalla 0 Ijóðmál þagnar
hæstu hjalla hljóðnar, liafnar
Bkimafr í ðar Uvelfir fald Sólarvoga bliistun mamis.
brosa hlíðar sumarbláa, seiddur loga
Wítt við sól. heiða, háa suðrænn blær
B.jörgiHn undir himintjald. hellsar gnmdum
bjarkarlnndír mjúknm mundum,
bjóða skjól. — morgunn tær.

]0 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
16. april 1972